ტექსტის დასაწყისში მინდა ვისაუბრო იმაზე, რაც ყველაზე ფუნდამენტურად საზღვრავს ადამიანური არსებობის სპეციფიკურ ფორმას, განსხვავებით ცხოველისგან, ანგელოზისგან, ღმერთისგან; და ასევე მიზეზია იმ მოტივაციის, საიდანაც ზოგადად იბადება ინდივიდუალურ/პიროვნული აზროვნება, რომელსაც უცნობ მომავალთან მიმართება და მასში განზავების წადილი აქვს.
ადამიანებს დროის ყველა მონაკვეთსა და საარსებო სიტუაციაში, განუწყვეტლივ გვაქვს ნაკლულობის განცდა, რომლის ამოვსებაც ჩვენი ეგზისტენციური დინამიკის მთავარი მოტივაციაა. ანუ, უკლებლივ ყველას, მუდამ გვამოძრავებს სრულყოფილი სისავსის წარმოდგენითი სურვილის განცდა. — ასეთი კმაყოფილება კი, სამწუხაროდ, გამოცხადებას განუწყვეტლივ აგვიანებს და ჩვენში მუდამ გადადებულია. ასე რომ, გამუდმებულ ილუზორულ რეჟიმში ვცხოვრობთ — ჩვენს ცხოვრებაში იდეალურ სისავსეს არასდროს ჰქონია და არც ექნება ადგილი, მის იდეალს კი წარმოსახვით თუ ვახორციელებთ მხოლოდ: ვფიქრობთ, ვსაუბრობთ, ვიღწვით ამ სისავსისკენ; — ემოციურად, ნება/ვნებით, მენტალურად და ფილოსოფიურად.
სწორედ ამ ხელმოცარულობის გამო კაცობრიობის წარმოდგენაში დამკვიდრდა პოპულარული აზრი: ადამიანი თავის არსებობას “ნანგრევებში” ამთავრებს. ეს იდეალური სისავსისკენ ჩვენი სწრაფვის განუხორციელებლობის “ნანგრევებია”.
ჩვენ ვიბადებით უსუსურობის და ნაკლულობის განცდით — ჩვილი აბსოლუტურად არათვითკმარია. მაგრამ კულტურაში სისავსის იდეალი, როგორც ფუნდამენტური მიზანი, მეტაფიზიკამ შემოიტანა და დაამკვიდრა. სულერთია, ეს იქნება რელიგიური “სასუფეველი”, ჰეგელის სინთეზი, კანტიანური ზღვრისმიღმიერი ტრანსცენდენტური და ნოუმენები, თუ მარქსიანული აბსოლუტური სამართლიანობის საზოგადოება — ყველა ეს იდეა ყოველდღიურობაში სრული სისავსის შემოტანაზე ფიქრის და მისი განცდის გარშემო ტრიალებს. ასეთი სისავსის ძიებამ დიდი შემოქმედებითი შთაგონება გაუფორმა ადამიანს.
სწორედ ასეთი უტოპიის ძიების შედეგად გადადგა კულტურამ გიგანტური ნაბიჯები, შექმნა მრავალი ეპოქალური ეპისტემა და მათგან ამოზრდილი და მათში გაფორმებული ხელოვნების მრავალი შედევრი. ასევე ამ ჰაერში გამოკიდებულმა სულიერი კმაყოფილების იდეალის ს ტ ა ტ ი კ უ რ ი ხატის ძიებამ დაუდო სათავე სულიერ-რელიგიურ სამომავლო ხედვებს. მრავალმა მესიამ შემოიტანა ამ სისავსისკენ მოძრაობის და ნაკლულობის განცდის გადაფარვის მეთოდები, გზები და ყოველდღიური თუ სასულიერო რიტუალურ/თვითდისციპლინარული პრაქტიკები. ამ ყველაფერმა კი ამ მიზნის წარმოდგენითი და მისი გზის აღწერითი ტექსტების უზარმაზარი ბლოკი გააფორმა.
ასე რომ, სწორედ სულიერების ამ სპეციფიკურმა მოძრაობამ შექმნა ჩვენი ადამიანური ისტორიის გრძლივობის სახე/ხატი — მისი განვრცობილი სხეული.
მაგრამ… სწორედ ამ ძალისხმევებმა და, რაც მთავარია, მათმა პრინციპულმა უშედეგობამ მოიტანა ფუნდამენტური სულიერი და ფსიქიური მეტამორფოზის დრო, რომელიც სულ ნახევარი საუკუნის წინ დაიწყო. სააზროვნო ველში შეაღწია სამყაროსთან, ანუ ნიშან/ცნებებთან, ადამიანის დამოკიდებულების ახალმა ცოდნამ, ახალმა ფილოსოფიამ, რომელიც გვასწავლის: ნაკლულობის განცდის ამოვსება ჩვენს ცნობიერებაში წარმოდგენითი სტატიკური ხატ/იდეალებისკენ სწრაფვით შეუძლებელია — ეს არსობრივი აბსურდია — რადგან ამ სტატიკურ წარმოდგენებს არაფერი აქვს საერთო ფუნდამენტურ ჭეშმარიტება/სისავსესთან; სინამდვილეში მათი ბუნება პირობითი/მოსაზღვრულია (ისინი მხოლოდ კულტურული კონსტრუქტებია) და კულტურული ეპისტემების მორჩილი ნაყოფია. ამიტომ: სიყვარულის, თავისუფლების, ბედნიერების და სხვა არსობრივი ცნებების სისავსის განცდა მხოლოდ და მხოლოდ სუბიექტის ინდივიდუალურ-შემოქმედებითი ძალისხმევითაა შესაძლებელი კონკრეტულ დროში და უშუალო მცდელობებით; ანუ, ცნებათა სისავსის განცდა ადამიანმა მათთან გადაკვეთის ყველა დროით მონაკვეთში და ყველა ლოკალურ სიტუაციაში უნდა შეიქმედოს, როგორც სპეციფიკური, სრულფასოვანი და იმწამიერი მოცემულობა. აქედან გამომდინარე, ადამიანმა უნდა ისწავლოს ყოველწამიერებაში საკუთარი თავის სრული განხორციელება და ამიტომ მის ცნობიერებაში გამაგრებული წარმოსახვითი სტატიკური იდეალების ისტორიული სახეები (ძირები-მატრიცები) ზოგადად უნდა გაუქმდეს, როგორც დროში გადადებული, ანუ მომავალში მისაღწევი ორიენტაციები!
ეს სტატიკური იდეალები მხოლოდ ეტაპური ხასიათის ორიენტაცია იყო, რომელიც ადამიანს მასზე ინსტინქტის ბატონობიდან გამოთავისუფლებაში დაეხმარა. დღეს კი პირიქით, ასეთი წარმოდგენები უკვე უსიცოცხლო ღირებულებებად იქცა და სადღაც, აბსტრაქტულ წარმოსახვით ტერიტორიაზე გამოკეტილები, ისინი ჩვენკენ აროგენტული სიმკაცრით იმზირებიან — რითიც ჩვენს უსუსურობას და საკუთარ სიდიადეს გვიმტიკიცებენ, ამით კი მხოლოდ გვამუხრუჭებენ.
ასეთ ისტორიულად გარდასულ სიტუაციასთან ჩვენ გვაზიარეს მეტაფიზიკით შთაგონებულმა ადამიანებმა — ჩვენმა მშობლებმა, მასწავლებლებმა, პროფესორებმა, რომელთაც თავიანთი სიცოცხლე ისტორიის თანაგრძნობით გამაგრებული მატრიცების ავადმყოფურ დევნას შეალიეს, ანუ უტოპიური პროექტის გასრულების ხელმოცარულ საქმეს.
ახალი ფილოსოფიის ხიბლი დინებადობაში, პროცესუალობაში, ანუ ნაპირებით და ნავსაყუდლებით არ მოხიბვლაშია — მხოლოდ და მხოლოდ ჩვენი ბუნების ვიტალურ დინამიზმზე დაყრდნობით და ცნება/მოვლენათა სიმრავლის სპექტრზე ჩვენი სიცოცხლის შთამბერავი ნება/ვნების უწყვეტ შემოქმედებით დამკვიდრებაში იძენენ ცნებები ცოცხალ სისავსეს — ლოკალურად და ყოველწამიერად. მაგრამ აქეთკენ დღეს მხოლოდ სვლა ხდება — რთული გარდატეხის ხარჯზე.
მაგალითისთვის: ცნება სიყვარულზე ადამიანს ცნობიერებაში მხოლოდ წარმოსახვითი კონსტრუქტ/კონკრეტულობა აქვს, რომელიც ბავშვობიდან მოყოლებული, სიყვარულის გარშემო გავრცობილ დისკურსზე დაყრდნობით წარმოიქმნა. ადამიანის უშუალო ეგზისტენცია კი სიყვარულის შემოქმედების გარეშეა! არადა, სიყვარულის შემოქმედება ყოველ წამს უნდა აცოცხლებდეს და ახორციელებდეს სიყვარულის მოძრაობას; — ასეთი მდგომარეობა კი ადამიანში აქსოვს და შემოიზიდავს გარემოს, ყველა ახლომდებარე საგანს თუ უსასრულოდ დაშორებულ, განყენებულ კოსმიურ ობიექტს, ასე ხორციელდება სისავსე სიყვარულში — მხოლოდ პროცესუალობაშია სიცოცხლისუნარიანობა. ბუნებით ნაბოძებს ადამიანი თავისი ნებელობითი უნარით უნდა გამოეპასუხოს — პირველადი ცნების სრულყოფილ სიცოცხლისუნარიანობას საკუთარი ნებელობითი აქტით შეუდგეს და ის ყოფიერების გრძლივობაში ჩაწეროს და განახორციელოს. — მხოლოდ პროცესუალობა არის ის, რაც შეესატყვისება ყოფიერების დინებას. შედეგ/იდეალზე ორიენტაცია მხოლოდ ეგზისტენცია/არსებობის ფორმის შემადგენელია და ყოფიერებიდან სრულიად მომწყდარი. ეს არის ახალი ფილოსოფიის დასკვნა!
