აი, რისი გაკეთება უყვარდა ყველაზე მეტად ჯვარუკას: გავიდოდა სოფლის ბოლოს და გადამხმარ მიწაზე სწორად ჯდებოდა. ისე სწორად, რომ ზუსტად მართ კუთხეს ქმნიდა, სწორედ იმ დროს, როცა თაკარა მზე აცხუნებდა. საათობით გაუნძრევლად იჯდა, წელში გამართული და ფეხებგაჭიმული, ჰო, თითქმის გაუნძრევლად. მისი ხელები თითქოს თავისთავად ხანდახან მოძრაობდნენ, გლეჯდნენ პატარა ბალახებს და მისგან ჯვარუკა თოკებს ან კალათებს წნავდნენ. ასე იჯდა და თითქოს თავის ქვეშ მიწას ჩასცქეროდა, არაფერზე ფიქრობდა, არავის ელოდა, უბრალოდ იჯდა წელში გამართული, ისე, რომ მართ კუთხეს ქმნიდა გამომხმარ მიწასთან, სოფლის ბოლოს, სწორედ იქ, სადაც უეცრად მთა მთავრდებოდა და ცა იწყებოდა.
უდაბური ადგილი იყო, მტვრისა და ქვიშის ქვეყანა, რომლის ერთადერთი საზღვარიც ჰორიზონტზე მართკუთხა პლატო იყო. მიწა აქ ძალზე მწირი იყო, რომ ხალხი გამოეკვება და წვიმაც არ მოდიოდა ციდან. მოასფალტებული გზა კიდით-კიდემდე კვეთდა ამ მხარეს, მაგრამ ამ გზით სწრაფად უნდა გაგევლო, გაუჩერებლად, არ უნდა შეგეხედა მტვრიანი სოფლებისთვის, პირდაპირ უნდა გევლო მირაჟებს შორის, გადახურებული საბურავების ნესტიანი ხმაურით.
მზეს აქ ძალა ჰქონდა, ბევრად მეტი ძალა, ვიდრე დედამიწას. როდესაც ჯვარუკა ასე იჯდა, გრძნობდა მზის ძალას თავის სახესა და სხეულზე. მაგრამ მისი არ ეშინოდა. მზე თავისი გრძელი გზით მიდიოდა ცაზე და გოგონა არაფრად ენაღვლებოდა. ის ალღობდა ქვებს, აშრობდა მდინარეებსა და ჭებს, ხრუკავდა ხეებსა და ბუჩქებს. გველებსა და მორიელებსაც კი ეშინოდათ მისი და შეღამებამდე ხვრელებში და ქვების ქვეშ იმალებოდნენ.
ჯვარუკას კი არ ეშინოდა, არა. მისი უძრავი სახე თითქმის შავი გახდა, მზეს რომ არ დაერტყა, თავს მოსასხამის კიდით იბურავდა. უყვარდა თავისი ადგილი ფრიალო კლდის თავზე, იქ, სადაც მიწა და კლდეები უეცრად წყდებიან და ცივ ქარს მიაპობენ, როგორც გემის კიჩო. მისმა სხეულმა თავისთავად იცოდა, რომ თითქოს მისთვის იყო წინასწარ განკუთვნილი ეს ადგილი. სრულიად პატარა ადგილი, ზუსტად მისი დუნდულების და ფეხების ფორმის პატარა ჩაღმავება გამომშრალ, მაგარ მიწაზე. დიდხანს, დიდხანს შეეძლო მჯდარიყო წელში გამართული, სანამ მზე არ დაცხრებოდა და მოხუცი ბახტი არ მოვიდოდა, ხელს არ მოჰკიდებდა და სავახშმოდ არ წაიყვანდა.
ის ხელისგულებით ეხებოდა მიწას, თითებით მიმოდიოდა ქარისგან და მტვრისგან გაჩენილ ნაპრალებში, პაწაწა გორაკებში. ქვიშის მტვერი, რომელზეც პატარა ხელისგულები დაცურავდნენ, ფხვიერი და ტალკივით რბილი იყო. ქარი რომ ამოვარდებოდა, მსუბუქი მტვერი ხელიდან უსხლტებოდა და ჰაერში კვამლივით უჩინარდებოდა. მყარი მიწა ხურდებოდა მზეზე. ბევრი დღის, ბევრი თვის განმავლობაში მოდიოდა ჯვარუკა ამ ადგილას. აღარც კი ახსოვდა, როგორ მიაგნო. მხოლოდ კითხვა შემორჩა მახსოვრობას, რომელიც მოხუც ბახტრის დაუსვა ცისა და ცის ფერის შესახებ.
“რა არის სილურჯე?”
აი, რა ჰკითხა პირველად და მერე ეს ადგილი იპოვა, ეს პატარა ორმო მყარ მიწაში, რომელიც თითქოს დიდი ხანია, მას ელოდა.
დაბლობის ადამიანები ახლა შორს იყვნენ. წავიდნენ, გაფრინდნენ უდაბნოს გზით, როგორც ხოჭოების გუნდი, და აღარ ისმოდა მათი ხმაური და ღრიანცელი. მიდიან ახლაც, ალბათ სადმე თავიანთი საბარგო მანქანებით, მოხრიალე, მოჭრიალე რადიომიმღებები აქვთ ჩართული და მუსიკას უსმენენ. მიდიან პირდაპირ, შავი გზით, გადამხმარ მინდვრებსა და მოჩვენება-ტბებს შორის, მიდიან და გარშემო არ იყურებიან. სულ პირდაპირ და პირდაპირ მიდიან, თითქოს უკან დაბრუნება არ უწერიათ.
ჯვარუკას უყვარს, როცა გარშემო არავინაა. მის ზურგს უკან სოფლის შუკები ცარიელია, იმდენად ცარიელი, რომ სიჩუმის ცივ ქარს არაფერზე შეუძლია მოჭიდება. ნახევრად დანგრეული სახლების კედლები კლდეებივით დგანან – მძიმენი, უძრავნი, ქარით გადაქანცულნი, უტყვნი და უსიცოცხლონი.
და ქარიც დუმს, ყოველთვის დუმს. ის არ ჰგავს ადამიანებს, ბავშვებს, არცერთ სულიერ არსებას. ის უბრალოდ დაჰქრის კედლებზე, კლდეებსა და მაგარ მიწაზე. მოაღწევს ჯვარუკამდე, მოეხვევა, უგრილებს მზისგან დამწვარ სახეს, უფრიალებს მოსასხამს.
აი, ქარი რომ გაჩერებულიყო, იქნებ ჯვარუკას გაეგონა მინდვრებში მომუშავე ქალებისა და კაცების ხმები, ჭის ჭიშკრის ხმაური, ბავშვების ყიჟინა სკოლა-სახლიდან, ქვევიდან, სადაც თუნუქის ქოხმახები იდგა. და უფრო შორიდანაც, ჯვარუკას შეიძლებოდა გაეგონა, თუ როგორ ხმაურობდნენ რელსებზე სატვირთო მატარებლების ბორბლები, როგორ მიღრიალებდნენ შავ გზაზე დიდწონიანი სატვირთოები, რომლებიც ჯერ ქალაქებისკენ მიისწრაფოდნენ, სადაც კიდევ უფრო დიდი ხმაური იყო და შემდეგ კი ზღვისკენ.
