რეცენზია წიგნზე: Мария Кикоть. Исповедь Бывшей Послушницы (Полная Версия). М., Эксмо 2017, 288 с.

 

არ იქნება სწორი, თუკი მარია კიკოტის წიგნს იმ სახით, როგორადაც ის არის დაწერილი, ვინმე მონაზვნობის კრიტიკად აღიქვამს, რადგან ავტორი იმ მახინჯ მონასტრულ ცხოვრებას, რომლის გავლაც მას მოუწია, უმეტესწილად, ტრადიციული მონაზვნობის გულშემატკივრის პოზიციიდან აკრიტიკებს. მარიას გამოცდილება ერთგვარი გაფრთხილებაა მომავალში მონასტერში ცხოვრების მსურველთათვის.

მონაზვნობა ღრმად ქრისტიანული მოვლენაა, თუმცა მას ვერ მივიჩნევთ საერო ცხოვრების წესზე აღმატებულად თავისთავად და ყველა შემთხვევაში. მონაზვნობა დიდ საშიშროებასაც გულისხმობს, რადგან მაქსიმალურ სულიერ წონასწორობას ითხოვს, რომლის ოდნავმა დარღვევამაც შეიძლება ადამიანის შეუქცევადი სულიერი და ზნეობრივი დეგრადაცია გამოიწვიოს. ეს კი, როგორც წესი, მაშინ ხდება, როცა მონაზვნობის არსი მცდარად გაიგება შესაბამისი მგრძნობელობის არმქონე პირთაგან. ამგვარი მონაზვნობა აცდენილია ქრისტიანობას და ხშირად ანტიქრისტიანულ ხასიათს იძენს.

 

წიგნზე გამოხმაურებანი

 

2017 წელს გამოცემული მარია კიკოტის წიგნი ქრისტიანობის საფუძველმდებარე პრინციპების უგულვებელყოფაზე დაფუძნებულ მონაზვნობაზე მოგვითხრობს. ავტორის მითითებით, არც საკუთარი და არც წიგნის პერსონაჟთა სახელები არაა შეცვლილი და მასში აღწერილი ყველა მოვლენა სინამდვილეში მოხდა. წიგნი საკმაოდ რეზონანსული აღმოჩნდა არა მხოლოდ საეკლესიო წრეებში და არა მხოლოდ რუსეთში. მას ყოფილი სამონაზვნეებიც გამოეხმაურნენ, რომლებიც რუსეთის სხვადასხვა მონასტერში გარკვეული პერიოდით ცხოვრობდნენ. მათ დაადასტურეს მარიას სიმართლე, აღნიშნავდნენ რა, რომ ამგვარი შემთხვევა ტიპიური უფროა, ვიდრე გამონაკლისი. მარიამ ეს ჩანაწერები ჯერ საკუთარ ბლოგზე[1] გამოაქვეყნა. ამ დროიდან ის მკითხველებისგან დღეში ასზე მეტ წერილს ღებულობს.

სამწუხაროდ, ნაცვლად პრობლემის აღიარებისა და სათანადო ზომების მიღებაზე ფიქრისა, სასულიერო პირთა და მორწმუნეთა უმრავლესობა იაფფასიანი დიდების მოპოვების მცდელობაზე ალაპარაკდა. მარიას აბრალებენ, რომ ამ წიგნის გამოცემით მას სახელის მოხვეჭა სურს, მაგრამ განა ამისთვის აუცილებელია რამდენიმე წლის მანძილზე არაადამიანური ცხოვრება? საკუთარი ჯანმრთელობის ფასად მონური შრომა, შიმშილი, უძილობა და ყოველდღიური დამცირების ატანა, ვგონებ, ძალიან დიდი ფასია ასეთი წიგნის დაწერისთვის (მაგ., მარია ერთგან წერს: “ფიზიკური შრომისგან მუცელი დავიზიანე, რამაც სისხლდენა გამოიწვია”, იხ. წიგნი, გვ. 129). კრიტიკოსთა აზრით, მონასტერში არსებული პრობლემები ავტორს საჯაროდ არ უნდა გამოეტანა. მარიას მამათა მონასტრის წინამძღვარიც კი გამოეხმაურა, რომელმაც ის მონაზვნობის არსის - მორჩილების ვერგაგებაში დაადანაშაულა[2].

მოპასუხეთა რეაქციებს შორის ყველაზე გამოკვეთილი მართლმადიდებლურ ტელეარხ “ცარგრად”-ის გადაცემა იყო. კრიტიკის მთავარი ობიექტის, მალოიაროსლავეცში მდებარე დედათა მონასტრის წინამძღვრის, იღუმენია ნიკოლაია ილინას დაცვას წარსულში ამავე მონასტერში მის მიერ გამოზრდილი მონაზვნები შეეცადნენ, რომლებიც ამჟამად რუსეთის სხვა მონასტრების ხელმძღვანელები ანუ იღუმენიები არიან (ამის შესახებ გადაცემაშივეა აღნიშნული, კერძოდ, რომ მან “16 იღუმენია აღზარდა”[3], მათ შორის, ამ გადაცემაში მგზნებარედ მოსაუბრე დედა ანასტასია მორდმილოვიჩი).

