(ინტერნეტ-ინტერვიუ. 20 ოქტომბერი, 2016 წელი)

 

შოთა იათაშვილი: ძვირფასო სერგეი, ლევ ლოსევი თქვენ შესახებ წერილში  რუხ ფერზე ლაპარაკობს, რომელიც მთავარი იყო იმ ქვეყანაში, საკუთრ თავს „წითელს“ რომ უწოდებდა. ის ამბობს, რომ ამ ფერისაგანაა შობილი თქვენი პოეზია. მაგრამ როგორ იბადებოდა ეს პოეზია, როგორ იღებდა ჟღერადობას, როგორ იღებდა ფორმას?

სერგეი განდლევსკი: ძვირფასო შოთა, მე ახლა პუნქტების მიხედვით და თავმომწონედ რომ დავიწყო ამ გრანდიოზულ შეკითხვებზე (როგორ იბადებოდა ეს პოეზია, როგორ იღებდა ჟღერადობას, როგორ იღებდა ფორმას?) პასუხის გაცემა, თავს ვიგრძნობ აბსოლუტურ თაღლითად, ხოლო მკითხველები ჩამთვლიან გაიძვერად ან ასპროცენტიან იდიოტად. და მართლებიც იქნებიან.

შ.ი. მესმის. მაგრამ შეგიძლიათ, ის პოეტური ხაზი მაინც გაავლოთ, რომელშიც საკუთარ თავს ხედავთ? არაა აუცილებელი, რომ ეს ხაზი მხოლოდ რუსი პოეტებისგან შედგებოდეს.

ს.გ.  კვლავ მოვერიდები პასუხის გაცემას. ავტორს შეუძლია, თავისი პოეტური საგვარტომო ჰომეროსამდეც მიიყვანოს, მაგრამ, ეს მაინც მეტ-ნაკლებად თავშესაქცევი უზურპაცია იქნება. დაე, მკითხველებმა და კრიტიკოსებმა ხაზონ მისი გენეალოგიური ხე, მათ ამის უფლება აქვთ. ავტორს ევალება, პირველ რიგში იყოს ის, ვინც არის, ხოლო მეორე რიგში, ეცადოს, აჯობოს საკუთარ თავს.

შ.ი. როგორ იყო თქვენს შემთხვევაში, ესთეტიკას და თემატიკას  ასაკი მეტად ცვლდა, თუ - გარემო, პოლიტიკური სიტუაცია, გლობალური ცვლილებები სამყაროში? გასაგებია, რომ ამ ყველაფრის დაშორიშორება შეუძლებელია, მაგრამ მაინც, თუკი საკუთარ პოეტურ ონტოგენეზს და ფილოგენეზს დააკვირდებით, როგორ სურათს დაინახავთ?

ს.გ. მე, როგორც მეჩვენება, ვწერ ცხოვრებისეული გამოცდილების კარნახით (არიან ავტორები, რომელთაც, უპირველეს ყოვლისა, კარნახობთ ემოციური მდგომარეობა, და არიან ავტორები, გონების შეგირდები - ყველაფერი ეს, ცხადია, ძალიან უხეში სქემაა). ხოლო ცხოვრებისეული გამოცდილება ყველა იმ ინგრედიენტისგან შემდგარი ვინეგრეტია, რომელიც შენ ჩამოთვალე.

შ.ი. „მოსკოვის დრო“-ს ოთხეული და დ’არტანიანი, ათოსი, პორთოსი და არამისი - ხასიათით რომელი რომელი ხართ?

ს.გ. რაკი ასე დაისვა კითხვა, შემოვიფარგლები იმით, რომ იგორ ვოლგინს - საუნივერსიტეტო ჯგუფ „ლუჩ“-ის უცვლელ ხელმძღვანელს მივამსგავსებ ბატონ დე ტრევილს.

შ.ი. თქვენ ძალიან იშვიათად გეწერინებათ თეთრი ლექსი ან ვერლიბრი. როგორია ის განსაკუთრებული მომენტი, როცა გრძნობთ, რომ ამ ფორმითაა საჭირო სთქმელის გამოხატვა? თუ პირიქით, არაფერი განსაკუთრებული არაა ამაში? და საერთოდ, როგორია თქვენი დამოკიდებულება თეთრი ლექსისა და ვერლიბრისადმი? თვლით თუ არა, რომ ბევრ სხვა ენაში პოეზიის ეს ფორმები უფრო ბუნებრივად შევიდა, ხოლო რუსულისთვის კონვენციური ლექსი მაინც რჩება პრიორიტეტული, და ასევე ექსპერიმენტული, ფორმალისტური ლექსი, ოღონდ - არა ზემოთნახსენები ფორმები. და თუ ამ აზრს ეთანხმებით, რით შეგიძლიათ ეს ახსნათ?