ახლა ჯვარუკა სიცივეს გრძნობს, მაგრამ არ უძალიანდება. მხოლოდ ჯერ მიწას ეხება ხელებით, მერე სახეს. სადღაც უკან ძაღლები ყეფენ, ისე, უბრალოდ, დაიყეფებენ და მერე კედლის ძირში მოირკალებიან და ცხვირს მიწაში წარგავენ.
ამ დროს სიჩუმე ისეთი ყოვლისმომცველია, რომ ყველაფერი შეიძლება მოხდეს. ჯვარუკას ახსოვს თავისი შეკითხვა, - უკვე რამდენი წელია სვამს ამ კითხვას და პასუხის გაგებაც ძალიან უნდა - კითხვას ცასა და ცის ფერზე. მაგრამ ხმამაღლა აღარ სვამს კითხვას:“რა არის სილურჯე“
რადგან დანამდვილებით არავინ იცის პასუხი. ის ზის უძრავად, გამართულად გადამხმარ მიწაზე, ფრიალო კლდის ბოლოს, უფსკრულის პირას, და მის წინ ცაა. მან იცის: რაღაც მოხდება. ყოველ საღამოს გადამხმარ მიწაზე მჯდარი ელოდება რაღაცას, რაღაცას მხოლოდ თავისთვის. მისი თითქმის შავი, ქარისა და მზისგან დამწვარი სახე ოდნავ უკანაა გადაწეული, რომ არანაირი ჩრდილი არ მიადგეს. ის მშვიდადაა, არ ეშინია. იცის, ერთ დღესაც იქნება და პასუხი მოვა, მაგრამ როგორ, ეს არ იცის. ერთი რამ კი დანამდვილებით იცის, ციდან ცუდი არაფერი შეიძლება მოვიდეს. მდუმარებაა დასადგურებული ველზე, სოფელში მის ზურგს უკან იმიტომ, რომ უკეთ გაიგონოს პასუხი თავის კითხვაზე. მხოლოდ ის შეძლებს მის გაგონებას. ძაღლებსაც კი სძინავთ და არ იციან, რა მოხდება.
თავიდან არის ხოლმე სინათლე. ის ჩუმად შარიშურობს მიწაზე, როგორც ფოთლებისგან შეკრული ცოცხი ან წვიმის წვეთები. ჯვარუკა მთელი ყურადღებით უსმენს, სულგანაბული და გარკვევით ესმის ჩქამის მოახლოება. თავიდან შ-შ-შ-შ ისმის, შემდეგ ტკაც-ტკაც-ტკაც ყველგან, გარშემო: მიწაზე, კლდეებზე, ბანიან სახურავებზე. ეს ცეცხლის ტკაცატკუცი ისმის, სუსტი, აუჩქარებელი, მშვიდი ცეცხლისა, რომელიც არც ზევით მიიწევს და არც ნაპერწკლებს ყრის. და რაღაც პირდაპირ გოგონაკენ მოფრინავს ზევიდან, პატარა ფრთების ფართხუნით. ჯვარუკას ესმის გუგუნი, რომელიც ძლიერდება და გარემოს იპყრობს. ახლა ის ყველა მხრიდან მოისმის: არამარტო ზევიდან, არამედ მიწიდან, კლდეებიდან, სახლების სახურავებიდან - ის ყველა მხრიდან იფრქვევა შხეფებად, იკვრება ყულფებად, იფანტება ვარსკვლავებად და იხვევა სპირალებად.
ის მის თავს ზემოთ სხივთა კონას ხატავს, უზარმაზარ ძნებს და მერე თავთავებად იშლება.
აი, ისიც, პირველი ხმა, პირველი სიტყვა. ჯერ კიდევ მანამდე, სანამ მთელი ცა სინათლით გაივსება, გოგონას ესმის, როგორ მოჰქრიან მისკენ მისი ცელქი სხივები, და გული ძალუმად, გამალებით უძგერს.
ჯვარუკა თავს არ ატრიალებს, არ იძვრის. გადამხმარი მიწიდან იღებს ხელებს და წინ ხელისგულებამოტრიალებულებს ჭიმავს. ასეა საჭირო: გრძნობს, როგორ ეხება სითბო თითის წვერებს, თითქოს ეფერებაო. შუქი ციმციმებს მისი თმის ტევრში, მოსასხამის ბეწვზე, წამწამებზე; შუქი რბილია და ოდნავ თრთის, ხან ზურგით, ხან მუცლით დასრიალებს გოგონას ხელისგულებზე.
თავიდან ყოველთვის ასეა: მოფრინდება შუქი და გოგონას გარშემო დატრიალდება და ნებას აძლევს მოეფეროს, მოხუცი ბახტრის ცხენებივით. ოღონდ ეს ცხენები უფრო დიდები და ალერსიანები არიან და უყოყმანოდ მიდიან მასთან, თითქოს მათი პატრონი იყოს.
ისინი ცის სიღრმიდან მოდიან, მთიდან მთაზე ხტებიან, ქალაქების, მდინარეების თავზე გადმოიჭენებენ ისე, რომ ფლოქვებს სულაც არ ათქარუნებენ, მხოლოდ მათი აბრეშუმისდარი ფაფრების შარიშური მოისმის.
ჯვარუკას უყვარს მათი მოსვლის ჟამი. ისინი ხომ მხოლოდ მასთან მოდიან, რომ მის კითხვას უპასუხონ, ალბათ იმიტომ, რომ მხოლოდ გოგონას ესმის მათი და უყვარს ისინი. სხვა ადამიანებს ეშინიათ და მათაც აშინებენ, ამიტომაც ვერასდროს ხედავენ ისინი ლაჟვარდიდან მოსულ ცხენებს. ჯვარუკა მათ ნაზად, მშვიდად, წამღერებით უხმობს, ცის ცხენებიც ხომ მიწაზე მყოფი ცხენებივით არიან, მათაც უყვართ ნაზი ხმა და სიმღერა.
ცხენებო, ცხენებო,
ციურო პაწაწა ცხენებო,
წამიყვანეთ თქვენთან ცაში, წამიყვანეთ თქვენთან ცაში,
ციურო პაწაწა ცხენებო.
ის მათ “პაწაწებს” უწოდებს, რადგან ვაითუ ეწყინოთ, თუ შეიტყვეს, უზარმაზარები რომ არიან.
ასე ხდება თავიდან. მერე ღრუბლები მოდიან. ღრუბლები სულაც არ არიან სინათლის მსგავსნი. ღრუბლები არც ზურგით და არც მუცლით არ გეფერებიან ხელისგულებზე, იმიტომ, რომ ისინი იმდენად მსუბუქნი და არამყარნი არიან, რომ შეხებისას შესაძლოა თავიანთი ქურქი დაკარგონ და ბამბის ქულებივით გაიფანტონ.
ჯვარუკა მათ კარგად იცნობს. იცის, რომ ღრუბლებს გადნობის და გაფანტვის ეშინიათ და ამიტომ ცდილობს, ნაკლებად ისუნთქოს და ამოსუნთქვითაც უცბათ ამოისუნთქავს ხოლმე ნარბენი ძაღლივით. ამისგან ყელში და გულში სცივა და თვითონაც ღრუბელივით სუსტი და მსუბუქი ხდება. აი, სწორედ მაშინ მოდიან ღრუბლები.