"ცარგრადის" ეთერით მონაზვნები აღტკინებით იცავდნენ დედა ნიკოლაიას, რომლის საარაკო გულმოწყალება და სისათუთე ყველასთვის ცხადი უნდა ყოფილიყო, რადგან მას შეეძლო მორწმუნეთა გრძნობების შეურაცხყოფის გამო მარია კიკოტისთვის სასამართლოში ეჩივლა, მაგრამ დიდსულოვნად შეიკავა თავი[4]. როგორც წინამდებარე რეცენზიის ავტორს თავად მარია კიკოტმა აუწყა (კონტაქტზე გამოსვლისთვის მას მადლობას მოვახსენებ), სასამართლოში საქმის აღძვრა უფრო მეტ ნეგატიურ შედეგს სწორედ დედა ნიკოლაიას მონასტერს მოუტანდა, რადგან «დაიწყებდნენ ყოველივე იმის შემოწმებას ამ მონასტერში, რაზეც მე ვწერ და აღმოჩნდებოდა, რომ ყველაფერი სიმართლეა, იქნება ეს ბავშვთა სახლთან, წამლებთან, ვადაგასულ საკვებთან თუ სხვა დარღვევებთან დაკავშირებით. ამიტომაც ისინი მხოლოდ პუბლიკაციებით დაკმაყოფილდნენ, რომლებშიც გაიძახიან, რომ თავად ვარ დამნაშავე და ცილს ვწამებ მათ… გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ხსენებული მონასტრის მდგომარეობაზე მხოლოდ მე არ ვწერ. არსებობს ამავე მონასტრის ყოფილი სამონაზვნის, რეგინა შამსის ინტერვიუც[5]».

წიგნს სხვაგვარი გამოხმაურებებიც მოჰყვა, რომლებიც ამ პრობლემაზე უფრო ღრმა დაფიქრების საშუალებას იძლევა და არ ამოიწურება მხოლოდ მარიას დაცვით ან დედა ნიკოლაიას გაკიცხვით. ინტერნეტში ჩემს მიერ აღმოჩენილ ასეთ წერილებსა თუ ჩანაწერებს შორის ორ მათგანს გამოვარჩევდი: პირველი ეკუთვნის მონაზონ კასია სენინას[6], მეორე კი იღუმენ ნექტარი მოროზოვს[7].

მარიამ ეს წიგნი ბრაზილიაში დაწერა (თუმცა ამჟამად, როგორც თავად მომახსენა, კვლავ რუსეთში ცხოვრობს). მარიას აზრით, შესაძლოა მას ამგვარი ტერიტორიული სიშორის გამო არ უგრძვნია არანაირი ზეწოლა. სამაგიეროდ, გამომცემლობა “ეკსმო”-ს მფლობელს მოსკოვის საპატრიარქოდან დაურეკეს და სთხოვეს “შეეწყვიტათ წიგნის ტირაჟირება”. ამის შესახებ რუსმა მოდისიდენტო თეოლოგმა, ანდრეი კურაევმა აუწყა საზოგადოებას და მარიაც ადასტურებს[8]. როგორც ჩანს, გამომცემლობა იძულებული შეიქნა ეს მოთხოვნა გაეთვალისწინებინა, რადგან წიგნის მეორე ტირაჟს ახლა სხვა გამომცემლობა გეგმავს.

 

მარია კიკოტის პიროვნება

 

რაც შეეხება თავად ავტორის პიროვნებას და მისი წიგნის შინაარსს: ქვემოთ ქართველ მკითხველს ამ მემუარებში გადმოცემულ ძირითად იდეებსა და დაკვირვებებს შევთავაზებ, რათა მეტ-ნაკლებად სრული წარმოდგენა შეექმნას იმ ვითარებაზე, რომელსაც ავტორი ხსენებულ მონასტერში გადააწყდა (როგორც მარია წერს, ამ მონასტერში აღზრდილმა მონაზვნებმა სხვა მონასტრები დააფუძნეს, რომლებშიც მმართველობის იგივე სტილია დამკვიდრებული და რომ ფაქტიურად ამ მონასტრებს თავად დედა ნიკოლაია ილინა განაგებს).

მარია კიკოტი მოსკოვში მცხოვრები ერთი ჩვეულებრივი გოგო იყო სამედიცინო განათლებით, თუმცა პროფესიით არ მუშაობდა. მას საკუთარი ფოტოსტუდია გაეხსნა და ეს საქმიანობა მას კმაყოფილების გარდა, საკმაოდ ნორმალურ შემოსავალსაც აძლევდა. გარდა სხვადასხვა შემოქმედებით პროექტებზე მუშაობისა, ის ბევრს მოგზაურობდა სხვადასხვა ქვეყანაში.