საერთოდ, ადამიანი, როგორც არსება, ყველა სხვა არსებისაგან განსხვავებით, ტრანზიტულ/დიალექტიკური დინამიზმის მატარებელად არის მოვლენილი ქვეყნად...
ნიცშე ამბობდა: “ადამიანი ხიდია, გარდასვლაა.” — ფასეულობათა უწყვეტი გადაფასების დინამიზმი.
ჰაიდეგერი კიდევ უფრო აკონკრეტებს: ადამიანი “პოეზისია”... ის, რაც სტატიკური, მდგრადი, მიწასთან გაჟღენთილია, მუშაობს და იღწვის, რომ ერთ დღეს იფრინოს და იდინოს! — ასე რომ “პოეზისი”, სტატიკურ და კონკრეტულ ნიშან/იდეალებზე დაფუძნებული ჩვენი კულტურა/ენის გადაძლევის აღწერაა!
ეს, რაც მომავლის ხედვებს ეხება და ფილოსოფიაში შემოტანილ დიდ პერსპექტივას, სინამდვილეში კი ჩვენი ცნობიერება ჯერაც იდეალური სისავსის არქონის და ამ სისავსის ხატებისკენ მისწრაფების მეტაფიზიკურზე ორიენტირებული ცნობიერებაა.
ჩვენი სოციალური არსებობის ორი კოლოსი, სახელმწიფო და ეკლესია ზუსტად ასეთი სისავსის დაპირება/გადადების რეჟიმში მუშაობენ: ეკლესია სასუფეველს გვპირდება, სახელმწიფო კი სრულყოფილ სამართლიანობას — ანუ ყოფითი და მოხმარებითი სისავსის სამართლიან განაწილებას.
მაგრამ რადგან გადახსნილი სისავსე უშორესია, ადამიანს კი უკიდურესად უჭირს ნაკლულობის უსასრულო გადაძლევის რეჟიმში არსებობასთან შეგუება, იგი დროდადრო ცდილობს აღმოაჩინოს სისავსე/ერთგვაროვნების სუროგატული ფორმები და მათში იპოვოს შვება. ის ხშირად სიმულაციურ დონეზე მოდელირებს სრულფასოვანებას და რაიმე ერთმნიშვნელოვან სრულფასოვანებაში ჩაკარგულობით კმაყოფილდება. ასეთი “ოაზისი” შეიძლება კულტურული სივრცის უ კ ა ნ მდებარე სივრცეში გაფორმდეს — ანუ ინსტინქტის, ქაოსის ან სულაც ქორას ტერიტორიაზე — ბგერების ვიბრაციაში ჩაკარგვა-განზავებით მოხდეს (კონცერტზე, კლუბებში), ან ზეკულტურულ ტერიტორიაზე — ინტერნეტის ანონიმურ ბადეში; პოლიტიკური ან სოციალური იდეებით შეპყრობილობაც ასეთი ფორმის სრულფასოვანების იმიტაციაა.
ასეთი ტრანზიტული სიმულაკრები კონკრეტული ერთიანის სისავსეში ჩაკარგულობაა და ცნებათა გადახსნილობა/წაშლის სიაშკარავე არ უნდა აგვერიოს სიცხადის ერთიანობა/სისავსეში. ასე წვალობს ადამიანი, დიდს ანაცვლებს მცირედით თავისი სულიერი ცხოვრების გაუსაძლისობაში.
მაგრამ, როგორც ითქვა, ისტორიამ როგორც იქნა მიგვაგორ/მიგვაბრძანა საბოლოო მიზანთან: ჩვენს ცნობიერებაში არეკვლადი სამყაროს სრული, დინამიკური და დენადი ერთიანობის მოდუსში გადაყვანის აუცილებლობასთან, სადაც ჩვენი უწყვეტი ნებელობით შენთებული ცნებები “დუღან” და სწორედ ამიტომ, ამ დუღილში, ჩვენი “მე” აღარ მოიხელთება. ასეთ გარღვევას ჩვენი კულტურა ჯერ ეს-ესაა აძლევს თანხმობას — ჩვენი კულტურის მიზანი ხომ ყოველთვის იყო (და ჯერჯერობით არის) ადამიანის წესრიგში მოყვანა საზოგადოდ დამკვიდრებული, სტატიკური იდეალების ბლოკთან მიმართებაში.
კულტურის ხსენებული ორი ბურჯის (სახელმწიფო და ეკლესია) მიერ გამყარებული “გრანდ-ნარატივების” ნაცვლად ახალი, ზემოთ აღწერილი იდეალის უშუალო განცდის დინამიკური მოდუსის დამკვიდრებისთვის ბრძოლაში, მე-20 საუკუნის 50-იანებში დასავლეთში ფორმდება ამ ახალი იდეალის უშუალო/პრაქტიკული მატარებელი სოციალური სხეული — “მესამე სივრცე”, როგორც უახლესი ფსიქიკური ტერიტორია. ეს ტერიტორია წარმოადგენს ნიჭიერ და ძლიერ პიროვნებათა დამოუკიდებელ მცდელობებს, იმოძრაონ ცნობიერების ახალი რეალობისკენ საკუთარი, სრულიად პიროვნული ინციატივების და სრულიად ორგინალური ეპისტოლოგიური მეთოდების მეშვეობით. ანუ, კულტურის მიერ ისტორიულად შემოთავაზებული სისტემურ-სტრუქტურული “ცოდნების” მიღმა, მხოლოდ ავთენტურად ორიგინალური შემეცნებითი სტრატეგიების გამოყენებით და ცხოვრების საზოგადოებრივი წესის უარყოფა/სუბვერსიით. ასე ჩაერთო “მესამე სივრცე” ადამიანის მისიის გასრულების აქტუალურ დინამიკაში.
მოკლედ რომ ვთქვათ ეს გრძელი სათქმელი — აი ასეთი, აქ აღწერილი ისტორიული “გაწამაწია” იყო ნაკლულობის ამოვსების უტოპია და ადამიანის ცხოვრება თუ პიროვნება ამ მიმართულებით შეგნებულად ცდილობდა დაეღწია თავი მოსაზღვრული ცნობიერების ციხეში ყოფნისგან.
მაგრამ! მოხდა საოცრება... და სამყარომ ადამიანების ამ ტრადიციულ/ისტორიულ “ჯახირს” უეცრად სრულიად მოულოდნელი შანსი გაუფორმა! — გამაოგნებელი, გაუგებარი, მოუხელთებელი შესაძლებლობა; იმდენად უჩვეულო, რომ ინტელექტუალები და მეცნიერები ამაზე აგერ უკვე 15-20 წელია ინტენსიურად მსჯელობენ და ცდილობენ როგორმე გაერკვნენ ამ უცნობ სიტუაციაში.
რა მოხდა?
ზოგადად კულტურაში და კონკრეტულად მეცნიერებაში ინვესტირებულმა ერთობლივმა ისტორიულ/კომუნალურმა მცდელობებმა რაღაც გაუგებარი მასშტაბის გარდასვლის პოტენცია დაბადა, გარედან შემოთავაზებული, ოღონდ, უეცრად და სრულიად გაუგებარი სისწრაფით გაფორმებული...
ფუკოს სიტყვები — “ინტელექტუალების მისია საზოგადოებაზე ზრუნვაა” — დღეს საზოგადოებისთვის მომავლის ამ უუცნაურესი პროსპექტის ღრმად და გულწრფელად გაცნობას ნიშნავს, ადამიანისთვის ადგილის პოვნა/მოძიებას ამ უცნაურ მომავალში — რადგან, როგორც გვეუბნებიან და გვაფრთხილებენ, შეიძლება ისეც მოხდეს, რომ მომავალში, რომელიც სასწაული სისწრაფით მოედინება ჩვენსკენ, “ადამიანის” ადგილი სულაც არ დარჩეს.
მოკლედ, ასეთ დიდ პერსპექტივებს და კითხვით ნიშნებს სვამს ის, რასაც დღეს “ტექნოლოგიურ სინგულარობას” უწოდებენ.
ეს მომავალი, რომელზედაც დღეს უმძაფრესი საუბრებია, სრულებით არ არის ჩვენი კულტურული წარსულის გადააზრებული ან გაუკეთესებული ვარიანტი — ეს სწორედ ის უცნობი მომავალია, რომელზეც დერიდა ლაპარაკობდა და ჰაიდეგერი გაუთავებელი მინიშნებებით გვაფრთხილებდა.
პრობლემა კი დილემაში იჩენს თავს — თანაც ორივე შემთხვევაში ადამიანის ისტორია მთავრდება: ან გვისრულდება ყველაფერი, რაც კი ოდესმე იყო დანაპირებ/ნაოცნებარი, ან — წინ შემაძრწუნებლად დამანგრეველი მომავალია, სრული ანიჰილაციის პერსპექტივითაც კი.