თავიდან ისინი ცხვრის ფარასავით გაიწელებიან მაღლა, მიწის ზემოთ, მზეს ჩამოეფარებიან და მათი ჩრდილები დასრიალებენ გადამხმარ მიწასა და ჯვარუკას სახეზე.
ჩრდილები დაცურავენ მისი თითქმის შავი ლოყების, შუბლის, ქუთუთოების, ხელების კანზე, აქრობენ მზეს და ცივ, ცარიელ ლაქებად ედებიან. ეს სითეთრეა, ღრუბლების ფერი. მოხუცი ბახტრი და სკოლის მასწავლებელი იასპერი ჯვარუკას ეუბნებოდნენ, რომ სითეთრე - ცის, მარილის, ღრუბლებისა და ჩრდილოეთის ქარის ფერია. და კიდევ ესაა ძვლებისა და კბილების ფერი. თოვლი თეთრია და ხელში დნება, ქარი ცივია და მას ვერავინ იჭერს. მარილი ტუჩებს წვავს, ძვლები მკვდრები არიან, კბილები კენჭებივითაა პირში. ეს ყველაფერი იმიტომაა, რომ სითეთრე - სიცარიელის ფერია, თეთრის იქით ხომ აღარაფერია, აღარაფერი.
ასეთია ღრუბლები. ისინი ისე მაღლაა, ისეთი სიშორიდან მოდიან, სილურჯის სიღრმიდან, ქარივით ცივნი, თოვლივით მსუბუქნი და არამყარნი: ისინი ჩუმად, მკვდრებზე უფრო, ბავშვებზე უფრო ჩუმად მოდიან, როცა ეს უკანასკნელნი ფეხშიშველები დადიან სოფლის გარშემო კლდეებზე.
მაგრამ ღრუბლებს უყვართ ჯვარუკასთან მოსვლა და მისი სულაც არ ეშინიათ. მათ იციან, რომ ჯვარუკასაც უყვარს სიჩუმე. იციან, რომ მათ არ აწყენინებს. დიდრონი ღრუბლები მოცურდებიან ხოლმე მასთან, გარს ეხვევიან. გოგონა გრძნობს მათ ალერსიან სიგრილეს. ათასობით წვეთი, ღამის ნამივით, ანესტიანებს მის სახეს, ტუჩებს და ესმის ნაზი, ნაზი ხმაური თავის გარშემო და ისევ იწყებს სიმღერას. მათთვის, ღრუბლებისთვის მღერის:
ღრუბლებო, ღრუბლებო,
ციურო პაწაწა ღრუბლებო,
წამიყვანეთ თქვენთან ცაში,
წამიყვანეთ თქვენთან ცაში,
მაღლა ცაში,
ციურო პაწაწა ღრუბლებო.
ის მღერის “პაწაწა ღრუბლებოს”, თუმცა იცის, რომ ისინი ძალიან, ძალიან დიდები არიან, რადგან მათი გრილი ქურქი კარგა ხნით გამოახვევს ხოლმე თავის კალთაში და მზისგან მალავს, ისე დიდხანს, რომ ააკანკალებს კიდეც.
როცა ღრუბლები მასთან არიან, ხელებს ძალიან, ძალიან ნელა ამოძრავებს, რომ ისინი არ დააფრთხოს. აქაურებმა არ იციან ღრუბლებთან საუბარი. ძალზე ხმაურიანები და მოფუსფუსეები არიან, ამიტომაც ცხოვრობენ ღრუბლები ცაში, ასე მაღლა. ჯვარუკა ნელ-ნელა სწევს ხელებს და ლოყებზე იფარებს.
შემდეგ ღრუბლები მიცურავენ შორს, შორს, იქ, სადაც საქმეები აქვთ, მთების, ქალაქების გადაღმა. მიცურავენ ზღვისკენ, სადაც მუდამ სილურჯეა, რომ წვიმად გადმოიღვარონ, რადგან ყველაზე მეტად ეს უყვართ: წვიმად მოსვლა ზღვის უკიდეგანო სილურჯეში. ზღვა, ამბობდა მოხუცი ბახტრი, ქვეყანაზე ყველაზე მშვენიერი ადგილია, ადგილი, სადაც ყველაფერი ლურჯია და ლაჟვარდოვანი. “ზღვაში მრავალგვარი სილურჯეა”, - ამბობდა მოხუცი ბახტრი, “შეიძლება სილურჯე იყოს მრავალგვარი? - ჰკითხა ჯვარუკამ. - შეიძლება, შეიძლება, სილურჯე სხვადასხვაგვარი არსებობს, ისე, როგორც სასმელი წყალი, რომელიც ავსებს შენს პირს და ჩადის კუჭში, ის ხან ცივია, ხან თბილი.”
ჯვარუკა სხვა ციურ ბინადართაც ელოდება. ელოდება, როდის მოვა მასთან ბალახებისა და ცეცხლის სურნელი, ოქროს მტვერი, რომელიც ცეკვავს და ცალი ფეხის წვერზე ტრიალებს, ჩიტი, რომელიც ერთხელ დაიჭყივლებს და მის სახეს ფრთას შეახებს. ისინი ყოველთვის მოდიან, როცა ჯვარუკა აქაა. მათ მისი სულაც არ ეშინიათ. მათ ესმით მისი ერთი და იგივე შეკითხვა: ცის, მისი ფერის შესახებ და ისე ახლოს მოდიან, რომ გოგონა გრძნობს, როგორ მოძრაობს ქარი მის თმასა და წამწამებში.
კიდევ მასთან ფუტკრები მოდიან, რომლებიც დილაადრიან გამოფრინდნენ მათი სკებიდან, ქვემოთ ველზე. მათ შემოიფრინეს ქვა-ღორღებში ამოსული ყველა ყვავილი. ფუტკრები კარგად იცნობენ ყვავილებს, ისინი მათ მტვერს ცაცებით ატარებენ და სიმძიმე ქვევით ეწევათ.
ჯვარუკას ესმის, თუ როგორ მოფრინავენ ისინი, ზუსტად ერთსა და იმავე დროს, როცა მზე ისრის ტარზეა - გადამხმარი მიწის თავზე. ესმის, როგორ ერთბაშად მოფრინავენ ყველა მხრიდან იმიტომ, რომ ისინიც ცის ლაჟვარდიდან მოდიან. მაშინ ჯვარუკა თავისი ქურთუკის ჯიბეებს მოიქექავს და შაქრის ნამცეცებს იღებს. ფუტკრების პატარა ფრთები თრთიან ჰაერში, მათი ზარივით სიმღერა აინავარდებს ცაში, ექოდ აისხლიტება კლდეებზე და ჯვარუკას ყურებსა და ლოყებს ედება.