ზემოთ ვახსენე, რომ მარია ერთი ჩვეულებრივი გოგო იყო, მაგრამ მგონი მისი ამგვარი შეფასება მთლად სწორი არ უნდა იყოს. წიგნში ის ერთ ადგილას შემდეგს წერს: “პრობლემა ის იყო, რომ ბავშვობიდან ძალიან ბევრს ვკითხულობდი” (გვ. 98). მაგრამ მხოლოდ წიგნების კითხვის სიყვარული არ გამოარჩევდა მას სხვა ჩვეულებრივი გოგონებისგან. რატომღაც მას ყოველთვის აინტერესებდა ცხოვრების საზრისი და მარადიულ კითხვებზე პასუხების ძებნას ყველგან ცდილობდა. ამ მიზნით რეგულარულად კითხულობდა რელიგიურ და ფილოსოფიურ ლიტერატურას. რამდენიმეჯერ ინდოეთშიც იმოგზაურა. ასევე ცხოვრობდა შაოლინის ბუდისტურ მონასტერში, სადაც ოთხივე საფეხური გაიარა და ოსტატის მოწაფე გახდა. სხვადასხვა აღმოსავლური სულიერი ვარჯიშებით სამი-ოთხი წელი იყო გატაცებული და ეს მის ყოველდღიურ ცხოვრებასაც დაემჩნა. მაგალითად, შეეძლო რამდენიმე საათის მანძილზე მედიტირება… თუმცა, საბოლოოდ, ეს ყოველივე არ აღმოჩნდა მისთვის “დამაჯერებელი". როგორც თავად წერს, აღმოსავლურ რელიგიებში მარადიული კითხვებისგან თავის არიდების მცდელობას უფრო ხედავდა, ვიდრე პასუხებს. მისთვის მიმზიდველი არც «ნირვანას» განსაზღვრება აღმოჩნდა, რომელიც ფაქტიურად არარსებობას გულისხმობდა (გვ. 99).

ერთხელაც მარია წმინდა იოანე სინელის მიერ მეშვიდე საუკუნეში დაწერილ წიგნს გადააწყდება, რომელსაც “კიბე” ეწოდება და რომელიც მისი დაწერის დროიდან ბერმონაზვნობის სახელმძღვანელოდ ითვლება. ამ წიგნში მან აღმოაჩინა, რომ მონაზვნური ცხოვრების წესი სულის ხსნისკენ მიმავალ საუკეთესო გზად ისახებოდა. მსგავსი სახის ტექსტების გაცნობის კვალობაზე მარიასთვის სულ უფრო ძლიერდებოდა ინტერესი ქრისტიანული მონაზვნობის ინსტიტუტისადმი. მას მონასტერში ცხოვრების სურვილი გაუჩნდა, მაგრამ მაინც ბოლომდე არ იყო დარწმუნებული ამგვარ მოწოდებაში - გამხდარიყო მონაზონი.

 

მონასტრების კარიბჭეების მიღმა

 

ერთხელაც მეგობარი მას ბერი ნაუმის მონახულებას შესთავაზებს, რომელიც მაშინ მრავალ მორწმუნეს წინასწარმეტყველად მიაჩნდა. ორივეს თავისი კითხვა ჰქონდა ბერთან: მარიას მონაზვნობის, მის მეგობარს კი მომავალი საქმროს შესახებ. ხანგრძლივი მგზავრობის შემდეგ დანიშნულების ადგილას მიაღწიეს. ბერმა მარიას სურვილი მოუწონა და ციმბირისკენ დაარსებულ დედათა მონასტერში წასვლა ურჩია. მარიაც ე.წ. სტარეცის “კურთხევით” აღფრთოვანებული ამ მონასტრისკენ მიემგზავრება. მაგრამ იქ მცირე ხნის ცხოვრების შემდეგ მისი “სულიერ-რომანტიკული” განწყობა იმედგაცრუებით იცვლება, რადგან ამ მონასტერში არსებულ რეალურ ვითარებასა და მონაზვნური ცხოვრების შესახებ მისეულ წარმოდგენებს შორის სრულ შეუსაბამობას ხედავს. მაგალითად, მონაზვნებსა და სამონაზვნეებს შორის მრავალი დრტვინავდა და აცხადებდა, რომ იძულებულნი იყვნენ მონასტერში წამოსულიყვნენ, რადგან ერში ცხოვრება ვერ მოიწყეს. ზოგი მათგანი მამა ნაუმის “კურთხევის” მსხვერპლადაც მიიჩნევდა თავს. ასევე აღმოჩნდა, რომ ამ მონასტრის მკვიდრთ უფლება არ ჰქონდათ ახალი პირადობის მოწმობების აღებისა, რადგან მათ ამას მამა ნაუმი უკრძალავდა რელიგიური მოსაზრებებით. ასევე გამოირკვა, რომ მონაზვნები ღრმად იყვნენ დარწმუნებულნი სამყაროს მოახლოებულ აღსრულებაში (კერძოდ, ორ წელიწადში), რადგან სწორედ ამგვარი იყო მამა ნაუმის წინასწარმეტყველება (გვ. 123). მარია მალე ხვდება, რომ ეს რაღაც სექტანტურ თემი უფროა, ვიდრე ჯანსაღი ქრისტიანული იდეალებისა და ღირებულებების მქონე მონასტერი.

აქ ორი წლის ცხოვრების შემდეგ, მარიას მამა გარდაეცვლება, მაგრამ ბერი ნაუმი მას მონასტრიდან გასვლის ნებას არ აძლევს. გარკვეული ხნის შემდეგ მარია ავადდება. გრძნობს ძლიერ სისუსტეს, თავბრუსხვევას... ბოლოს ანემიაც აღმოაჩნდება. როცა იმ დონემდე დასუსტდა, რომ ლოგინიდან დამოუკიდებლად ვეღარ დგებოდა, მას სახლში დაბრუნების ნება დართეს, სადაც ის რამდენიმე თვის მანძილზე ცდილობდა გამოჯანმრთელებას.