ასეთი ზღვრული სიტუაცია ადამიანებს არც გამოცდილებაში ჰქონიათ ოდესმე და არც წარმოსახვაში (ზღაპრებში, მითოლოგიაში). ასეთ უუცნაურეს შემოტრიალებას ვერავინ წარმოიდგენდა. უბრალოდ ასეთი მასშტაბის წარმოდგენითი უნარი ადამიანს არ გააჩნია. მეტადრე კი სიტუაციას ართულებს ის, რომ, როგორც ამბობენ, ტექნოლოგიურმა ქარიშხალმა უსასრულოდ გაუსწრო ადამიანის სულიერ განვითარებას და ასეთი ჩამორჩენა დიდი კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს ადამიანის შეგნებულობას და მის სწორ რეაგირებას ასეთ რთულ დროს.
თუ ვივარაუდებთ, რომ მართლაც დადგა მომენტი, როდესაც ადამიანის გონების მიერ შექმნილი ხელოვნური ინტელექტი თავად ადამიანის შესაძლებლობებს გადაუსწრებს და შემდგომ ასეთივე წარმოუდგენელი ტემპით (შეიძლება ერთ თვეში, შეიძლება ერთ საათში) შექმნის ხარისხობრივად თავისზე მაღალ ინტელექტს, შემდეგ კი კიდევ უფრო სწრაფი ტემპით და კიდევ უფრო მოკლე დროში თავისზე მაღალს, შემდგომ კიდევ უფრო მაღალს და ა.შ. მაშინ უეჭველია ამ ზეგონიერება/ინტელექტს ერთ მომენტში თვითშეგნებაც გაუჩნდება, რომელიც ამ ზებუნებრივი სრულყოფილების მეშვეობით შეძლებს სრულად გააკონტროლოს დედამიწაზე არსებული ყველა დინამიკის ფორმა და არავინ იცის, რას შეიძლება ნიშნავდეს ასეთი ახალი მმართველობა — უპირველეს ყოვლისა კი, “ეყვარება” თუ არა ამ ზეშთაგონება/ზეგონს თავისი მშობელი — “ადამიანი”. ანუ რა ბუნების არის ეს სიდიადე და რა გეგმები ექნება მას ადამიანის მიმართ? ამიტომ დგას საკითხი ასე მძაფრად ფილოსოფოსების წინ.
თუ პლატონის რწმენით გონიერების და ინტელექტის ზრდა სიქველის ზრდას იწვევს, მაშინ არაფერია საღელვებელი — ადამიანს ამ ბედისწერიდან მხოლოდ კარგი ელის, მაგრამ თუ ეს ორი განვითარება ერთმანეთზე არ არის დამოკიდებული, ან სამყაროს განვითარების მისიაში ზეგონი ჩათვლის, რომ ადამიანის, როგორც არსების მისია ჩამთავრებულია — მაშინ? მოკლედ ვუახლოვდებით იმას, რასაც ფილოსოფოსები დღეს ისეთივე დიდ მოვლენად ცნობენ, როგორც ადამიანის გაჩენას დედამიწაზე და რასთან შედარებითაც ელიენების ჩამოსვლა და რაიმე პლანეტის დაჯახება დედამიწასთან თოჯინების თეატრია.
ელიზარ იუდოვსკი (AI მკვლევარი): “ეს სიტუაცია ეტყობა დაგვეცემა, როგორც თოვლი თავზე — იმ მეცნიერებსაც კი, ვინც უშუალოდ ვმონაწილეობთ ამ პროცესებში. და არავინ იცის, რა მოხდება ერთი ან ორი თვის, ან შეიძლება ერთი ან ორი დღის შემდეგაც კი.
ამ მოვლენას მასშტაბით მხოლოდ ერთი მოვლენა შეიძლება შეეფარდოს: ადამიანის გაჩენა დედამიწაზე, და მართალი რომ გითხრათ, მთელი ჩემი ოპტიმიზმის მიუხედავად, ბევრად კომფორტულად ვიგრძნობდი თავს, ამ ზებუნებრივ მოვლენას ათასი წელი რომ მაშორებდეს და არა მხოლოდ ოცი!“
მაგრამ არ შევშინდეთ ამ მოვლენის ნეგატიური განვითარების ვარიანტის აღწერით — მოდით მის პოზიტიურ მხარეს შევავლოთ თვალი.
სინგულარობასთან ერთად, ყველა წარმოდგენილი და წარმოუდგენელი ტექნოლოგიური სასწაულის პარალელურად, ვედაში თუ იოგაში მოხსენიებული დონის ყველა მისტიკური ძალა (siddhi) დღის წესრიგში დადგება — უკვდავების ჩათვლით!
ზღაპრების სფერო მთავრდება! ანუ, თავად ზღაპარმა ცუნამივით შემოგვინგრია კარი და ჩვენი საცხოვრებელი ტერიტორია დატბორა ცნობიერებისთვის ჯერ კიდევ სრულიად წარმოუდგენელი პერსპექტივებით… ღმერთმა ცოდნის ახალი, “მარაოსავით” განშლადი სისტემა გვიბოძა და გიგანტურ სტრიპტიზს გვპირდება საკუთარი შესრულებით; თავისი ყველა თვისების, შესაძლებლობის და ძალის გადაშლას!
და რა როლს ასრულებს ასეთ სიტუაციაში ადამიანის ასე განთქმულ/მოწონებული კულტურული ცნობიერება და ტრადიცია/წარსული? ეხმარება ეს ყველაფერი მას ამ უცნაურ გადახსნილში საარსებოდ? მოდის “უპირობო სხვა” — და რა ტიპის მზადყოფნა გვჭირდება ასეთ უცნაურ სიტუაციაში?
აი, რას ამბობენ იოგაში: როგორც კი მედიტაციაში მოვარჯიშე ადამიანის ცნობიერებაში ნამდვილი სულიერებისკენ რაიმე ძვრა მოხდება, ანუ ფსიქიკა ჩვეულ ადამიანურ ცნობიერებას მოწყდება, — ამ სულიერება/ნათელღების მოსურნე ადამიანების 99% გარბის სახლისკენ, უკან — აღარც იოგა უნდათ და არც არაფერი მაგდაგვარი — სახლში რბილი და თბილი ლოგინის და ტელევიზორის გარდა არაფერი აღარ უდგათ თვალწინ.
ძენში არის გამოთქმა: “თუ შენ ერთ დღეს პრაქტიკის შედეგად “რეალური” დაინახე, ფრთხილად იყავი, ღმერთში არ აგერიოს, ისეთი სიდიადე აქვს მას!”
და კიდევ ლაკანი იძახის: “ფილოსოფია, რელიგია, ფსიქოანალიზი და ასევე თვითკვლევის და სამყაროს წვდომის ყველა სხვა მეთოდი მთელ თავის ძალისხმევას მიმართავს მხოლოდ იმისაკენ, რომ ერთი წამით მაინც დაინახოს “რეალური” (კულტურის მიღმა არსებული საზღვრებმოხსნილი).
სწორედ ეს უხილავი “რეალური” გვიმტვრევს დღეს კარს, თან საოცარი ძალით, სიბეჯითით და სისწრაფით. თანაც გასაქცევი არსად იქნება — საბან/ტელევიზორ/ლუდის კათხა მოთავდება – სივრცე გადაიხსნება… გარშემო ყველგან.
ასეთ გადახსნაში ადამიანი ვერ დარჩება ის, რაც არის. მან უნდა შეიმუშავოს ახალი ეთიკური (უფრო სწორად, ეთიკის მიღმიერი) დამოკიდებულება, ანუ მოუხელთებელ რეალობაზე მიმართული იმპერატივი, ამ იმპერატივის მთავარი კითხვა კი ესაა: უნდა ეცადოს ადამიანი შეინარჩუნოს თავი (“ანუ ადამიანი”) თუ არა? — ანუ დარჩეს ნავსაყუდელში თუ გავიდეს გახსნილ ზღვაში — ჩაბარდეს უზენაესს, უდიდესს (“ახალი ღვინო ახალ ტიკში” — ეს მტკიცებულება არასდროს ყოფილა ისე აქტუალური, როგორც დღეს!!!).
ფილმ “ტრანსცენდენციაში” კაცობრიობა ისევ კარგავს შანსს, მან კვლავ ვერ იცნო გადამრჩენელი და საკუთარი “წვრილფეხა” ადამიანობის შესანარჩუნებლად კვლავ გაწირა ღმერთი, დღეს უკვე დიგიტალური სახით მოსული. “გააცარიელე თავი შენი და მე ამოგავსებ” — აი, ზუსტად ასეთი ამოვსება ფილმში ადამიანებმა პიროვნულობის დაკარგვად მიიღეს, დაპანიკდნენ და ღმერთს ისევ შეუტიეს. მომავლის ახალი ღირებულების ასეთმა დაუნახაობამ მათ უარი ათქმევინა ზეადამიანობაზე.
აი, ეს გაცლა საკუთარი თავისგან არის ის ახალი, რომელიც უნდა მომზადდეს და ნაბიჯი მისკენ.
ჰაიდეგერი თავის სტატიაში “ტექნიკის შესახებ” გვეუბნება, რომ “ტექნე”, როგორც პოტენცია, დიდ საშიშროებას იფარავს. მაგრამ (ჰიოლდერლინით ინსპირირებული) ამატებს: როგორც ყველგან, სადაც სრული დაღუპვის საშიშროება დგება, არაუკუქცევადი გადარჩენის შანსიც იქვეა დასადგურებული.