ყოველდღე ერთსა და იმავე დროს მოფრინავენ ფუტკრები. იციან, რომ ჯვარუკა ელოდებათ, მათაც უყვართ გოგონა. ათობით არიან, ყველა მხრიდან მოფრინავენ და თავიანთ მუსიკას ქმნიან ყვითელ შუქში. სხდებიან ჯვარუკას გადაშლილ ხელისგულებზე და შაქრის ნამცეცებს ხარბად შეექცევიან. სხდებიან მის სახეზე, ლოყებზე, ტუჩებზე, ნელა დადიან და მსუბუქი ცაცებით უღიტინებენ, ისე უღიტინებენ, რომ სიცილი უნდება. მაგრამ ხმამაღლა არ იცინის, რომ არ შეაშინოს ისინი. ფუტკრები დაზუზუნებენ მის შავ თმაში, ყურებთან, მღერიან თავიანთ მონოტონურ სიმღერას ბალახებსა და ყვავილებზე, იმ ბალახებსა და ყვავილებზე, რომლებიც ამ დილით მოინახულეს. “გვისმინე - ეუბნებიან ფუტკრები, - ბევრზე ბევრი ყვავილი ვნახეთ მინდორში, მის კიდემდე მივფრინდით, იმიტომ, რომ ქარმა წაგვიღო, მერე კი ყვავილიდან ყვავილზე ფრენით უკან მოვბრუნდით”. “და რა ნახეთ?” - ეკითხება ჯვარუკა. “ვნახეთ ყვითელი მზესუმზირები, ალისფერი ნარშავა, წითელთავა გველის მსგავსი ყვავილი ოკო-ტილიო. ვნახეთ დიდი, იასამნისფერი კაქტუს-პიტაიის ყვავილი, ველური სტაფილოს ჩახუჭუჭებული ყვავილი, დაფნის ფერგამკრთალი ყვავილი. ვნახეთ თავყვითელას შხამიანი, ინდიგოს ფუშფუშა და სალბის მსუბუქი ყვავილები”. - “კიდევ რა ნახეთ?”- “ყველაზე შორეულ ყვავილებამდეც კი მივფრინდით, იმ ყვავილებამდე, ფუტკრების ჭექა-ქუხილზე რომ ბრწყინავენ - ველურ ფლოკსებამდე. ვნახეთ მექსიკური ყაყაჩოს ალისფერი ვარსკვლავი, ცეცხლოვანი ბორბალი, რძიანი ყვავილი. გადავუფრინეთ აგარიტს, დავლიეთ ფარსმანდუკის ნექტარი, ლიმონის პიტნის ნამი. ჩვენ ქვეყანაზე ყველაზე ლამაზ ყვავილთანაც კი მივფრინდით, იმ ყვავილთან, მაღალ მთებში, იუკის ხმლისნაირი ფოთლების ზევით რომ იზრდება და თოვლივით ქათქათაა. და ყველა ეს ყვავილი, ჩვენი მეგობრობის ნიშნად, შენ მოგიტანეთ ჯვარუკავ”.
ასე ლაპარაკობენ ფუტკრები და კიდევ ბევრ რამეს ჰყვებიან. ჰყვებიან მზეზე მბზინავ წითელ და ნაცრისფერ ქვიშაზე, ფოთლებზე მიმოფანტულ ან ალოეს ეკლებზე ჩამოკიდებულ ცვრის ნამზე. ქარზე, ზედ მიწის პირზე რომ დაჰქრის და ბალახებს ხრის. მზეზე, ცაზე რომ ამოდის და ჩადის, და ვარსკვლავებზე, ღამღამობით რომ ციმციმებენ.
ისინი ადამიანთა ენაზე არ ლაპარაკობენ, მაგრამ ჯვარუკას მათი ესმის და ათასობით პაწაწა ფრთის თრთოლვით თვალებში პატარა ლაქები, ვარსკვლავები და ყვავილები უჩნდება. ფუტკრებმა იმდენი რამ იციან! ჯვარუკა კიდევ უფრო ფართოდ შლის ხელისგულებს, რომ მათ შაქრის უკანასკნელი ნამცეცებიც შეჭამონ და ბაგეების ოდნავი მოძრაობით, ფუტკრების ზუზუნის მსგავსი ხმით უმღერის სიმღერას:
ფუტკრებო, ფუტკრებო,
ციურო პატარა ფუტკრებო,
წამიყვანეთ თქვენთან ერთად ცაში,
წამიყვანეთ თქვენთან ერთად ცაში. ციურო პატარა ფუტკრებო.
და როდესაც ფუტკრები მიფრინავენ, ისევ ხანგრძლივი მდუმარება ისადგურებს.
ცივი ქარი სახეში სცემს ჯვარუკას, ის ოდნავ აბრუნებს თავს და ღრმად სუნთქავს. ხელები მოსასხამის ქვეშ, მუცელზე უწყვია, ზის გაუნძრევლად, გამართულად, ზუსტად მართ კუთხეს ქმნის მიწასთან. ახლა ვინღა მოვა? მზე ისრის ტარზეა ლურჯ ცაში და ცხვირის, წარბების ქვეშ პატარა ჩრდილებს უტოვებს გოგონას.
ჯვარუკა ფიქრობს ჯარისკაცზე, რომელიც ახლა, ალბათ, აქეთ მოემართება. მოდის ვიწრო ბილიკით, ამოდის მიტოვებული სოფლის ფერდობიდან. ჯვარუკა აყურადებს, მაგრამ ჯერ არ ესმის მისი ფეხის ხმა. ძაღლებიც არ ყეფენ. ძინავთ დანგრეული კედლების კუთხეებში, მიწაში ცხვირწარგულებს.
ქარი უსტვენს და ზმუის ქვებს შორის გადამხმარ მიწაზე. დარბიან გრძელტანიანი ფეხმარდი მხეცუნები, გრძელცხვირა, პატარაყურებიანი მხეცუნები. ისინი გამოძვრებიან სოროებიდან ხეობის ბოლოს და ჩქარ-ჩქარა ახტებიან მდინარეებს, ხრამებსა და ნაპრალებს. დროდადრო ჩერდებიან, ღრმად სუნთქავენ და შუქი თამაშობს მათ მბზინავ ბეწვზე. და ისევ მირბიან-მიხტუნაობენ ცაში, მისდევენ, კაცმა არ იცის რას, ჩაუქროლებენ ჯვარუკას და მის თმასა და ტანსაცმელს ოდნავ გაეხახუნებიან, მათი კუდები კი შხუილით აპობს ჰაერს. ჯვარუკა ხელებს იშვერს, მათი შეჩერება, კუდით ერთის დაჭერა მაინც უნდა.
- მოიცათ! მოიცათ! ასე სწრაფად ნუ გარბიხართ!
მაგრამ მხეცუნები მას არ უსმენენ. მის გარშემო მკვირცხლად დახტიან, ხელიდან უსხლტებიან, თავიანთი სუნთქვით სახეზე უღიტინებენ. ამასხარავებენ. ეჰ, ერთი მაინც დაეჭირა, ერთი, და აღარ გაუშვებდა. იცის ჯვარუკამ, მაშინ რას იზამდა. შეკაზმავდა ცხენივით, ყელზე მაგრა-მაგრა მოეხვეოდა და ჰოპლა, ერთი ნახტომით ის ცაში აიყვანდა! და იფრენდა, ირბენდა მასთან ერთად ისე სწრაფად, რომ მხოლოდ მას დაინახავდნენ. იფრენდა ცის სილურჯეში ველების, მთების, ქალაქების თავზე, ზღვამდეც კი მიაღწევდა. ანდა იხტუნავებდა, ისრიალებდა მიწის ოდნავ ზემოთ, ბალახების ღეროებზე, ოდნავი შრიალით, რომელიც წყლის რაკრაკსაც ემსგავსებოდა. უჰ, რა კარგი იქნებოდა!