სახლში ყოფნისას მარია ხშირად დადის ოპტინის უდაბნოში, მოძღვარ ათანასესთან, რომელიც თავის დროზე მარიას მამამისმა გააცნო. მამის თხოვნის შესაბამისად, ბერი ათანასე პირობას დებს, რომ «რელიგიაში გადავარდნილ» ახალგაზრდა გოგოს საერო ცხოვრებას დაუბრუნებს და მონაზვნობის სურვილს გაუნელებს, თუმცა ამ პირობას არ ასრულებს. ამის ნაცვლად, ის მარიას მალოიაროსლავეცის მონასტერში დასახლებას ურჩევს (როგორც მოგვიანებით აღმოჩნდება, მამა ათანასე და სხვა რამდენიმე მოძღვარი დედა ნიკოლაიასთან დაახლოებული პირები იყვნენ და მისი მონასტრის სამონაზვნეებით «მომარაგებას» ცდილობდნენ).

ასე აღმოჩნდა მარია მალოიაროსლავეცში მდებარე წმინდა ნიკოლოზის ჩიორნოოსტროვსკის მონასტერში, სადაც მას ჩამოართვეს პასპორტი, ფული და მობილური ტელეფონი. მარია წერს, “უცნაური ტრადიციაა, მაგრამ ასე იქცევიან ჩვენს ყველა მონასტერში” (გვ. 39). მარიამ მორიგი შოკი მიიღო, როცა აღმოაჩინა, რომ აქ მონაზვნები, სულიერი ცხოვრების გარდა, ყველაფრით იყვნენ დაკავებულნი. ისინი უფასო მუშებს უფრო ჰგავდნენ, ვიდრე სულიერ მოსაგრეებს: მათ დილის შვიდი საათიდან ღამის თორმეტ საათამდეც კი უწევდათ მუშაობა და “ლოცვითი წესიც კი ჩანაცვლებული ჰქონდათ მორჩილებით (ანუ სამუშაოთი)” (გვ. 22). ფიზიკური შრომა კი გულისხმობდა ბოსელში ძროხის წველას, ბალახის თიბვას, ნეხვის მოყრას მიწაზე მისი განოყიერებისთვის და ა.შ. მარია წერს, რომ ამგვარი უნორმო ფიზიკური დატვირთვით ადამიანს, როგორც წესი, “გონება ამღვრეული” აქვს (გვ. 54). ალბათ, ამიტომაც ითვლებოდა ამ მონასტერში “ნებისმიერი გონებრივი აქტივობა, იესოს ლოცვის წარმოთქმის გარდა, მიუღებლად და ცოდვადაც კი” (გვ. 71). მარია ასევე წერს ყოველ დილით, 5:30-ზე დაწყებულ ღვთისმსახურებაზე, რომლის მანძილზეც “თითქმის ყველას ეძინა” (გვ. 53).

წიგნში აღწერილია მონასტერში დედა ნიკოლაიას მიერ დამკვიდრებული ე.წ. “მეცადინეობის” პრაქტიკა, რომელიც ერთგვარ სულიერ წვრთნად მიიჩნეოდა და რომელსაც მარია გარჩევას (разборка) უწოდებს. ამ დროს ერთ რომელიმე მონაზონს გამოყოფდნენ ხოლმე ჯგუფური მორალური წნეხისთვის. მას რომელიღაც ცოდვაში ადანაშაულებდნენ და თუკი ეს უკანასკნელი თავის გამართლებას ეცდებოდა, ეს ავტომატურად სასჯელის დამძიმებას ნიშნავდა, რადგან ეს დედა ნიკოლაიას წინაშე გამოვლენილ კადნიერებად ფასდებოდა, რაც მას “უფრო მეტად ანრისხებდა” (გვ. 32). ამგვარი პრაქტიკით გაოცებული მარია წერს, რომ წმინდა მამების რჩევების მიხედვით, თუკი ვინმე ამგვარ მხილებას მიმართავს, ეს აუცილებლად სიყვარულით უნდა გააკეთოს. დედა ნიკოლაია კი დამნაშავე მონაზონს “დასცინოდა და აბუჩად იგდებდა” (გვ. 33). წმინდა მოღვაწენი კი არასდროს აყენებდნენ შეურაცხყოფას რომელიმე კონკრეტულ ადამიანს, რადგან სხვათა “დამდაბლებას” ამ გზით არასდროს ცდილობდნენ. ისინი მხოლოდ პირადი ცხოვრებით იძლეოდნენ “მორჩილების მაგალითს” (გვ. 34). “დედაო არასდროს ცდილობდა გამოერკვია, ვინაა მართალი და ვინ დამნაშავე. დამნაშავე იყო ის, ვისაც თავად თვლიდა ამგვარად” (გვ. 63).