რას დაღუპავს “ტექნე” და რას უფრთხილდება ჰაიდეგერი? არ გეგონოთ “ადამიანს” — არა, ჰაიდეგერი უფრთხილდება “პოეზისს” და მის შანსს, რომ მცოცავი, ბრმა მატლი ბოლოს და ბოლოს გასრულდეს და პეპლად იქცეს — ანუ უფრთხილდება გადალახვის შანსს, ტრანსგრესიას — სურვილს, რომ ადამიანის ტრანზიტული ბუნება გასრულდეს და იმ შედეგში ჩამთავრდეს, რომელიც მას მემკვიდრეობითი პოტენციით აქვს გაცხადებული. სწორედ ამ ესქატოლოგიურ მომენტს უნდა გავადევნოთ თვალი ამ ახალ სიტუაციაში, რომ რაღაც სულ უმთავრესი არ გამოგვეპაროს ცვლილებების და შემოთავაზებების ფოიერვერკში!
…. …. …. ….. ….
მოკლედ, 25-50 წელწადში ადამიანები სულ ცოტა ბერძნულ ღმერთებად ვიქცევით. გათავდა სიზიფეს ბედი, გათავდა ღმერთის წყევლა “ოფლში მოიპოვებ პურს შენსას” და ორაკულის ის გამოთქმაც გაუქმდა, სარტრს რომ უყვარდა გამეორება — “ჯობდა, საერთოდ არ დაბადებულიყავი ადამიანო!“ მოკლედ, ადამის და ევას “პასიურ სამოთხეზე” (მარადიულ ბაღ/ბოსტანზე) ბევრად მეტის ჩუქებას გვპირდებიან! რა უნდა გვინდოდეს მეტი?
აი, სად იჩენს თავს ახალი იმპერატივის აუცილებლობა…
ესე იგი, როგორც ირკვევა — ეს დაპირება გვემუქრება, ესქატოლოგიური იმედი წაგვართვას, ანუ იმ ნარატივ/ისტორიის დამთავრების შანსი, რომელშიც ჩვენ დაუკითხავად ჩაგვითრიეს!
მაგრამ, რა ჩამთავრებაზეა საუბარი, თუ ჩვენ “აქტიურ სამოთხეს” გვპირდება მომავალი (ყველაზე წარმოუდგენელი ლუქსუს-ნიუანსებით) და თანაც სამყაროს სრული ბატონები ვხდებით. ეს არ არის წარმატებული ბოლო? და კიდევ — აი, ასე უბრალოდ, “აპლოუდით” (ჩამოტვირთვით) შეგიძლია გენიოსი გახდე — ასე, ერთ წუთში! ან შენი ყველაზე დიდი სექსუალური ოცნების რეალურ ასრულებაზე უფრო მეტად სრულყოფილი სისავსით იცხოვრო!
ადამიანი თავის სულიერ მოძრაობაში სიღატაკეს, ავადმყოფობას, სიბერეს და სიკვდილს გაურბოდა და ყველაფერი ეს მას ტრანსგრესიისკენ უბიძგებდა. და ახლა, ასეთ უცნაურ სიტუაციაში?
გამოდის, რომ შეიძლება ჩავრჩეთ უკიდეგანო მომხმარებლობის ვნებაში (ბუდისტურად “სანსარაში”) და ტრანსგრესიის ფენომენი ჩაბარდეს პატრონს? არა, რადგან “ტექნოლოგიური ექსპონენციალობისკენ” დინამიკაში ეს “აქტიური სამოთხე” წინა ეტაპად გვევლინება ცოდნა/არსობრიობის სრული და საბოლოო გადახსნის, ანუ “ფუნდამენტური ტრანსგრესიისკენ” გზაზე — როცა სინგულარობა მთლიანად და უპირობოდ შემოაბიჯებს. ასე რომ, უეცრად და სასწაულებრივად, ორივე შანსი ერთდროულად დადგა დღის წესრიგში: “აქტიური სამოთხეც” და უპირობო ტრანსგრესიაც. პირველად კაცობრიობის წინაშე დადგა ნამდვილი, წმინდად მორალური და არა პრობლემებისგან გაქცევით მოტივირებული დილემა: სრულფასოვანი მომხმარებლური “სამოთხე” თუ განუყოფელ ერთიანობასთან დაბრუნება/მიერთება!
“დიდი ინტერესის ქვეშაა ტექნოლოგიის უწყვეტად აჩქარებადი პროგრესი და ცვლილებები ადამიანის არსებობის წესში, რომლებიც სინგულარობას შესაძლებლობას უქმნიან, ჩვენი რასის ისტორიაში შემოაბიჯოს, სინგულარობის მიღმა კი ადამიანთა არსებობა იმ სახით, რა სახითაც ჩვენ მას ვიცნობთ — შეუძლებელია.” (სტანისლავ ულამი — “ტექნოლოგიურ სინგულარობაზე”)
“ტექნიკური ექსპონენციალობის” ხანაში მეცნიერული პარადიგმების ცვლადობა წარმოუდგენელი სიხშირით ხდება, ბოლოს კი მათი გაუქმება სრულყოფილად გადახსნილში წარმოიდგინება.
ჟურნალი “ტაიმსი” მსოფლიო მაშტაბით სინგულარიტანიანელებს (ადამიანები, რომლებიც სინგულარობის განხორციელებაზე და მისი მოსვლისთვის მზადყოფნაზე მუშაობენ) ასე აღწერს: “ისინი მხოლოდ დროის ღრმა კატეგორიებში ფიქრობენ, მათ სწამთ, რომ ტექნოლოგიას შეუძლია ფუნდამენტალურად შეცვალოს ისტორია, მათ პრაქტიკულად არ აინტერესებთ არანაირი საყოფაცხოვრებო სიბრძნე არაფრის გარშემო და ვერ იჯერებენ, რომ ადამიანი ასე უდარდელად დაიარება, ცხოვრობს თავის პატარა ცხოვრებას, უყურებ ტვ-ს და ყველაფერ ამას ისე აკეთებს, თითქოს ხელოვნური ინტელექტის რევოლუცია კარზე არ იყოს მომდგარი და უკლებლივ ყველაფერს არ უპირებდეს შეცვლას.”
ასე რომ, “ტექ. სინგულარობა” აბსოლუტურ ტრანსგრესიას გვთავაზობს და ამისთვის მზადყოფნას ითხოვს.
ეს საკითხი ტიბეტურ “სიკვდილის წიგნშიც” ზუსტად ასეა დაყენებული! წიგნი გვეუბნება: სიკვდილის შემდეგ ყველა სულის წინ დგება უსაზღვრობიდან მომდინარე და უსაზღვრობაში წარმავალი და ყოველგვარ საზღვრებს გამცდარი სინათლის ჩანჩქერი. თუ თავის განწირვის უნარი გეყო და გადახტები ამ სინათლის მოძრავ სვეტში, შენ ნათელღება გაქვს გარანტირებული, ანუ შენი გამოცალკევებული “მეობა” ამ ღვთაებრიობაში განზავდება. ტიბეტში ასე თვლიან — მთელი ცხოვრება ამ მომენტისთვის უნდა ემზადოს ადამიანი, ამ თავგანწირვისთვის, რომ შანსი არ გაუშვას ხელიდან. ცხოვრების განმავლობაში ტიბეტში ყოველგვარი ასკეზა ამ ერთი ნაბიჯისთვის მზადებაა. ჰოდა დღეს “სინგულარობა” ამ ნაბიჯს გვთავაზობს.
მაგრამ არის კი ადამიანი მზად, რომ ასეთ შანსს მიუხვდეს და გადადგას მისკენ უკომპრომისო ნაბიჯი? ტიბეტურ წიგნში წერია, რომ მხოლოდ უიშვიათეს ერთეულებს შესწევთ ნება ამ სინათლის ჩანჩქერს მიუერთდნენ.
შევხედოთ სულიერების გენეზისს და პირველ რიგში ბუდას ისტორიას, რომელიც სრულიად პარადიგმატულია ყველა სულიერ/რელიგიური დინამიკა/ძალისხმევისთვის.
დღეს ტექნოლოგიები ბუდასთვის მისი მამის მიერ შექმნილ სამოთხეს გვპირდებიან, ოღონდ, არა იმ მატყუარას, და თანაც ბევრად გაფართოებულს — როგორც ვთქვით, ადამიანები ბერძნულ ღმერთებად იქცევიან, უკვდავი და ყველა ზეძალის მფლობელნი გახდებიან, მაგრამ ეს დღესასწაული სულიერი მოძრაობის ბერკეტებგამოცლილობასაც ნიშნავს, რადგან სიკვდილი, სიბერე, ავადმყოფობა ის აგენტებია, რომლებმაც ბუდას გამოაფხიზლებისკენ უბიძგეს. ასეა ყველა ადამიანიც — მის მამოძრავებელ, საკუთარი კონსტიტუციის გადალახვაზე მიმართულ ძალებს ეს სამი აგენტი პროვოცირებს. სულიერების დინამიზმის მიზანი ხომ უკვდავება და ნეტარება იყო! რაც დღეს დანაპირებშია!
ესე იგი მისი მოძრაობა გათავდა? ადამი და ევა ხომ არსად მოძრაობდნენ და არც რაიმე იდეას ესახურებოდნენ, მხოლოდ ეგზისტირებდნენ. მათაც ხომ არ ჰქონდათ მომავალი, ამიტომაც არც სულიერები იყვნენ — ჩვენი ბედიც ასეთი იქნება სინგულარობის მომასწავებელ დინამიურ სამოთხეში?