მაგრამ ჯვარუკას ვერასდროს შეეძლო ასეთი მხეცუნების დაჭერა, ისინი მოედინებიან მის თითებს შორის, დაძვრებიან მის თმასა და ტანსაცმელში. ზოგჯერ კი შენელებულნი და ცივნი არიან, ზუსტად გველებივით.
არავინაა ფრიალო კლდის თავზე. სოფლელი ბიჭები აქ აღარ ამოდიან, მხოლოდ ხანდახან ჩნდებიან ანკარების დასაჭერად. ერთხელ ისინი ისე ამოვიდნენ, რომ ჯვარუკამ ვერ გაიგონა. ერთმა უთხრა:
- საჩუქარი მოგიტანეთ.
- რა საჩუქარი? - ჰკითხა ჯვარუკამ.
- გამომიწოდე ხელები და ნახავ! - უპასუხა ბიჭმა.
ჯვარუკამ ხელები გაუწოდა და ბიჭმა ხელისგულზე ცოცხალი ანკარა დაუდო. გოგონას ძალიან შეეშინდა, მაგრამ არ დაუყვირია. მხოლოდ მთლიანად, თხემით ტერფამდე გააჟრჟოლა. ბიჭები იცინოდნენ, ჯვარუკას არაფერი უთქვამს, ანკარა მიწაზე გაუშვა და ხელები მოსასხამის ქვეშ შემალა.
ახლა ის ყველას დაუმეგობრდა, ვინც კი უხმაუროდ დადის გადამხმარ მიწაზე: წყალივით ცივ და გრძელ გველებს, ბოხმეჭებს, ხვლიკებს. ჯვარუკამ მათთან ლაპარაკიც ისწავლა. ის მათ ჩუმი, კბილებში გამოცრილი სტვენით უხმობს და ისინიც მოდიან. მათი მოსვლის ხმას ვერ იგებს, მაგრამ იცის, რომ უახლოვდებიან, მოსრიალებენ, მოცურავენ ნაპრალიდან ნაპრალზე, ქვიდან ქვაზე, თავებს მაღლა სწევენ და ჩუმ სტვენას აყურადებენ და პატარა ყელები უკანკალებთ.
გველუკებო,
გველუკებო, -
მღერის ჯვარუკა. რა თქმა უნდა ყველა მათგანი გველი არაა, მაგრამ გოგონა ყველას ასე ეძახის.
გველუკებო,
გველუკებო,
წამიყვანეთ თქვენთან ცაში,
წამიყვანეთ თქვენთან ცაში.
ისინი მოდიან, რაღა თქმა უნდა მოდიან, მუხლებზე აცოცდებიან და გოგონას ძალიან მოსწონს მათი მსუბუქი სიმძიმის შეგრძნება. შემდეგ უეცრად გარბიან, იმიტომ რომ ეშინიათ, როცა ქარი წივის და მიწა ტკაცუნობს.
ჯვარუკას ჯარისკაცის ფეხის ხმა ესმის. ის მოდის ყოველდღე, ერთსა და იმავე დროს, როდესაც მზე პირდაპირ სახეში ანათებს, გამხმარი მიწა კი ხელისგულების ქვეშ თბება. ჯვარუკას ყოველთვის არ ესმის მისი მოსვლის ხმა, რადგან ჯარისკაცის კაუჩუკის ლანჩები უხმაუროდ მოაბიჯებენ. ის ჯდება ქვაზე მის გვერდით და დიდხანს უსიტყვოდ შესცქერის. გოგონა გრძნობს მის მზერას და კითხულობს:
- ვინ არის აქ?
ეს კაცი აქაური არაა. ცუდად ლაპარაკობს აქაურების ენაზე, მათსავით, ვინც ზღვისპირა დიდ ქალაქებში ცხოვრობენ. როდესაც ჯვარუკამ ჰკითხა, ვინ ხარო, მან უპასუხა: ჯარისკაციო და მოუყვა ომზე შორეულ ქვეყანაში, რომელშიც ის დიდი, ძალიან დიდი ხნის წინ მონაწილეობდა. და, იქნებ ახლა ის სულაც აღარ იყო ჯარისკაცი.
მას ყოველთვის მოაქვს გოგონასთვის მინდვრის ყვავილები, რომელთაც კლდეზე ამომავალი ბილიკის ნაპირებზე კრეფს. ეს მომჭკნარი, გრძელღეროიანი, გაიშვიათებულფოთლებიანი ყვავილებია, რომელთაც ცხვრის სუნი ასდით. მაგრამ ჯვარუკას ძალიან უყვარს ისინი და ხელში იტოვებს.
- რას აკეთებ? - ეკითხება ჯარისკაცი.
- ცას ვუყურებ, - პასუხობს ჯვარუკა, - დღეს ისეთი ლურჯია, ლაჟვარდოვანი, არა?
- კი, - ამბობს ჯარისკაცი.
ჯვარუკა ყოველთვის ასე პასუხობს იმიტომ, რომ იმ თავისი შეკითხვის დავიწყება არ შეუძლია. გოგონა ოდნავ მაღლა სწევს თავს და ნელა ისვამს ხელისგულს შუბლზე, ლოყებსა და ქუთუთოებზე.
- მგონი ვიცი, რაც არის, - ამბობს გოგონა.
- რა?
- სილურჯე, იგი ჩემს სახეს ათბობს.
- ეს მზეა, - ამბობს ჯარისკაცი.
ის ინგლისურ სიგარეტს უკიდებს და ნელ-ნელა აბოლებს, თან სადღაც, პირდაპირ იყურება. ჯვარუკა თაბაქოს სუნს გრძნობს და ცოტა თავბრუ ეხვევა.
- მითხარით... მომიყევით.
ყოველთვის ამას თხოვს და ჯარისკაციც უყვება დაბალი ხმით, დროდადრო ჩერდება, რომ გააბოლოს.
- აქ ძალიან ლამაზია, - ამბობს ის, - აი, დიდი დაბლობი და ზედ ყვითელი ყანები, ალბათ, სიმინდი შემოვიდა. აი, მინდვრებს შორის ლარივით სწორი, წითელი გზა და ხის პატარა სახლი...
- იქ ცხენი არის? - ეკითხება ჯვარუკა.
- ცხენი? მოიცა... არა, ვერავითარ ცხენს ვერ ვხედავ.
- ესე იგი ეგ ბიძაჩემის სახლი არაა.
- გვერდით ჭაა, მაგრამ, მგონი, ამომშრალია... აი შავი კლდეები, ისეთი უცნაური ფორმის, ზუსტად წამოწოლილ ძაღლებს ჰგვანან... უფრო შორს შოსსეა და ტელეგრაფის ბოძები. იმის იქეთ პატარა ტბა მოსჩანს, მაგრამ ნამდვილად დამშრალია, იმიტომ რომ ქვები მოჩანს ფსკერზე... ნაცრისფერები, მტვრითა და ლოკოკინებით დაფარულები... მერე სხვა დაბლობი იწყება და ძალზე შორსაა გადაჭიმული, ჰორიზონტამდე, მესამე პლატომდე.