მარია ამ მონასტერში სხვა უცნაურობასაც ამჩნევს: “მონაზვნებს ეშინოდათ ერთმანეთთან საუბრისა, რადგან შესაძლებელი იყო ისინი დედაოსთან დაესმინათ” (გვ. 45). მათ “საუბარი მხოლოდ დედა ნიკოლაიასთან შეეძლოთ. ერთმანეთში ნებისმიერი ურთიერთობა მონაზვნებს მრუშობად ეთვლებოდათ, მართალია ე.წ. სულიერ მრუშობად, მაგრამ მაინც მრუშობად” (გვ. 52). ეს წესი იღუმენია ნიკოლაიას მას შემდეგ დაადგინა, რაც 15 სამონაზვნე ერთდროულად გაექცა მონასტრიდან. ამიტომაც გადაწყვიტა მან მონასტრის ყველა მკვიდრისთვის ერთმანეთთან საუბარი აეკრძალა, რადგან ყოველ ასეთ ურთიერთობაში შეთქმულების მომზადების მცდელობას ხედავდა. ეს ძალიან ჰგავდა “დაყავი და იბატონეს” პრინციპის რუსულ ვარიანტს. ამგვარ შიშზე დაფუძნებული სისტემის ტყვე კი, პირველ რიგში, თავად დედა ნიკოლაია იყო, რადგან ის რეგულარულად იღებდა სერიოზულ მედიკამენტებს. ზოგადად, მონასტერში “ტრანკვილიზატორები, ანტიდეპრესანტები და იმგვარი წამლებიც კი, რომლითაც პარანოიასა და შიზოფრენიას მკურნალობენ, არ მიიჩნეოდა რამე განსაკუთრებულად” (გვ. 76).

მონაზვნები აღსარების მისაღებად მონასტერში ხანგამოშვებით მოსულ (მამაკაც) სასულიერო პირებსაც კი არ ენდობოდნენ, რადგან ყველამ იცოდა, რომ მათი ნებისმიერი სიტყვა დედა ნიკოლაიას აუცილებლად ეცოდინებოდა (გვ. 55). მონასტრის წინამძღვარს შეეძლო ნებისმიერი მონაზონი თავის “ჯაშუშად” ექცია, რომელიც მას ყველაფერს მოახსენებდა: რას აკეთებდნენ, რაზე საუბრობდნენ და ფიქრობდნენ მონასტრის მკვიდრნი. ასეთებს, ბუნებრივია, გარკვეული პრივილეგიებიც ჰქონდათ. ამიტომ, წინამძღვრის “კეთილგანწყობის მოპოვებას მონაზვნები პირფერობით, ქლესაობით, მაბეზღრობით... ცდილობდნენ. სწორედ ეს თვისებები განსაზღვრავდა მონასტრის მკვიდრის ‘ერთგულებასა’ და ‘სანდოობას’” (გვ. 77). დედა ნიკოლაია არც იმას ერიდებოდა, რომ მონასტრის მკვიდრთ ერთმანეთი შესძულებოდათ. მაგალითად, როცა ის ვინმეს სჯიდა სხვა მონაზვნის დასმენის საფუძველზე, მას “ყოველთვის ეუბნებოდა იმ მონაზვნის სახელს, რომელმაც დაასმინა” (გვ. 225).

დედა ნიკოლაიამ შეძლო იმგვარი სისტემის დამყარება, რომელშიც ყველა ყველას აკონტროლებდა. ერთადერთი უკონტროლო პირი კი თავად უნდა ყოფილიყო. მან მონასტერში ე.წ. «აზრთა განდობის» წესი დაამკვიდრა, რაც იმას გულისხმობდა, რომ მონასტრის ყველა მკვიდრს მისთვის წერილობითად უნდა გაენდო საკუთარი ყველა ფიქრი. ამგვარი წერილობითი აღსარებანი კი არა მხოლოდ მათ შინაგან ანუ სულიერ განვითარებას, არამედ ყოველდღიურ ყოფით წვრილმანებსაც უნდა შეხებოდა. ასეთი წერილების წერა ყველასთვის სავალდებულო იყო (გვ. 179).

გარედან ისე ჩანდა, რომ წინამძღვარს “ხელში ეჭირა” მონაზონთა მთელი კრებული, საათივით ჰქონდა აწყობილი მონასტრის ცხოვრება, მაგრამ მარია აქ თავის შემდეგ დაკვირვებას გვთავაზობს: “დამრჩა შთაბეჭდილება, რომ მას (დედა ნიკოლაიას) თავად ეშინოდა საკუთარი მონაზვნების. ამაზე მიანიშნებდა მისი განუწყვეტელი პარანოია შეთქმულებასთან დაკავშირებით, რომელსაც თითქოს მის წინააღმდეგ ამზადებდნენ. ასევე ისიც, თუ როგორ ცდილობდა იგი ჩვენს დაშინებასა და დათრგუნვას თავის ე.წ. მეცადინეობებზე. მას ყველა მონაზონში შეჰქონდა რაღაც ეჭვი, თავის ყველაზე ერთგულ მონაზვნებშიც კი” (გვ. 176).

მარია მონასტრის წინამძღვრის სხვა ეგოცენტრულ გამოვლინებებზეც საუბრობს. კერძოდ, ე.წ. “დედაოს დღესასწაულებზე”, რომლებიც თავისი ბრწყინვალებით ყველა საეკლესიო დღესასწაულს აღემატებოდა. ამგვარი დღეობები კი არ იყო ცოტა: მაგალითად, ასეთი იყო მისი დაბადების დღე, მონაზვნად აღკვეცის დღე, იღუმენის ხარისხში აყვანის დღე, წელიწადში სამი ანგელოზის დღე (წმინდა ნიკოლოზთან დაკავშირებული დღეებიც მის დღესასწაულებად ითვლებოდა) და სხვა” (გვ. 40). ამას ემატებოდა საზღვარგარეთ მოგზაურობებიდან მონასტერში დაბრუნებანი. დაბრუნების ეს პროცესი რაღაც განსაკუთრებულ მოვლენად მიიჩნეოდა: აუცილებელი იყო მონასტრის ყველა მკვიდრი მთავარ კარიბჭესთან მომღიმარი სახეებით დახვედროდა მას, რის შემდეგაც პომპეზური პურობანი იმართებოდა.