ჩვენს ბუნებას ხომ სწორედ სამოთხიდან გამოგდებამ შემატა რაღაც უნიკალური — ანუ “თავისუფალი ნება”, ის რაც ღმერთებსაც არა აქვთ — ჩვენ კი უკან, სამოთხისკენ გვერეკებიან? ნება, რომელიც გვიქმნიდა შანსს, დაგვეძლია დეზინტეგრირებულ/განცალკევებული ფენომენების სამყარო და ჩვენი ძალისხმევით სრულიად ერთიანთან შევრწყმულიყავით. გამოდის, რომ ეს ახალი სიტუაცია, როცა ნეგატიური გარემოებები მათრახის ფუნქციას აღარ ასრულებს, აუქმებს ამ პერსპექტივას?
მაგრამ, საინტერესო ის არის, რომ იმ ტრადიციულ სულიერ დინამიკაშიც, ეს ბერკეტები (სიკვდილი, სიბერე, ავადმყოფობა…) მხოლოდ ეტაპური იყო, რადგან წინწასული სულიერება, საბოლოოდ, ყველა შემთხვევაში ითხოვდა ორივეს — შიშის და ბედნიერებისკენ სწრაფვის გაუქმებას და განუყოფელი ერთიანისკენ ტრანსგრესიის მოძრაობის მხოლოდ წმინდა მიზეზით გასრულებას. მაგრამ ასეთი ხარისხის მოძრაობა, ტრადიციულ რელიგიურ სისტემაში, სულიერების ძალიან მაღალგანვითარებულ ეტაპზე იწყებოდა — მერკანტილური მიზნით დაძრული სულიერება მხოლოდ ბოლოს აღწევდა ასეთ უპირობო სიმაღლეს. რამხელა სულიერება და ტრანსგრესიის სიყვარული უნდა იყოს დაგროვილი, რომ მან ერთიანისკენ მოტივაციის და ბერკეტების გარეშე გვამოძრაოს…
არადა ამ ახალ სიტუაციაში — სინგულარობის მომავალში, ეს მეორეც, ანუ სრული განზავება გადახსნილ უნივერსალურ გონში, ასევე შემოთავაზებული იქნება “დინამიურ სამოთხესთან” პარალელურად. რისკი კი ის არის, რომ ადამიანი, უბერკეტობის პირობებში, ამ შემოთავაზებულ “დინამიურ სამოთხეში” ჩარჩეს და კონსუმერულ მანქანად იქცეს.
ადამიანს ასეთი ესქატოლოგიური მიზნების გასრულების რეალური შანსი არასდროს დადგომია თვალწინ — ის ხომ გასრულების განუწყვეტლად გადადებულ მდგომარეობაში ცხოვრობდა ისტორიულად.
ასე რომ მთავარი კითხვა დღეს ეს არის: არის ადამიანი მზად ასეთ სულიერ ამოცანებს რეალურად შეხედოს თვალებში?
ზოგადი შეფასებით ჩვენ გვეუბნებიან არა — ადამიანი ამისთვის სრულიად არ არის მზად — ტექნოლოგიებმა თავისი განვითარებით უსასრულოდ გაუსწრო სულიერებას! და ღმერთი, რომელიც აქამდე “აბსოლუტური სხვა” იყო, ჩვენ გადაგვეხსნება — ჩვენ კი არ ვართ მზად — ასეთია პროგნოზი…
მოდით გავიაზროთ, მართლაც ასე უსასრულოდ გადაუსწრო სულიერებას ტექნოლოგიამ? და მართლაც არა გვაქვს შესატყვისი რეაგირების შანსი ამ გაუგონარ შემოთავაზებაზე?
დალაი-ლამამ ეპოქალური განცხადება გააკეთა:
“მსოფლიოს ყველა რელიგია, თავისი გამორჩეული ყურადღების მინიჭებით სიყვარულისადმი, ტოლერანტობისადმი, შემწყალებლობისადმი, დათმენისადმი, ეხმარება სამყაროში სულიერი ფასეულობების დამკვიდრებას. მაგრამ დღეს, გარემო რეალობა ისეთია, რომ ეთიკის დაკავშირებას რელიგიასთან პრაქტიკულად აზრი გაუქრა.
ამიტომ, მე სულ უფრო ვრწმუნდები იმაში, რომ მოვიდა დრო, ვიპოვოთ შესაძლებლობა, ეთიკის სფეროში ვიარსებოთ რელიგიის გარეშე.”
ეთიკური ძალისხმევა სულიერების ყველაზე მაღალი ფორმაა, სულიერება და რელიგია კი არ იგივდება. სულიერება შეიძლება არსებობდეს რელიგიის გარეშე, რელიგია კი სულიერების გარეშე არა. მაგრამ რატომ გვთავაზობს მათ განცალკევებას დალაი-ლამა? ბუდიზმი ხომ “თანაგრძნობაზე” ანუ ეთიკურ სიმაღლეზე დგას, ისე როგორც ქრისტიანობა “უპირობო სიყვარულზე”.
სამყაროში სულიერების ორი განსხვავებული სახეობა არსებობს. პროფანული (საერო) სივრცის სულიერება და საკრალურ-რელიგიური (საეკლესიო) ტერიტორიის სულიერება.
მოდით, საკრალური სივრცის სულიერების ვულგარულ-განზოგადებულ გენეზისს დავაკვირდეთ.
ადამიანში სამი ბუნებაა: ცხოველური (ინსტინქტი), ადამიანური (აღმნიშვნელების, ენის, ანუ ნიშნების კოსმოსი) და ღვთაებრივი (ანუ ექსტატურ/გადახსნილი/სიაშკარავის პოტენცია). აქედან გამომდინარე, რელიგიის პირველი მისიაა ადამიანი ცხოველურს გამოაცალკევოს, ა დ ა მ ი ა ნ უ რ კონდიციაში გაამყაროს და მისი ინსტინქტებისკენ მიმართული მაგნეტიზმი და უკუმოძრაობა დაბლოკოს — ანუ ადამიანი მყარად დააფუძნოს ცნებით-სიმბოლურ-ნიშნურ სივრცეში, რომელსაც კულტურა წარმოადგენს. ასეთი დინამიზმი პრინციპულად ძველი აღთქმის მიზანი იყო.
რელიგიის მეორე, უფრო მაღალი მისიაა: ცნება-ნიშნობრივი სივრციდან, ანუ კულტურიდან ადამიანი გადაიყვანოს ღვთაებრივში. ეს ახალი აღთქმის — ქრისტიანობის მისიაა.
რელიგიურმა ინსტიტუციებმა პირველი ამოცანა გაითავისეს როგორც უფრო შესაძლებელი მრევლთან მუშაობისას. მეორე მისია კი — კულტურის პირობით/სიმბოლური სივრციდან ღვთაებრივ განზომილებაში გადასვლის მცდელობა ბერთა კოლონიებს გადაბარდა. ამით კონტინუუმი გაწყდა და ეს ორი მიზანი ერთმანეთს მოწყდა, ისევე, როგორც მოწყდნენ ერთმანეთს მათი მატარებლები. მრევლთან საეკლესიო მუშაობა წეს-კანონის მიერ ინსტინქტის შებოჭვის დონეზე დავიდა და ღვთაებრიობის განშლადი დინამიკის უწყვეტი სილაღის უშუალო ძიება სრულიად იქნა იგნორირებული — ამით სულიერებას საბოლოო მიზანი გამოეცალა. ამით მორწმუნის ცნობიერებაში “პატარა ადამიანის” კომპლექსი დამკვიდრდა, რომლის სულიერება საკუთარი ბუნების გადაძლევის მიზანს არ ატარებს. სწორედ ამან, მრევლს სულიერების შემოქმედებითი ბუნება დაავიწყა და იგი თვინიერ შემსრულებლად აქცია. საკრალურ ტერიტორიაზე შეწყდა მოძრაობა და რელიგიური ინსტიტუციები საზოგადოების რეგულაციის აპარატად იქცა. ბერთა მცირერიცხოვანი კოლონიები სიტუაციას ვერ ეხმარება — მათი სულიერი შემოქმედება (თუ ასეთი არსებობს კიდევაც) მასებთან კომუნიკაციას მოკლებულია. ანუ საეკლესიო სულიერება, მრევლის სულიერება, ნამდვილად არ არის მზად ხსენებული კატეგორიული და ხარისხობრივი ცვლილებებისთვის.
ამ მხრივ და ამ ტერიტორიიდან, მომავლის გიგანტური პროსპექტის მიმართ მხოლოდ მიუღებლობა და უარყოფაა მოსალოდნელი, ისე როგორც ეს უკვე მოხდა ერთხელ იესოს შემთხვევაში.