ს.გ. პირველ რიგში, განვასხვაოთ თეთრი ლექსი და ვერლიბრი. თეთრი ლექსი - ეს შექსპირია, პუშკინია და ა.შ. და ა.შ. უზარმაზარი ტრადიციაა, რომელსაც არცთუ იშვიათად და რამდენადაც ძალმიძს, ვიყენებ. რაც შეეხება რუსულ ვერლიბრს, მოდი, ფაქტები მოვიხმოთ, რადგან, როგორც თქმულა, თეორიებში ეშმაკი ფეხს მოიტეხს. პირველი გახსენებით, მე შემიძლია, ძალიან ცოტა ნაწარმოები დავასახელო, რომელიც რუსული ვერლიბრითაა დაწერილი, მაგრამ ლირიკული პოეზიის შთაბეჭდილებას ტოვებს: მანდელშტამის  «Нашедшему подкову», რაღაც ბლოკთან, რაღაც ალექსეი ცვეტკოვთან. ალბათ ვიღაც დამავიწყდა, მაგრამ ეს სურათს არ ცვლის - კიდევ ერთი-ორი, და მორჩა, გათავდა. ჯერჯერობით ისეთ მყარ მოვლენას, როგორიცაა ვერლიბრი, არცთუ მცირე რაოდენობის ესთეტიკური წარმატებებით, მე რუსულ ენაზე არ ვიცნობ, ხოლო უცხო ენებს ვერ ვფლობ. რეგულარულ ლექსთწყობაში არის ატრაქციონი – და, პრინციპში, რეგულარული ლექსის არაბუნებრივი წყობაა სწორედ ეს ატრაქციონი. მე ვერ ვხედავ რაიმე ამის მსგავს მექანიზმს ვერლიბრში, არადა ის, ჩემი აზრით, აუცილებელია ხელოვნებაში.

შ.ი. როგორ გიღებთ უცხო პუბლიკა? როგორ გგონიათ, ბევრი იკარგება თქვენს თარგმანებში და თქვენ მაინც რუსულენოვანი პუბლიკის პოეტი ხართ, თუ თქვენი სახეები, მეტაფორები, განწყობები მაინც, ასე თუ ისე, ადეკვატურად აღიქმება მათ მიერ, ვინც რუსული არ იცის?

ს.გ. რაც უფრო მძაფრად ვლინდება ლექსში სასაუბრო ენა, მით უფრო რთულია იგი სათარგმნად. ვინაიდან სასაუბრო ენაზე წერა ჩემი მიზანი და ოცნებაა (გამომდის ეს თუ არა - სხვა საკითხია), გამოდის, რომ მე შეგნებულად ვიჭრი იმ ტოტს, რომელზეც ვზივარ. ამიტომ ყველანაირი ყურადღება, რომელიც უცხოენოვან პუბლიკაში ჩემ მიერ ლექსების წაკითხვისას ჩნდება, ჩემთვის სასიამოვნო მოულოდნელობაა.

შ.ი. ეს იყო ბათუმში. რესტორნიდან გამოვედით, ვეწეოდით სიჩუმეში. გკითხეთ: „სად, რა სიტუაციაში იწერება ყველაზე უკეთ ლექსები?“, რაზეც მიპასუხეთ: „ძირითადად, შხაპის ქვეშ იბადება იდეები. მერე, როგორც წესი, დიდი დრო სჭირდება, სანამ ეს იდეები საბოლოო ფორმას მიიღებს.“ ორიოდე დღის შემდეგ ალიკ დარჩიაშვილის მანქანით ჯვარზე ავედით. გაწვიმდა. თქვენ იდექით, ზეცას აჰყურებდით, წვიმის წვეთები თქვენს სათვალეს ნამავდნენ. მე წარმოვიდგინე, რომ ამ მომენტში ყველაზე ლამაზი შხაპის ქვეშ დგახართ და ყველაზე მშვენიერ ლექსს ქმნით (სხვათაშორის, 8-9 წლის წინ ამაზე პატარა ჩანახატიც კი დავწერე).

ს.გ. ის, რასაც შენ ამბობ, მეტისმეტად პოეტურია იმისათვის, რომ სიმართლე იყოს. მე მართლა მაქვს ასეთი „შხაპის“ სტატისტიკა, მაგრამ ვფიქრობ, საქმე  წყალში კი არაა, რომელიც ზემოდან  გესხმება, როგორც ბათუმში თუ ჯვარზე იყო, არამედ სრულ მარტოობასა და საკუთარ თავში ჩაძირულობაში, რასაც დილით, ნათელ გონებაზე, როცა დღის გეგმები ჯერ კიდევ გადაზელილია ღამის ხილვებში, ძალუძს ნაყოფის მოტანა -  ესაა და ეს.

შ.ი. იქნებ ცოტა რამ კიდევ მოგვითხროთ ლექსების შეთხზვის პროცესზე.