მხოლოდ აღმოსავლეთით აღმართულან გორაკები, თორემ სხვაგან, საითაც არ გაიხედავ, დაბლობია შიშველი და სწორი, როგორც ზაფხულის მინდორი. შორს დასავლეთით, მუქ-წითელი და შავი Mმთები მოჩანს. არც მეტი არც ნაკლები, მძინარე სპილოებია...
- არ იძვრიან?
- არა, არ ინძრევიან, უკვე ათასობით წელია სძინავთ.
- ამ მთასაც ძინავს? - ეკითხება ჯვარუკა და ხელისგულებით მშრალ მიწას ეხება.
- კი, ამასაც ძინავს.
- მაგრამ ზოგჯერ მოძრაობს, - ამბობს ჯვარუკა. - ოდნავ შეინძრევა, შეიშმუშნება და ისევ ძილს განაგრძობს.
ჯარისკაცი დიდხანს დუმს. ჯვარუკას წინ ყველაფერი ისაა, რასაც იგი მოუყვა და ცდილობს ყველაფერი შეიგრძნოს. დაბლობი ეხება მის ლოყებს, დიდი და რბილი, ხრამები და წითელი ბილიკები ცოტათი კანს უწვავენ და მტვერი ტუჩებს უკაწრავს.
ჯვარუკა თავს უკან აგდებს და სახეზე მზის სიმხურვალეს გრძნობს.
- იქ, ზემოთ რა არის? - ეკითხება ჯარისკაცს.
- ცაში?
- დიახ.
- რა ვიცი... უხერხულობაში ვარდება ჯარისკაცი. ამაზე მოყოლა არ შეუძლია. მზის შუქისგან თვალები ეჭუტება.
- დღეს ბევრი სილურჯეა?
- კი, ცა ლურჯზე ლურჯია.
- და სითეთრე სულ არაა?
- არა, ერთი თეთრი წერილიც კი არაა.
ჯვარუკა ხელებს წინ იშვერს:
- ხო, ეტყობა, ძალიან ლურჯია. დღეს ისეთი მწველია, როგორც ცეცხლი.
თავს ხრის იმიტომ, რომ სახე ეწვის და ტკივა.
- არის ცეცხლი სილურჯეში?
ჯარისკაცი, ეტყობა, ვერ ხვდება, რას გულისხმობს.
- არა... - პასუხობს იგი. - ცეცხლი წითელია და არა ლურჯი.
- მაგრამ ცეცხლი იმალება, - ამბობს ჯვარუკა, - ცეცხლი იმალება მაღლა ცაში, როგორც მელია ბუნაგში. ის იქიდან გვიყურებს, გვიყურებს და თვალები ეწვის.
- შენ მდიდარი ფანტაზია გაქვს, - ამბობს ჯარისკაცი.
ჩაიცინებს, მაგრამ მაინც ააცქერდება ცას, თვალებზე ხელმოჩრდილული.
- შენ რასაც გრძნობ, ეგ მზეა.
- არა, - თავს იქნევს ჯვარუკა, - მზე არ იმალება და ისე არ გწვავს. მზე ალერსიანია, სილურჯე კი - კერაში ჩაყრილი გახურებული ქვებივითაა, ისეთი ცხელია, რომ სახე მტკივა.
უეცრად ჯვარუკა საბრალოდ დაიკვნესებს.
- რა გჭირს? - ეკითხება ჯარისკაცი.
გოგონა ხელს სახეზე იფარებს და ჩუმად კვნესის. ის თავს მიწისკენ ხრის.
- დამგესლა... სლუკუნებს ის.
ჯარისკაცი თმას უწევს, დახეთქილი თითებით ლოყაზე ეხება და ეკითხება:
- ვინ დაგგესლა? მე ვერაფერს ვხედავ...
- მზემ, ონავარმა, - პასუხობს ჯვარუკა.
- არაფერი არ გაქვს, ჯვარუკავ, - ეუბნება ჯარისკაცი, - მოგეჩვენა.
ცოტა ხანს სდუმან. ჯვარუკა ისევ ისე ზის, გამართული, მართ კუთხეს ქმნის გადამშრალ მიწასთან და მზე ანათებს მის ბრინჯაოსფერ სახეს, ცა გაყუჩდა, თითქოს სუნთქვა შეიკრა.
- დღეს ზღვა არ ჩანს? - ეკითხება ჯვარუკა.
ჯარისკაცი იცინის:
- არა, არა! ზღვა აქედან ძალზე შორსაა.
- ესე იგი აქ მხოლოდ მთებია?
- ზღვამდე დიდი გზაა გასავლელი. თვითმფრინავითაც კი რამდენიმე საათი უნდა, სანამ დაინახავ.
ჯვარუკას კი ძალიან უნდოდა ზღვის ნახვა. მაგრამ ეს არც ისე ადვილია, რადგან არ იცის როგორია ის. რა თქმა უნდა ლურჯია, ეს ცხადია, მაგრამ როგორი?
- მზესავით მწველია თუ წყალივით ცივი?
- გააჩნია, როდის როგორ. ზოგჯერ თვალებს გწვავს როგორც თოვლი მზეზე. ზოგჯერ კი დაბინდულია, მუქი, როგორც წყალი ჭაში. ყოველთვის სხვადასხვანაირია.
- და თქვენ როგორი უფრო მოგწონთ, როცა ცივია, თუ როცა წვავს?
- როცა მის თავზე ღრუბლებია, დაბლა-დაბლა ჩამოსული ღრუბლები და როცა ყვითელი ჩრდილები, წყალმცენარეების პატარა კუნძულებივით, დაცურავენ მასზე, - აი, როგორი ზღვა მიყვარს ყველაზე მეტად.
ჯვარუკა შუბლს ძალდატანებით იჭმუხნის და სახით გრძნობს, როგორ მიცურავს ღრუბელი დაბლა ზღვის თავზე. მაგრამ ამ ყველაფერს ის მხოლოდ მაშინ წარმოიდგენს, როცა ჯარისკაცი მასთანაა. ალბათ იმიტომ, რომ ჯარისკაცმა იმდენჯერ ნახა ზღვა ოდესღაც, რომ ახლა მისგან გარეთ მოიწევს და გარშემო იღვრება.
- ზღვა სულაც არაა ის, რაც აქაა. ზღვა ცოცხალია, ის უზარმაზარი მხეცივითაა. მოძრაობს, ხტუნაობს, სულ სხვადასხვაგვარია: ხან მხიარული, ხან სევდიანი. ლაპარაკობს და არასდროს არაა ერთ ადგილას გაჩერებული. მასთან არ მოიწყენ.
- ავია?
- ხანდახან კი, ადამიანებს და გემებსაც კი ყლაპავს – ჰამ! მაგრამ ეს მხოლოდ მაშინ ხდება, როცა ძალიან, ძალიან ბრაზობს. ასეთ დღეებში სჯობს სახლში იჯდე.
- მინდა ზღვასთან, - ამბობს ჯვარუკა.
ჯარისკაცი უყურებს და დუმს.
- წაგიყვან ჩემთან ერთად, - ბოლოს და ბოლოს ამბობს იგი.
- ის ცასავით დიდია? - ეკითხება ჯვარუკა.
- არა, ასე შედარება არ შეიძლება, ცაზე დიდი აღარაფერია.