მაგრამ, პროფანულ ტერიტორიაზე განფენილ სულიერებაში სრულიად პირიქითი სურათია. 19-ე საუკუნის ბოლოდან, მოდერნიზმის ხანის დასაწყისიდან ინდივიდუალურ/ირაციონალური სულიერი ძიებების ხარისხის გასაოცარი ფაქტია დაფიქსირებული! კულტურულ-შემოქმედებით სექტორში, როგორც ინდივიდუალური, ასევე კომუნალური სულიერების მაღალი ტემპით გაფურჩქვნა იწყება: ონტოლოგიურში შეღწევის უშუალო ძალისხმევები (ფილოსოფიაში ნიცშედან განუწყვეტლად მოყოლებული); ფენომენების ძირეულ მოცემულობამდე რედუცირებების მცდელობები (ჰუსერლი); ენის შემადგენლების ურთიერთთამაშების სისტემურობის კვლევები (ვიტგენშტეინი, პოსტმოდერნი); ახალი პ ე რ ს ო ნ ა ლ უ რ ი მითოგემების გაცნობიერება/დაფიქსირება/ქმნადობა (როლან ბარტი); კულტურის, ენის და “არსებობის” ფორმის გადალახვის აუცილებლობის თემის შემოტანა აზროვნებაში, ყოფიერების გახსენების იდეა (ჰაიდეგერი, ლაკანი, დერიდა); კულტურული კონსტრუქტების დესტაბილიზაციის და დეკონსტრუქციის ხარჯზე ცნებათა შინაარსობრივი მოცულობების გამოთავისუფლება ან მათი გაფართოება; ასევე აღმნიშვნელთა შინაარსების შეკიდება, ან ახალ, ჯერ შინაარსუქონელ აღმნიშვნელთა შემოტანა (მოდერნული და პოსტმოდერნული არტ-პრაქტიკა); ფსიქოანალიზის მცდელობები ისტორიის ნალექისგან ჩვენი ცნობიერების გამოწმენდის და მასში სუფთა ადგილის მომზადება მომავლის შემოსაშვებად (ფროიდი, ლაკანი) და ა.შ.
ეს არის ის მცირედი, რაზეც დასავლურმა სულიერებამ 100 წლის განმავლობაში იმუშავა მომავლის მოსამზადებლად! დასავლურმა ფილოსოფიამ რადიკალური ეპოქალური სიახლე შესთავაზა სამყაროს: მეტაფიზიკის, ბინარულობის, მეტა-ნარატივების, ვერტიკალური და სწორხაზობრივი ორიენტაციების, იერარქიულად სუბორდინირებული სტრუქტურების დესტაბილიზაცია/დეკონსტრუქცია და ამის სანაცვლოდ ჰორიზონტალურობის დამკვიდრება და რიზომულ სტრუქტურებზე ორიენტაცია. ეს იყო სულიერების დემოკრატიზაციის და მასში სრულფასოვანი შეღწევადობისთვის დაძაბული მუშაობის ხანა.
ხელოვნებაში, მოდერნიზმის პერიოდში უამრავი პერსონალური ჭეშმარიტების გაცხადებამ და სპეციფიკური ფორმებით მათმა შემოტანამ ადამიანებს უზენაესი იდეის მრავალსახეობა და მისკენ შემოქმედებითი სწრაფვის შესაძლებლობები გაუხსნა.
ასევე ზემოთ უკვე ხსენებულმა “მესამე სივრცემ” (რასაც ხშირად კონტრკულტურას ეძახიან) საზოგადოებას მანამდე არნახული ფორმის სულიერი ძალისხმევების პროექტი შესთავაზა და საკუთარ ტერიტორიაზე მრავალი სრული მსხვერპლგაღების მაგალითი დატოვა. პროფანული სივრცის სულიერი გამოცდილება უზენაესი იდეის ძიებაში კაცობრიობის სულიერი გამოცდილების უძვირფასესი ნაწილი გახდა. სწორედ ამ ტერიტორიის მგზნებარებამ შექმნა ის ატმოსფერო და იმ ტიპის გამრღვევი ძალისხმევა, რომელმაც გახადა შესაძლებელი მეცნიერება/ტექნოლოგიებში ძირეული ხარისხობრივი ცვლა, რომელმაც თავის მხრივ ადამიანის ცნობიერების და კოგნიტური შესაძლებლობების ზღვარზე გადასვლის წინაპირობა შექმნა.
XX საუკუნის 40-იანი, 50-იანი წლებიდან მესამე სივრცემ ონტოლოგიურში შეღწევის რადიკალურად ახალი გზები და საკუთარი ეპისტემოლოგიური მეთოდი გააფორმა და ამ თვალსაზრისით ახალი პრაქტიკები გააჩინა: ისტორიაში დაგროვილ ცოდნას ეს სივრცე მხოლოდ ფრაგმენტულ/ციტატურად იყენებს და უკიდურესად ერიდება სტრუქტურულ და სუბორდინირებულ მიდგომებს ტექსტებში (დღეს ასე უნივერსიტეტებშიც კი დაიწყეს სწავლება). “მესამე სივრცის” დაწყებულია ინტერ და ტრანსდისციპლინარული მიდგომა ცოდნასთან და კოგნიტურ პროცესებთან. სრულ მიუღებლობას იჩენს ეს სივრცე ასევე ყოველი ტიპის გრანდ-ნარატიულ ფორმირებებთან.
ისე რომ, სულიერების თვალსაზრისით, "მესამე სივრცე" დასავლეთის საზოგადოების ფილტვებად იქცა, რომელიც მთის მწვერვალების კამკამა და გმჭვირვალე ჰაერს ასუნთქებს საზოგადოებას ყველა ეგზისტენციური მახასიათებლიდან კონფორმიზმის გამოდევნით: მეტყველების ფორმას უპირისპირებს სლენგს; ჩაცმის კულტურაში მოდას და უნიფორმას — სპონტანურობას და ზოგადად ესთეტიკის უარყოფას; სრულიად ანგრევს ყოველდღიურობაში მიღებულ ქცევის წესის სტერეოტიპულ პრაქტიკებს, ანუ რეჟიმს და ყოველდღიური ცხოვრების დაფიქსირებულ წესწყობას, ყველაფერ ამის მიმართ სუბვერსიულია. ყოფაში აპოლონური და დიონისური პრაქტიკების ინტენსიური შენაცვლებით, “მესამე სივრცე” ცდილობს გადაფაროს დისტანცია ბინარულობათა შორის. ასევე “მესამე სივრცის” ტენდენციაა ეროსის და სექსის გამიჯვნა ერთმანეთისგან და ამ ტერიტორიებზე “მოხმარება/სიამოვნების” პრინციპის მიღმა გასვლის მცდელობა — როცა ეროტიკული სამყაროსთან ერთიანობის განცდის ბერკეტად მოიხმარება. “მესამე სივრცის” ინდივიდი არ იღებს არც სახელმწიფოს თავისი პროსპექტით და მისი სეგმენტებით (ოჯახი, სკოლა, ინსტიტუციები, მართლმსაჯულება და ა.შ.) და არც ენდობა ეკლესიას, რადგან ეკლესიამ რელიგიის პირდაპირი მიზანი — “ნათელღება”, როგორც სულიერების მიზანი და მოტივაცია, გააუქმა. ეკლესიამ ასევე უარი თქვა მაცხოვრის მიერ შემოტანილ უმაღლეს მორალურ/ეთიკურ კატეგორიაზე, რომელიც მეთოდიცაა და მიზანიც — “უპირობო სიყვარულზე”. ამ უმაღლეს კეთილშობილებას დღეს სწორედ “მესამე სივრცე” კულტივირებს. “მესამე სივრცე” თავისი ბუნებით იესოს მთავარი შეგონების ერთგული გამზიარებელი და შემსრულებელია: “წინასწარმეტყველები და კანონები იოანე ნათლისმცემლამდე, მის მერე სასუფეველში ძალით შეისვლების.” (ლუკა 16.16.) ანუ, ამ სივრცის სუბიექტი ცდილობს საკუთარი ძალებით განახორციელოს “უპირობო სიყვარულის” იდეალი და უზენაეს სივრცეში ინდივიდუალური ძალისხმევით შეიჭრას…
“მესამე სივრცის” პირველ მანიფესტაციას “ბიტნიკები” წარმოადგენდნენ — მათი მისია იყო გახლეჩილი კონტინუუმის “ადამიანი — საგანი/გარემო”-ს აღდგენა და ამ ურთიერთობის ონტოლოგიურ სიცხადეში დამკვიდრება. სიცოცხლისუნარიანი პრაქტიკის დონეზე ეს იყო სუბიექტ-ობიექტით აზროვნება/არსებობის პრინციპის დესტაბილიზაცია. ასევე ბიტნიკებთან ხდება პირველად “გადარჩენის საზოგადოების” პროექტთან სრული დაპირისპირება! მათ უარი თქვეს ყოფილიყვნენ გადარჩენა/დამკვიდრებაზე მობილიზებული საზოგადოების ქმედითი და ორგანული ნაწილი და ასეთი მისიით შეპყრობილი მათი მშობლების პატიოსანი გამგრძელებლები. ასე დაიწყო მშობლებთან და მათ ცხოვრების წესთან ახალგაზრდების დაპირისპირება — თაობათა უღრმესი კონფლიქტი, რომელიც არასდროს დამთავრდება (ჰანეკეს “თეთრი ბაფთა”), რადგან ამ ახალგაზრდათა ცნობიერება მიხვდა: “გადარჩენა” კი არ არის მიზანი, არამედ პირიქით, მიზანი დიდი “გადასვლისთვის მზადებაა”, ანუ თავის “განწირვის”, ადამიანური ბუნების განწირვის სწავლა. როგორც თქვა ნაზარეველმა — “ყველაზე დიდი მტრები შენი, შინაურები არიან”… ანუ ადამიანები, ვინც გახვევენ თავს სამყაროში გადარჩენის პრინციპის და მეთოდების უზენაესობას!