მარია განდიდების მანიით შეპყრობილი მონასტრის წინამძღვრის სხვა თვისებაზეც მოგვითხრობს: “ხშირად საეკლესიო დღესასწაულებზე მონაზვნებს დედა ნიკოლაიას ფოტოებს გვირიგებდნენ, თუმცა გაუგებარი იყო რატომ, მას ხომ ყოველდღე ვხედავდით. ზოგი მონაზონი მის ფოტოს თავისი ხატების კუთხეშიც კიდებდა, სადაც ისინი ლოცულობდნენ” (გვ. 49). უფრო მეტიც, მონაზვნები დედა ნიკოლაიას მიერ შედგენილი ლოცვის ტექსტებითაც ლოცულობდნენ. ამგვარი სულიერი მდგომარეობის კრიტიკისას მარია წმინდა თეოფანე დაყუდებულის სიტყვებს იმოწმებს: “საჭიროა სულიერი ხელმძღვანელი, იოანე ნათლისმცემლის მსგავსად, გვერდზე გადგეს, საკუთარ თავს არარაობად მიიჩნევდეს და მოხარული იყოს მოწაფეთა წინაშე საკუთარი დაკნინებისა. სწორედ ეს ყოველი მოწმობს სულიერ განვითარებაზე” (გვ. 51). ამიტომაც, მარიასთვის სულაც არ იყო გასაკვირი, თუ რატომ კრძალავდა დედა ნიკოლაია თავის მონასტერში წმინდა თეოფანეს და მსგავსი ცნობილი და აღიარებული მოღვაწეების ნაწერების კითხვას. ამის ნაცვლად, ის “უპირატესობას თანამედროვე ათონელი მამების ბროშურებს ანიჭებდა, რომლებშიც ამგვარ ნატიფ რჩევებს ვერ შეხვდებით” (გვ. 51).

მონასტრის ცხოვრებაში ფრიად მნიშვნელოვან როლს ასრულებდა ე.წ. ობოლ ბავშვთა თავშესაფარი. სინამდვილეში აქ მცხოვრები ბავშვების უმეტესობა სულაც არ იყო ობოლი. მათ უმრავლესობას დედები ჰყავდათ, რომლებსაც წარუმატებელი ქორწინების ან დაქვრივების შემდეგ, დედა ნიკოლაიას უგზავნიდნენ მეგობარი მოძღვრები. მღვდლები ასეთ დედებს არწმუნებდნენ, რომ მათთვის და მათი შვილებისთვის უკეთესი იქნებოდა სწორედ მონასტრულ გარემოში ეცხოვრათ. მონასტრის წინამძღვარი ამგვარი დედებითა და ბავშვებით ეფექტურად მანიპულირებდა. გარდა ამ იძულებითი და უზნეო “რეკრუტირებისა”, კიდევ ერთი დანაშაული ის იყო, რომ ბავშვებიც, რამდენადაც ეს შესაძლებელი იყო, მონასტრულ ტიპიკონს (წეს-განგებას) უნდა დამორჩილებოდნენ, რაც მონაზვნებთან ერთად სისხამ დილით ადგომას, ღვთისმსახურებაზე დასწრებას და სხვა მსგავს აქტივობებს ითვალისწინებდა: “ამას დამატებული, მათ უნდა ესწავლათ კიდეც” (გვ. 88).

დედა ნიკოლაიას მონასტერში ბავშვთა სახლის დაარსება თანხების მოსაზიდად სჭირდებოდა. ის თავად ამბობდა, რომ მისი მონასტერი ამ ბავშვთა სახლის წყალობით არსებობდა, რადგან სწორედ მის გამო ურიცხავდნენ მონასტერს სპონსორები  შესაწირის სახით დიდძალ ფულს. მარია შენიშნავს: “ნუთუ შეუძლებელი იყო ამ თანხიდან რაღაც ნაწილის გამოყოფა, რომლითაც ბავშვებისთვის შესაბამისი განათლების მქონე აღმზრდელებს დაიქირავებდნენ, როგორც ეს მიღებულია მსგავს დაწესებულებებში? რატომ უნდა ყოფილიყვნენ ამით დაკავებულნი ამ საქმისთვის სრულიად შეუსაბამო ადამიანები - მონაზვნები, რომლებიც მონასტერში ბავშვების აღზრდისთვის არ მიდიან?” (გვ. 90).