საუბრით დაღლილი ჯარისკაცი ახალ ინგლისურ სიგარეტს უკიდებს და აბოლებს. ჯვარუკას მოსწონს თამბაქოს კვამლის სუნი. თითქმის ბოლომდე ჩამწვარს, მაგრამ ჩაუმქრალს გოგონას უწვდის, რომ იმანაც მოწიოს. ჯვარუკა ღრმად ისუნთქავს კვამლს. როცა მზე ძალიან აცხუნებს და ცის სილურჯე წვავს, სიგარეტის ბოლი მას რბილად გარს ეხვევა და იცავს. თავში რაღაც უზუზუნებს, თითქოს კლდიდან ძირს ეშვება.
ბოლომდე მოწეულ სიგარეტს ჯვარუკა თავის წინ სიცარიელეში ისვრის.
- ფრენა შეგიძლიათ?
ჯარიკაცს ისევ ეცინება:
- ფრენა? როგორ?
- ცაში ჩიტივით.
- შენც იტყვი რა, ეგ არავის შეუძლია.
და უეცრად მას თვითმფრინავის გუგუნი ესმის, რომელიც სტრატოსფეროში მიფრინავს, ისე მაღლა, რომ მხოლოდ ვერცხლისფერი წერტილი და გრძელი თეთრი ნაკვალევი ჩანს. ცოტა მოგვიანებით დაბლობისა და მთის მდინარეების თავზე შორეული გრგვინვასავით გაისმის ტურბორეაქტიული მოტორის გუგუნი.
- ეს “სტრატოფორტრესია”, ძალიან მაღლაა. - ამბობს ჯარისკაცი.
- სად მიფრინავს?
- არ ვიცი.
ჯვარუკა სახეს ცისკენ სწევს, თვალს აყოლებს თვითმფრინავის ნელ მოძრაობას. სახე მოეღრუბლა, ბაგეები შეეკუმშა, თითქოს ეშინოდეს ან ტკიოდეს რამე.
- ქორივითაა, - ამბობს გოგონა, - როცა ქორი ცაში გამოჩნდება, მე მის ცივ უსიამოვნო ჩრდილს ვგრძნობ, ის ირაოს კრავს, ნელ-ნელა დაფრინავს იმიტომ, რომ მსხვერპლს უთვალთვალებს.
- ესე იგი ქათამივით ხარ. ქათმები ხომ გარბიან ქორის გამოჩენისას!
ჯარისკაცი ხუმრობს, მაგრამ ისიც გრძნობს, მოტორის ხმაურისგან როგორ აუჩქარდა გულისცემა.
ხედავს, როგორ მიფრინავს “სტრატოფოსტერი” ზღვის თავზე, კორეისკენ მიფრინავს. ზღვის ტალღები ნაოჭებს ჰგვანან: ცა ისეთი კამკამაა, ზენიტში მუქი ლურჯი, ჰორიზონტზე კი ფირუზისფერი, - თითქოს არასდროს ჩაქრება დაისის შუქი. თვითმფრინავი-გიგანტის მუცელში კი ბომბები აწყვია, ტონობით სიკვდილია ჩარიგებულ-ჩალაგებული.
თვითმფრინავი ნელ-ნელა უჩინარდება უდაბნოს მიმართულებით და ქარი აქრობს თეთრ ნაკვალევს. მძიმე, თითქმის მტანჯველი სიჩუმე ისადგურებს. ჯარისკაცი თავს ძალას ატანს და ქვიდან დგება, ცოტა ხანს დასცქერის გადამხმარ მიწაზე გამართულად, მართი კუთხით მჯდარ გოგონას.
- მივდივარ, - ამბობს ჯარისკაცი.
- ხვალაც გამოიარეთ, - თხოვს ჯვარუკა.
ჯარისკაცს სურს უთხრას, რომ არც ხვალ და არც ზეგ და შეიძლება არც აღარასოდეს მოვიდეს, რადგან მასაც მოუწევს კორეაში წასვლა. მაგრამ ამის თქმა ვერ გადაუწყვეტია და როგორღაც უხერხულად იმეორებს:
- მივდივარ.
ჯვარუკას ესმის მტვრიან გზაზე მიმავალი მისი ნაბიჯების ხმა. ისევ ამოვარდა ქარი. ახლა ის ცივია და შალის მოსასხამში გამოხვეულ გოგონას აკანკალებს. მზე დაბლაა, მისი სხივები თითქმის ჰორიზონტალურადაა და მათი სითბო ქარის შემოტევებს შუა აღწევს გოგონამდე და სულს უთბობს.
დგება ჟამი, როდესაც სილურჯე ხუნდება, იპარება. ჯვარუკა ამას თავისი დახეთქილი ტუჩებით, ქუთუთოებით, თითის წვერებით გრძნობს. მიწაც კი აღარაა ისეთი მაგარი, თითქოს სინათლემ გააფხვიერა.
ისევ მოუხმობს ჯვარუკა მეგობარ ფუტკრებს, ხვლიკებს, მზისგან დამთვრალ სალამანდრებს, ხოჭოებს, ჭიანჭველებს, რომლებიც დაწყობილ კოლონებად დადიან. ყველას ეძახის და მღერის სიმღერას, რომელიც მოხუცმა ბახტრიმ ასწავლა:
არსებებო, არსებებო,
ცოცხალო არსებებო,
წამიყვანეთ თქვენთან ერთად ცაში,
წამიყვანეთ თქვენთან ერთად ცაში,
ცოცხალო არსებებო.
ხელებს წინ იწვდის და ჰაერისა და შუქის შეჩერებას ცდილობს. წასვლა არ უნდა. ნეტავი ყველაფერი რჩებოდეს, არ ქრებოდეს, არ იმალებოდეს თავის ბუნაგსა და სამალავში.
ამ დროს, როცა მზე გდაღავს და გატკივებს, ბოროტი შუქი გამოდის სილურჯის სიღრმიდან. ჯვარუკა ზის და არ ინძრევა, მასში შიში ამოიზრდება. მზის მაგივრად ცაზე ვარსკვლავი გამოჩნდა, ლურჯზე ლურჯი მნათობი, ის უყურებს და მისი მზერა პირდაპირ ჯვარუკას შუბლს ეჯაჭვება. მას ბუმბულისა და ქერცლისგან გაკეთებული ნიღაბი უკეთია, მოდის, მოცეკვავს ფეხების პარტყუნით დედამიწაზე და მისი ჩრდილი ლაბადასავაით ეფარება ველს.
ეს საკუასოხოა*, ასე ჰქვია. ის მარტოა და ცის სილურჯიდან ჩამოდის მიტოვებულ სოფელთან. მისი ერთადერთი თვალი უყურებს ჯვარუკას, ეს საშინელი მზერა ერთდროულად დაღავს და ყინავს.
ჯვარუკა მას კარგად იცნობს. სწორედ მან დაგესლა ონავარის მსგავსად ცარიელი, უკიდეგანო ციდან. ყოველდღე, ზუსტად ერთსა და იმავე დროს, როცა მზე დასავლეთისკენ გადაიხრება, როცა ხვლიკები ქვებს აფარებენ თავს, როცა ბუზები ისე მძიმდებიან, რომ სადაც მოხვდებათ იქ სხდებიან, სწორედ ამ დროს გამოჩნდება ხოლმე.