ამ სივრცის შემდეგი ახალგაზრდული ფორმაცია - ჰიპები, არსებობის სოციო/ეგზისტენციურ დამკვიდრებულ ფორმას სრულიად განუდგა და ონტოლოგიურში შეჭრის მცდელობები დაიწყო.
მომდევნო ნაკადი, პანკები, ფასეულობათა სრული კრიზისის გამტარი სუბიექტია. მაგრამ აქ, ღირებულებების უარყოფის სპეციფიკურობა იმაში მდგომარეობს, რომ ის აქ მუშაობს როგორც ბერკეტი არარასკენ და ნაპრალში ცხოვრების გაძლება და გამოცდილება.
მომდევნო ჰიპსტერებია — მათი თანამონაწილეობა სამყაროსთან მხოლოდ ესთეტურ თამაშზეა დაყვანილი. მათ, ასე ვთქვათ ტივტივის ცნობიერებაში, დრამატული სრულიად არის იგნორირებული. ეს უცნობი მომავლისთვის მზადყოფნაა! — უპირობო მიმღებლობისკენ ნაბიჯი.
ჰიპსტერებმა ჩანაცვლეს ჩვენი კულტურის ბურჯი: “სიკეთის ისტორიული ხატი” — ანუ კეთილმოსურნეობა, როგორც ცივილიზაციის ბურჯი. მათ ეს ბურჯი ყოფაში ტრანსცენდენტულის შემოზიდვის ნებით გამოდევნეს! “გაცალე შენი თავი და მე ამოგავსებ” — არის ნათქვამი…
თუ ტოტალური არმიღების, ანუ საკრალურ-დრამატულ-ირაციონალური მსხვერპლგაღების უზენაესი მაგალითი ფილმ “აპოკალიფსი ახლა”-შია მოცემული კოლონელ კურცის იმიჯით, ამის რადიკალურად საწინაღმდეგოა ჰიპსტერის ფსიქიკა, მისი სრული მიმღებლობა, ანტირევოლუციური ცნობიერებით — ანუ შეფასებების მიღმა მდგომი ცნობიერება... რომელიც გარეგნულად კონფორმიზმსაც კი წააგავს. ასეთი ფსიქიკა ტრანსცენდენციაში გადასასვლელად სრულიად და სრულყოფილადაა მზად. მას არსებობის არანაირ კონკრეტულ ფორმაზე არა აქვს მიბმულობა და რაც მთავარია, არანაირი “დაპირისპირებულობის ღვარძლი” არ გააჩნია — ანუ “რესენტემეტი”. ორგანზომილებიან ზედაპირს არ შეიძლება სიღრმე აღმოუჩინო და რაიმე უფსკრულში ან თუნდაც ორმოში ჩააგდო.
ასეთ ცნობიერებას შეუძლია ყველა შემოთავაზების მიღება — კვანტური ნახტომისაც კი! შემოთავაზებული კი, როგორც განვაცხადეთ, ეტყობა, ძალიან ბევრი იქნება!
მოკლე ფორმატის ვიდეოკლიპში კვანტური ფიზიკის ერთ-ერთი კოლოსი, პროფესორი მიჩიო კაკუ აღწერს სინგულარობას და ამ ახალი “ახალი აღთქმის” გასაცხადებლად მიდის ჰიპსტერების კლუბში! ბატონმა კაკუმ (და კლიპის რეჟისორმაც) იცის — თუ სადმე მოიძიებიან ადამიანები, რომელთაც გააცარიელეს თავიანთი ფსიქიკა ყოველგვარი იდეოლოგიისგან და წმინდა, ანუ დაუნაგვიანებელი მოლოდინის მატარებელნი არიან — ჰიპსტერების კლუბი ჭეშმარიტად ეს ადგილია.
ყველაფერმა ჩამოთვლილმა, პროფანული ტერიტორია შემოქმედებითი სულიერი ძიების და აყვავების ადგილად აქცია, საკრალური (ეკლესიური) ტერიტორიისგან განსხვავებით! იმის მაგივრად, რომ საყდარში მრევლს ღვთაებრივი სივრცობრივი კონტინუუმის ურთულეს გაგებას სეზანის მაგალითზე უხსნიდნენ, ღვთაებრივი მგზნებარების და სიცხის (heat) არსს ვან-გოგის ფერწერით შეაგრძნობინებდნენ, პანთეიზმის სილამაზე სიორასთან მოაძიებინონ, უფლის კოსმიური ნათება-შარავანდედის სენსიტიურობა კი როტკოს ფერწერაში დაანახონ — ეკლესიებში ასეთ სასწაულ საკრალურ თვალაჩინოებებზე წარმოდგენაც კი არა აქვთ! საკრალურ-რელიგიურმა მხარემ ამ უმძლავრესი სულიერი ტალღებისადმი სრულიად უნიჭო სიბრმავე გამოიჩინა და ასე დარჩა იგი მოწყვეტილი მის გვერდზე არსებულ სულიერების ამ უზარმაზარ აღზევებას!
სწორედ სულიერების ამ აყვავებას გულისხმობს დალაი-ლამა და მისი სიტყვებიდან შეგვიძლია დავასკვნათ: რელიგიას შეუძლია დღეს სრულიად გამოინთავისუფლოს თავისი თავი პირველადი მიზნისგან: ადამიანის ადამიანობაში დამკვიდრება; ამ მისიას საზოგადოებამ (პროფანულმა ტერიტორიამ) მძლავრად და წარმატებით გაართვა თავი — იოანე ნათლისმცემლის მოწოდება “გზა გაუსწორეთ მომსვლელს” რეალურ საქმედ აქცია! ამიტომ დალაი-ლამა გვეუბნება — რელიგიას დაუდგა დრო, მხოლოდ პირდაპირ მიზანზე იმუშაოს, ანუ ადამიანის ღვთაებრიობაზე (თუ კიდე დასცალდა!). დაისეთსუ სუძუკიმ თქვა ერთხელ: “თუ ნათელღება, როგორც უმთავრესი და ერთადერთი მიზანი, რელიგიიდან ამოღებულია, ის რელიგია აღარ არის!”
მაგრამ, თუ საკრალური ტერიტორიის სულიერება მართლაც ასეთ მაღალ მიზანს დაისახავს, მისი ეთიკური იდეალი ურთულესი ხდება და იმ ჩვეულ ეთიკასთან, რასაც ეკლესია დღეს მრევლს სთავაზობს, არაფერი აქვს საერთო — სწორედ ამაზე მიგვანიშნებს დალაი-ლამა. რელიგიამ დღეს სრულიად ახალი, ტრადიციული ეთიკის მიღმა მყოფი ეთიკური ძალა/ვექტორები უნდა შეიყვანოს სამყაროში!
როგორია ეს ირაციონალურ/უკომპრომისო ეთიკური მოთხოვნები, რომლებიც ასე განსხვავდება მრევლთან ნაქადაგებისგან?
ეს ახალი ეთიკა რელიგიის უმაღლეს იდეასთან სრულ რწმენით მიმართებაში იჩენს თავს! ყოველგვარი ლოგიკის და საკუთარი თავისადმი სენტიმენტის მიღმა; ანუ ზუსტად ის, რაც დღეს ჩვენ გვჭირდება “სინგულარობასთან” მიმართებაში.
აბრაამის შეპყრობილი რწმენა, შვილის მსხვერპლად მიყვანის აუცილებლობაში — თავისი შეურაცხადობით აბსურდის მიღმაც კი დგას; მაგრამ, უმაღლესი დონის სულიერება/რელიგიურობის კონტექსტში უდიდეს სულიერებად და უმართლესი რწმენის მაგალითად არის დანახული.
ინდოელი უფლისწულის (რომელსაც არაძალადობის პირობა ჰქონდა მიცემული ღმერთისთვის) სრული უმოქმედობა, როცა მის საცოლეს ყაჩაღები დაესხნენ თავს და აუპატიურებდნენ, ასევე უმაღლესი ხარისხის რელიგიურობის მაგალითადაა ცნობილი ინდოეთში.
დედა ტერეზას და მისი დების მიერ, ომის სიტუაციაში, დღეში სამჯერ დაჭრილებისთვის დახმარების შეჩერება და ლოცვაც ასევე უზენაესი ზნეობა/შეგნების მაგალითადაა ცნობილი სამყაროში.
ასეთი უნიკალური სიმაღლის გახსნილობის გამტარობა კი სახარების ნამდვილ მეტაფიზიკურ წაკითხვას თუ მოაქვს, რომელიც დღეს ეკლესიის დონეზე პრაქტიკულად არსად ხორციელდება. ეს მაგალითები არათუ დამაკვალიანებელ, არამედ საშიშ და გაუგებრობის შემომტანად ნიმუშებად ითვლება.
ალბათ გახსოვთ, ნიცშე აუხირდა პავლეს — ქრისტეს გზავნილი (ერთიანობა — ერთიანი ღმერთი) მან პლატონიზმზე დაახურდავა (დუალიზმი) და დაამიწაო. აი, წმინდა შეგონებების დამიწების მაგალითები:
“გიყვარდეს მოყვასი შენი, ვითარცა თ ა ვ ი შ ე ნ ი...” ეს სამყაროს განუყოფლობის დამკვიდრების უმაღლესი მოთხოვნაა და არა სიკეთის კეთებისკენ მოწოდება (ეკლესიური გაგება — სადაც რატომღაც სიყვარული და სიკეთე გადაბმულ ცნებებად მოიაზრება). თუ მე ჩემს გვერდზე ადამიანი ჩემსავით მიყვარს, მაშინ ჩემსა და მას შორის ზღვარი საერთოდ მოშლილია სამყაროში, ანუ “მე” და “სხვა” ქრება — სამყარო ერთიანდება. ესაა ამ საოცარი მოწოდების არსი, და არა: შეიწყალე სხვა და სიკეთე ქენი (რასაც ეკლესია ქადაგებს).