ბევრი რომ არ გავაგრძელოთ, საბოლოოდ, მარია “ამ დაწყევლილი” მონასტრისგან თავის დაღწევას დიდი ძალისხმევით ახერხებს. ის დროებით ოპტინის უდაბნოში მიემგზავრება მამა ათანასესთან. მარია ცდილობს მას აუხსნას წამოსვლის მიზეზები, თუ როგორი გაუსაძლისი მდგომარეობაა მალოიაროსლავეცის მონასტერში. მამა ათანასე ცდილობს მარიას შეაგონოს, რომ იღუმენიას ასეთი მმართველობის სტილი მისივე სასარგებლოდ იყო, რომ მას თავი უნდა დაემდაბლებინა და ყველაფერში საკუთარი თავი დაედანაშაულებინა და ა.შ. (გვ. 267). მამა ათანასე იქვე დედა ნიკოლაიას დანაბარებსაც გადასცემს მარიას, რომ თუ მას არ სურს იმავე მონასტერში დაბრუნება, შეუძლია კიროვის ოლქში მდებარე ერთ მონასტერში გააგრძელოს ცხოვრება. მარიას ეცინება ამგვარ შემოთავაზებაზე, რადგან კარგად იცის, რომ ეს მონასტერი დედა ნიკოლაიას მონასტრის ერთ-ერთი “ასლია” და ფაქტობრივად მის მიერვე იმართება (გვ. 260). ამ საუბრის შემდეგ მარია ხვდება, რომ მამა ათანასეს ნაკლებად ადარდებს კონკრეტული ადამიანის დახმარება და რომ მისთვის “გავლენიან იღუმენიასთან თანამშრომლობა უფრო მომგებიანი იყო” (გვ. 268). წიგნში სხვა ადგილას ავტორი წერს, რომ არც ეპარქიის მმართველი ეპისკოპოსი ცდილობდა მალოიაროსლავეცის მონასტრის შიდა საქმეებში ჩარევას, რადგან, როგორც ჩანდა, მთავარი მისთვის ეპარქიაში ასეთი აყვავებული და მზარდი მონასტრის არსებობა იყო (გვ. 180).

მარია სახლში 2016 წლის 8 იანვარს დაბრუნდა.

 

 

დასკვნის მაგიერ

 

აბსოლუტური მორჩილების რელიგიური პრაქტიკა გაუმართლებელია არა მხოლოდ ჩვენი ეპოქისთვის, არამედ წარსულშიც მას მხოლოდ გამონაკლისური ხასიათი ჰქონდა. მთლიან სამონასტრო წესდებათა დაფუძნება ამგვარი მორჩილების ცალკეულ შემთხვევებზე ძველ დროშიც მიუღებლად მიიჩნეოდა, რადგან აბსოლუტური მორჩილება ყველა ქრისტიანისთვის თანაბრად სავალდებულო ვერ იქნება. თუკი დღეს რომელიმე სასულიერო პირი სწორედ ამ გამონაკლისური შემთხვევების საფუძველზე ითხოვს აბსოლუტურ (=ბრმა) მორჩილებას, შეიძლება პირდაპირ ითქვას, რომ მისი მსახურება დანაშაულებრივია.

მარიას აზრით, იოანე სინელის ასკეტური ტრაქტატი “კიბე”თანამედროვე მონასტრების მკვიდრთათვის რელევანტური არაა (გვ. 72), რადგან სწორედ აბსოლუტური მორჩილების საჭიროებაზე საუბრობს. ამის დასტურად, მას ამ წიგნიდან აბსოლუტური მორჩილების მაგალითი მოჰყავს (აკაკის შემთხვევა) და აღნიშნავს, რომ ბრმა მორჩილება სახარებისეულ პრინციპებს ეწინააღმდეგება, რომელიც აცხადებს, რომ თუ ბრმა ბრმას მიჰყვება, ორივე ორმოში ჩაცვივდება. მარია ასევე იმოწმებს მეთერთმეტე საუკუნეში მოღვაწე წმინდა სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველის სიტყვებს: “ნუ დაექვემდებარები გამოუცდელ და ვნებების მონა მასწავლებელს, რათა სახარებისეული ცხოვრების ნაცვლად დემონურ ცხოვრებაში არ განისწავლო...” (გვ. 74-5). მაგრამ თავად მარიას მიერ დაწუნებული იოანე სინელიც ხომ ცალსახად წერს იმავე ნაშრომში, რომ საჭიროა “წინამძღვრის გამოცდა”, სანამ მას მორჩილად დავუდგებით, რათა “მკურნალის ნაცვლად სნეულთან არ მივიდეთ”?[9] შესაძლებელია სხვა ციტატების მოყვანაც წმინდა მამების ნაშრომებიდან, რომელთაც იგივე შინაარსი აქვს.

სამწუხაროა, რომ მარიამ, ასეთი მძიმე გამოცდილების შემდეგ, ღვთისადმი რწმენა დაკარგა. როგორც ის ერთ ინტერვიუში[10] აცხადებს, მას აღარ სჯერა ღმერთის, სამოთხისა თუ ჯოჯოხეთის არსებობისა, რადგან მათ ადამიანური ფანტაზიის ნაყოფად მიიჩნევს. შინაარსგამოცლილი და წამხდარი ბერმონაზვნობის ყველაზე დიდი ნეგატიური შედეგი, ალბათ, სწორედ ეს არის: იმ ღმერთისადმი რწმენა, რომელსაც არანაირი კავშირი არ შეიძლება ჰქონდეს არამდგრადი ფსიქიკის მქონე პირთა რელიგიურ ფსიქოზთან. სამწუხაროდ, მსგავსი კატასტროფებიდან უვნებლად თავის დაღწევის უნარი ყველას როდი აქვს. მაგრამ ნათელია, რომ მათ, რომელნიც ადამიანებს ღვთისკენ მიმავალი გზიდან აცდენენ, ქრისტეს სიტყვით, ურჩევნიათ კისერზე ლოდი დაიკიდონ და წყალში გადავარდნენ.