ს.გ. შევეცდები. ოღონდ მოკლედ. მე ადამიანთა იმ მცირე კატეგორიას მივეკუთვნები, რომლებიც დილიდან ღამემდე გონებაში სიტყვებს ბანქოსავით ურევენ - ერთგვარი მოძრავი ფორიაქია, ტიკი. ხანდახან სიტყვების მორიგ კომბინაციაში შეიძლება ბჟუტავდეს რაღაც ართუ უინტერესო, რასაც ღირს, სულიერი ძალები მიახმარო. შედეგად ამისა, იწერება ლექსებიც. არ ვიცი, სხვასთან როგორ ხდება, მაგრამ ჩემს შემთხვევაში ასეა.

შ.ი. თქვენ გარეგნულად თითქოდა ფრიად გაწონასწორებული ადამიანი ბრძანდებით, მაგრამ, მეორე მხრივ, მე სულ მეჩვენება, რომ თქვენ შიგნით სულ რაღაც დუღს და მუდამ იკავებთ ემოციებს, რათა უკიდურესობებში არ გადავარდეთ. ეს ასეა თუ არა?

ს.გ. შენ გამჭრიახი ხარ. ასეა, მე ფეხი სულ მუხრუჭზე მიდევს - თითქმის სულ მუდამ.

შ.ი. პოეზია მასებზე უკვე აღარ ზემოქმედებს. ადრე ზემოქმედებდა - ხშირად პოზიტიურად, ხანდახან ნეგატიურადაც. ახლა ყველაზე მნიშვნელოვან ფიგურებსაც კი არ ძალუძთ ეს. პირიქით, მე მეჩვენება, რომ უფრო ჰერმეტულები ხდებიან. და ალბათ არა მხოლოდ იმიტომ, რომ პოეზია გართულდა. როგორ გგონიათ, მომავალში, ამ მხრივ, შესაძლოა, რამე შეცვალოს? აი, ბობ დილანს მისცეს ახლა ნობელი. ასეთი ხრიკები უშველის? თუ - მაინც არაფერი შეიცვლება და არცაა საჭირო?

ს.გ. საერთოდ, პოეტების უკმაყოფილება იმით, რომ პოეზია ნაკლებ როლს ასრულებს, ვიდრე საჭიროა, გუშინ არ გაჩენილა. გავიხსენოთ იგივე ლერმონტოვი:

 

В наш век изнеженный не так ли ты, поэт,
             Свое утратил назначенье?..

 

          მაგრამ დღეს საკითხი, ცხადია, სხვანაირად დადგა.

          პირადად ჩემთვის, საუბრები იმაზე, თუ რამ შეიძლება გააძლიეროს პოეზიის გავლენა პუბლიკაზე, და ამ საუბრებიდან გამომდინარე რეკომენდაციები სრულიად უაზრო და უსარგებლოა: მე ვერ ვგრძნობ თავს საკუთარი შესაძლებლობების ბატონ-პატრონად, ჩემთვის სრულიად უცნობია ეს ეკოლოგია, და ამიტომ ვცდილობ, ხელები არ ვაფათურო ამ ჩემთვის სრულიად უცნობ მექანიზმში, რათა იგი საბოლოოდ არ გავაფუჭო. რაც შეეხება პოეზიის საზოგადოებრივ სარგებლობას, მე ყველაზე მეტად უისტან ჰიუ ოდენს ვეთანხები: «poetry makes nothing happen». სახელგანთქმულობის მოთხოვნილებას ასაკთან ერთად გავუმკლავდი, თუმცა, ფულის მოთხოვნილებას ჯერჯერობით ვერ.

შ.ი. И, стоя под аптечной коброй,
       Взглянуть на ликованье зла
      Без зла, не потому что добрый,
      А потому что жизнь прошла.

      ეს ლექსი ბოროტ 90-იანებში დაწერეთ. გახდა სამყარო ამის შემდეგ უფრო ბოროტი? და გამოგდით, უბოროტოდ უყუროთ ბოროტების ზეიმს ახლა? თუ არ გამოდის, იმიტომ, რომ ცხოვრება ჯერ კიდევ არ გასულა?

       ს.გ. საკუთარ სინდისთან რომ მართალი ვიყო, ვიტყვი, რომ 90-იანები ჩემთვის სავსებით არ იყო ბოროტი. პირიქით: დღევანდელობისგან განსხვავებით, ეს იყო ოზონირებული, დრამატული, და ამასთანავე, ზეიმის დრო. მოხარული ვარ, რომ ეს წლები გავიარე ნათელი გონებითა და მეხსიერებით. სამყარო, რომელშიც ვცხოვრობდი, მას მერე გახდა გაცილებით ბოროტი, იმიტომ, რომ უფრო ფლიდი და მეწვრილმანეა. მინდა მქონდეს იმედი, რომ ეს გაივლის. დაცემის პერიოდები აქვთ როგორც მთელ ქვეყნებს, ისევე ცალკეულ ადამიანებს. გამომდის, ვუყურო ყოველივე ამას აღუშფოთებლად? მადლობა ღმერთს, რომ არა.