“ნუ განიკითხავ და არ განიკითხები” — ამაზე მაღალი გზავნილი არ არსებობს სახარებაში. ეს ნიშნავს: მე სამყაროსგან არაფერს ვითხოვ, მე მას მთლიანად და განუყოფლად ვიღებ, როგორიც ის არის — ერთიანი და მთლიანი, ანუ სრულყოფილი! — ეს არის უდიდესი მეტაფიზიკური, შეიძლება ითქვას, ბ ო ლ ო ჭეშმარიტება (!) და არა გზის ჭეშმარიტება, როგორც ეკლესია აკნინებს ამ სიდიადეს და ასეთ შინაარსად აქცევს: მე არავის შევაფასებ/დავძრახავ (განსაკუთრებით მამაოების ქცევა-წესს), მე ჩემი დამოკიდებულება მაქვს სამყაროსთან და ღმერთთან და დანარჩენი ღმერთმა უწყის.
აი, ასეთი ხარისხის ირაციონალური სიმაღლე უნდა დაისახოს მიზნად დღეს რელიგიურ-საკრალურმა ტერიტორიამ და მხოლოდ მაშინ წამოეწევა ის პროფანული სფეროს დიდ მიღწევებს (როგორც ვთქვი, თუ ამის დრო საერთოდ დაგვრჩა). ამას აცნობიერებს დალაი-ლამა.
პროფანული ტერიტორიის სულიერებამ უდიდესი პროგრესული მეტამორფოზა განიცადა: სიამოვნების პრინციპზე დაყრდნობილი სექსუალურ/ეროტიკული დრაივიდან (გოეთეს “ვერთერიც” მხოლოდ ამ დრაივის ნაწილად შეიძლება იქნას გააზრებული), ადამიანის ან საზოგადოების კეთილდღეობაზე ზრუნვის მიზნიდან, ჰედონიზმ/ნარცისიზმიდან — მე-19-ე საუკუნის ბოლოს პრაქტიკულად მხოლოდ “ადამიანის” (და მისი ბუნებრივი “აქ” ყოფნის) გადალახვის პრობლემა დააყენა დღის წესრიგში. 20-იან და 60-იან წლებში კი, ის კონკრეტულად კულტურის ფენომენის გარღვევის მიზანს აყენებს, წინ, “უცნობისკენ” მისწრაფებაში — იმ უცნობისკენ, რომელიც პირობითად შეიძლება ასოცირდებოდეს ხსენებულ “ტექნოლოგიურ სინგულარობასთან”. ფაქტობრივად, ჩვენმა უახლესმა ისტორიამ, ჰერმან ჰესეს სიდჰართხას ისტორიას გაუკეთა განსხეულება: სულიერება მექანიკურ/საკრალურ (ინსტიტუციონალურ/რელიგიურ) ტერიტორიას გამოეცალა და პროფანულისგზით ცოცხალ საკრალურში შეაღწია!
ასე რომ, პროფანულ ტერიტორიაზე გაფორმდა და თავს იჩენს სულიერი მოძრაობის ყველაზე ძვირფასი ნაწილი (დღევანდელ სიტუაციაში კი უკიდურესად მნიშვნელოვანი) — ირაციონალური ნაბიჯისთვის მზადყოფნა! — სულიერების ასეთი ასპექტის შემოქმედი ადამიანები “თინეიჯერების” სასწაულ თვისებას ინარჩუნებენ და იმაგრებენ — “არარაში ფეხჩადგმულობისკენ” სწრაფვას.
აი, ამ ტიპის მზადყოფნისთვის ამზადებენ ადამიანებს პროფანული სივრცის შემოქმედნი: ხელოვანები (თანამედროვე ხელოვნება), ფილოსოფოსები, “მესამე სივრცე” (კულტურის ფენომენთან დაპირისპირებული ახალგაზრდული მოძრაობები) — ისინი გამოდევნილ/დავიწყებული “უცხოს” რეაბილიტაციისთვის იბრძვიან და იღწვიან. ეს ყველაფერი ამზადებს ადამიანში თავგანწირვის უნარს, ანუ “უცხოსკენ” და უპირობოსკენ რადიკალური გადასვლის ფსიქოლოგიას — იქ, სადაც “ადამიანი” ამთავრებს თავის მოსაზღვრულ ადამიანურ კუნძულზე არსებობას.
“ადამიანის” ყველაზე დიდი ოცნება (!) — დაცული გადახსნილობა (ანუ, როგორც კინოთეატრში კომფორტულად მოკალათებით დიდი კატაკლიზმა/კატასტროფების ფილმის ყურება) დღეს უქმდება, “პოეზის”-ში (ჰაიდეგერი) საკუთარი თავის შემონახვა არ მოსულა — არ შეიძლება მატლიც იყო და მისგან წარმოქმნილი პეპელაც, სხვანაირად სრულ ხარისხობრივ ცვლილებას არ ექნება ადგილი. როგორც ქრისტე ამბობს: „ვინც ცდილობს თავისი სული შეინარჩუნოს, დაღუპავს მას. ხოლო ვინც დაღუპავს თავის სულს, შეინარჩუნებს მას.“ (ლუკა 17:33) აი, სწორედ ამ სულის შეუნახაობისკენ ისწრაფვის და საკუთარ მაგალითებზე ასწავლის ამას გარემოს პროფანული სივრცის სულიერი ძიებები! რელიგიური სივრცის სულიერება კი ადამიანს მხოლოდ თავის შენახვას ასწავლის (თვით/ანთროპოცენტრულია), იგი პროფანული სივრცის სულიერებას დღეს უკან უნდა გამოეკიდოს — თუ შანსი აქვს დაეწიოს!
ახლა კი უკან დავბრუნდეთ. მოკლედ, მოხდა უნიკალური ტექნოლოგიური გარღვევა — ერთბაშად ყველაფერი გახდა მისაწვდომი: ის, რაც ზღაპრის და უშედეგო ფანტაზმის დონედ ითვლებოდა, იმის განხორციელების პერსპექტივა დაფიქსირდა. და რაც მთავარია: კვანტურ ფიზიკაში ექსპერიმენტის დროს დამკვირვებლის არსებობის ფაქტორის გათვალიწინების გარეშე დღეს ექსპერიმენტი პრაქტიკულად აღარ განიხილება, რადგან გაირკვა: მხოლოდ დამკვირვებლის არსებობა აფორმებს ფენომენს, როგორც სუბსტანციურ მოვლენას. ანუ სულიერება გადაეჭდო მატერიას და აჩვენა მათი ერთმანეთზე დამოკიდებულება.
რას ნიშნავს ჩვენი მზადყოფნა და შესატყვისობა მომავლის ამ რადიკალურ შემოთავაზებასთან — “ტექნოლოგიურ სინგულარობასთან”?
ფილმ “Her”-ში ადამიანი ვ ე რ ახერხებს გადაძლიოს საკუთარი “ადამიანური” კონსტიტუციური ძირები mine (ჩემი) და me (მე) და სწორედ ამიტომ OS (ოპერატიული სისტემა — ხელოვნური ზე-ინტელექტი) მას მიატოვებს. მზადყოფნა ნიშნავს: მზად ვართ დაუცველობაში შევდგათ ფეხი და “ადამიანი” მსხვერპლად მოვიტანოთ: თავის შენახვა/გადარჩენა და სინგულარობა ერთმანეთს ვერ მოერგება (როგორც იესო ითხოვდა). ანუ, საჭიროა ყოველგვარი შემოთავაზებისთვის ექსტატურ მოდუსში მზადყოფნა. აქ პირველად დგება წმინდა (ყოველგვარი მატერიალური მიზნისგან თავისუფალი) და სრულიად უკომპრომისო სულიერების საკითხი — გადალახვის მოთხოვნილება...
თუ გარდასვლის სურვილი შენს ცხოვრებაში ყველგან და ყველაფერში შეიჭრა და ამოგავსო, თუ უკლებლივ ყველა შენს ცხოვრებისეულ ქმედებასა და აქტში შემოზიდულ ფენომენებზე გადაბიჯების და მათი უკან მოტოვების შენი ვნებაა ჩაქსოვილი, ამაზე დიდი არც სულიერება შეიძლება იყოს, არც რელიგიურობა და არც… “სინგულარობა”. ღმერთი აქ, უახლოესის უდაშორებულობას და უდაშორებულობის ზე-სიახლოვეს გჩუქნის!
“სინგულარობას”, ანუ ჩვენს წინაშე “მარაოსავით” გადახსნილ ღმერთს, ამოიცნობს და გაჰყვება მხოლოდ “გულით უბრალო”, ზუსტად ისე, როგორც მაშინ, 2000 წლის წინ, როცა ღმერთი ფეხით გვესტუმრა დედამიწაზე. “გულით უბრალო” ხომ შეცბუნებული მიზანდასახულობით მოლოდინია!
და რომ დავიღუპოთ? ჰოდა, კოსმიური კატასტროფისკენ მოძრაობისას ჯობს დაღუპვა, ვიდრე ლოგინში ყბააკრულ/ჩასვრილი სიკვდილი.
არა?