 

დედა სიდონიას შეფასება

 

მარია კიკოტის წიგნის კითხვისას და შემდეგ ამ რეცენზიის წერისას, ერთგვარი პარალელისთვის, საქართველოს დედათა მონასტრებში არსებულ მდგომარეობაზე სანდო ინფორმაციის მიღების სურვილი გამიჩნდა, რადგან ქართული და რუსული რელიგიურობა მაინც ერთიანი სივრცის ნაწილებად მოიაზრება და ეს არა მხოლოდ ბერმონაზვნობის მიმართულებით გამოიხატება. ამიტომ, ქართული მონასტრული ცხოვრების შეფასება დედა სიდონიას (ერში: ნატალია ყაჭიაშვილი) ვთხოვე. სქემმონოზონი სიდონია ნამდვილად ვერ ჩაითვლება ამ სივრცის ე.წ. გარე შემფასებლად, რადგან რამდენიმე მონასტრის მკვიდრი იყო, როგორც საქართველოში, ისე მის ფარგლებს მიღმა. უფრო მეტიც, ორი მათგანი (აბასთუმნისა და სადგერის მონასტრები) მისი დაფუძნებულია.

გთავაზობთ მის კომენტარს: “ქართულ სამონასტრო ცხოვრებაზე წინამდებარე მოკლე შეფასების გამოთქმა, მარია კიკოტის წიგნზე თავისი რეცენზიისთვის თეოლოგმა დავით თინიკაშვილმა მთხოვა, რომელსაც ჩემს მეგობრად მივიჩნევ. როგორც ჩანს, ამ საკითხზე მეტ-ნაკლებად ობიექტური მსჯელობის მოლოდინი მას სწორედ ჩემგან აქვს, რისთვისაც მადლობელი ვარ. რა შემიძლია ვთქვა? საქართველოში სამონასტრო ცხოვრებას ხანგრძლივი პაუზის შემდეგ დაუბრუნდნენ. მათ იქ სულიერად გამოცდილი მოძღვრები არ დახვედრიათ, რომლებიც საკუთარ გამოცდილებას გადასცემდნენ. პირველი ხანები (დაახლ. 1990-1996 წლები) სიწრფელითა და ენთუზიაზმით გამოირჩეოდა. იმ დროისთვის სასულიერო დასი საზოგადოებაში არ იყო პრივილეგირებული და, შესაბამისად, ვერვინ წარმოიდგენდა, რომ სასულიერო პირად ხელდასხმა რაიმე მიწიერ კეთილდღეობასთან შეიძლებოდა ასოცირებულიყო. საქართველოში მონასტრების თანდათანობითმა გამრავლებამ ერი და ბერი მეტად დააკავშირა ერთმანეთს, რასაც ღირებულებების აღრევაც მოჰყვა! ამაოებამ მოიცვა შედარებით სულმოკლენი. მაგრამ ამავდროულად არიან გულწრფელი მაძიებლებიც, რომლებიც ამსოფლიურმა ცდუნებამ ვერ შეარყია. მათთვის ღირებულია წმინდა მამების სწავლება და ცხოვრების წესიც შესაბამისი აქვთ. სამწუხაროდ, წინამძღვრების უმრავლესობა ერთპიროვნულად მართავს მონასტრებს. მათ შორის მორჩილებისა და ე.წ. ნების მოკვეთის მცდარი აღქმა წარმოიშვა, რაც მონასტრის წევრთა არასწორ სულიერ განვითარებას იწვევს. ადამიანი რომელ გზასაც არ უნდა ირჩევდეს, იქ მისი შინაგანი ზრდა მოიაზრება და როცა არ ვითარდება, ის სიხარულის განცდის უუნარობამდე მიდის. საქართველოს მონასტრების უმრავლესობაში პრაქტიკულად ნაკლებად აინტერესებთ ადამიანის სული, ქრისტეს მცნებები და სიყვარული (ამიტომ არ მიკვირს, თუკი იგივე სიტუაციაა რუსულ მონასტრებშიც, როგორც ამას მარია კიკოტი წერს). ხშირად წმინდა მამათა ნამდვილი სწავლება აღარ არის მონასტრის ცხოვრების ქვაკუთხედი. სამაგიეროდ, უხვადაა შური, განკითხვა, ჭორაობა, რაც ასე განაშორებს არჩეული გზის არსს. სასულიერო პირებში ასევე თვალშისაცემია ის, რომ უფრო მეტ იმედს ადამიანებზე ამყარებენ და არა ღმერთზე. საბედნიეროდ, მონაზონთა ნაწილი, აცნობიერებს რა ამგვარ სავალალო ვითარებას, ტრადიციული სამონასტრო ცხოვრების შესწავლასა და გაძლიერებას ცდილობს. მონასტერი არც საპყრობილეა და არც განცხრომის ადგილი. ეს არის ღმერთთან მიახლოების ერთ-ერთი გზა!”