ბუმბერაზი მეომრის მსგავსი დგას ცის მეორე მხარეს და თავისი საზარელი, თან მწველი და თან გამყინავი მზერით დაჰყურებს სოფელს. ის თვალებში ჩასცქერის ჯვარუკას ისე, როგორც არასდროს არავის ჩაუხედია.
ჯვარუკა შეიგრძნობს მკაფიო შუქს - სუფთა ლურჯ სინათლეს, რომელიც მას ეუფლება, გულის კარამდე აღწევს და ათრობს, თითქოსდა წყაროს წყალი იყოს. შუქი სამხრეთის ქარივით ალერსიანია, ბალახებისა და ველური ყვავილების სურნელი რომ მოაქვს.
დღეს კი მნათობი არ დგას უძრავად ცაში. ის ნელ-ნელა უახლოვდება, აცხუნებს, მოფრინავს, თითქოს ჩქარ მდინარეზე მოცურავდეს. მისი ლურჯი მზერა ჯვარუკას თვალებზეა მიჯაჭვული, ისეთი კაშკაშა შუქით ანათებს, რომ გოგონა ორივე ხელით სახეს იფარავს.
გამალებით უძგერს გული ჯვარუკას. ამაზე მშვენიერი არასდროს არაფერი უნახავს.
- ვინ ხარ? - უყვირის გოგონა.
მაგრამ მეომარი პასუხს არ სცემს. ის საკუასოხოა, პირდაპირ მის წინ დგას კლდოვან კბოდეზე.
და ჯვარუკა ხვდება, რომ ეს ლურჯი ვარსკვლავია: ის ვარსკვლავი, ცაში რომ ცხოვრობს და ერთხელ ჩამოდის დედამიწაზე, სოფლის მოედანზე საცეკვაოდ.
სურს წამოვარდეს და გაიქცეს, მაგრამ საკუასოხოს თვალთა შუქმა მასში შეაღწია და საძრაობა მოუსპო. როდესაც მეომარი ცეკვას დაიწყებს, ბავშვები, ქალები და კაცები დაიხოცებიან. თვითმფრინავები ნელა დატრიალებენ ცაში. ისე მაღლა, რომ ძლივს მოჩანან, ისინი კი ყველაფერს ხედავენ და მსხვერპლს უთვალთვალებენ. ცეცხლი და სიკვდილი ედება ყველაფერს კლდის გარშემო, ზღვაც კი აინთო, თითქოს წყლით კი არა, ფისით იყოს სავსე. დიდი ქალაქები ციდან მოვლენილი, დამაბრმავებელი ცეცხლის ალით არიან მოცულნი. ჯვარუკას ესმის მეხის გრუხუნი და აფეთქებების ხმა, სასიკვდილოდ განწირული ბავშვების ტირილი და ძაღლების ყმუილი. ქარი ტრიალებს და უფრო და უფრო ძლიერად უბერავს, ეს ცეკვა კი არა, გაგიჟებული ცხენის ჭენებაა.
ჯვარუკა თვალებზე ხელს იფარებს. რატომ, რატომ უნდათ ეს ადამიანებს? მაგრამ გვიანაა, ძალიან გვიანაა, და, შეიძლება, ლურჯი ვარსკვლავის ბუმბერაზი მეომარი არც აღარასოდეს დაბრუნდეს ცაში. მეომარი მოვიდა სოფლის მოედანზე საცეკვაოდ ისე, როგორც მოხუცი ბახტრი ცეკვავდა ოდესღაც ხოტევილში, დიდი ომის წინ. ეს ამბავი თვითონ მოუყვა გოგონას.
ბუმბერაზი საკუასოხო დგას კლდოვანი კბოდის წინ, ყოყმანობს, თითქოს ვერ გადაუწყვეტია შემოვიდეს თუ არა. ის უყურებს ჯვარუკას და მისი მზერა ისე ძალუმად სუსხავს და წვავს თავში, რომ გოგონას მეტის მოთმენა აღარ შეუძლია. ყვირის, წამოხტება და შეშდება, ხელები უკან აქვს გაწეული. ყვირილი ყელში ეხშობა, გული ეწურება, რადგან უეცრად თავის წინ ხედავს ბუმბერაზის თვალივით გადაშლილ ლურჯ, ულურჯეს ცას.
ჯვარუკა დუმს. ცრემლით ევსება თვალები - ძალზე ძლიერია მზისა და სილურჯის შუქი. უფსკრულის პირას, გადამხმარ მიწაზე შეტორტმანებული ხედავს მის გარშემო ნელა დატრიალებულ ჰორიზონტს, ყველაფერს ზუსტად ისე ხედავს, როგორც ჯარისკაცი უყვებოდა: ფართო ყვითელ დაბლობს, ჩაშავებულ ხევებს, წითელ გზებს და შორეული პლატოების უზარმაზარ სილუეტებს. ის ადგილს წყდება და გარბის, გარბის მიტოვებული სოფლის შუკებში, გარბის შუქ-ჩრდილებში, ლურჯი ცის ქვეშ და კრინტსაც არ ძრავს.
შენიშვნები
* საკუასოხო – ლურჯი ვარსკვლავის ღმერთი ან მისი განსხეულება. ჩრდილო ამერიკელი ინდიელების, ხოპის ლეგენდა.
ღმერთმა ტაიოვამ სხვა ღმერთები გააჩინა და მათ დაავალა სამყაროს შექმნა. პირველ სამყაროს ერქვა ტოპელა. მასში იყო ხმელეთი, ოკეანე და ცოცხალი ორგანიზმები და ახალი ღმერთებისგან შექმნილი ადამიანები. მაგრამ ცოცხალი არსებები არ უჯერებდნენ ღმერთებს და ამიტომ დიდი წარღვნით განადგურდნენ. შემდეგი ორი სამყაროც უვარგისი გამოდგა და ასევე განადგურებულ იქნა. ჩვენი სამყარო მეოთხეა.
ხოპის ერთ-ერთი უძველესი წინასწარმეტყველება გვამცნობს დედამიწაზე ლურჯი ვარსკვლავის ღმერთის, საკუასოხოს დაბრუნებას, რომელიც ახლა ძალზე შორსაა და უჩინარია, მაგრამ მალე ის ცაზე გამოჩნდება და მისი გამოჩენა დედამიწაზე ახალი, მეხუთე ერის, დასაწყისის მაუწყებელი იქნება.
ხოპის წინასწარმეტყველება გვაუწყებს: “ლურჯი ვარსკვლავის ღმერთი გამოჩნდება ცაზე და სამყარო ისევ შეიცვლება. როცა საკუასოხო ნიღაბს ჩამოიხსნის და ცეკვას დაიწყებს ბაზრის მოედანზე საქმეში ჩაუხედავთა წინაშე, დიდი განწმენდის დღე დადგება.”
სამყაროს შეცვლის პროცესში ყოველგვარი ბოროტება ქრება. მცდარი და მატერიალური დანგრული იქნება. რაღაც დროის განმავლობაში აღარ იქნება რიტუალები, არც რწმენა. მაგრამ შემდეგ დედამიწა აღორძინდება და ცხოვრების ახალი ციკლის აღმნიშვნელი რიტუალებიც განახლდება.
ფრანგულიდან თარგმნა დალი იაშვილმა
