ავსტრიული მოდერნისტული ლიტერატურის ერთ-ერთი ცენტრალური ფიგურა, პოეტი და პროზაიკოსი ილზე აიხინგერი 1921 წელს დაიბადა ვენაში. ბავშვობა ლინცში გაატარა ტყუპ დასთან ერთად, მშობლების გაყრის შემდეგ კი დედა შვილებითურთ საცხოვრებლად ვენაში დაბრუნდა. 1938 წელს გერმანიასთან ავსტრიის შეერთებამ საფრთხე შეუქმნა დედით ებრაელი ილზესა და მისი ოჯახის სიცოცხლეს. მომავალი პოეტის დამ მოახერხა ბრიტანეთში ემიგრირება, დედა გადაურჩა ნაციზმს, ნათესავები კი საკონცენტრაციო ბანაკში დაიღუპნენ. 1945 წელს აიხინგერი მედიცინის შესწავლას შეუდგა, მაგრამ ორი წლის მერე სწავლას თავი ანება, რათა მთელი თავისი დრო და ენერგია ავტობიოგრაფიული რომანის - „უდიდესი იმედი“ - წერისთვის დაეთმო. 1951 წელს სახელგანთქმული „ჯგუფი 47“-ის წევრი გახდა და მის შეკრებებს ესწრებოდა, სადაც თავისი მომავალი მეუღლე, გერმანელი პოეტი გიუნტერ აიხი გაიცნო. ისინი 1953 წელს დაოჯახდნენ. ილზე აიხინგერი 2016 წელს, 95 წლის ასაკში, გარდაიცვალა. ხანგრძლივი ცხოვრების მიუხედავად, მისი შემოქმედება იმდენად მწირია, რომ, ერთად შეკრებილმა, მხოლოდ ხუთ თხელტანიან წიგნში მოიყარა თავი, რომელთაგან მხოლოდ ერთი მოიცავს პირწმინდა პოეზიას (არა ლექსებს პროზად), სახელწოდებით „გაჩუქებული რჩევა“. ამ წიგნისთვის მას 1979 წელს გეორგ თრაკლის პრემია მიენიჭა. აიხინგერი არაერთი სხვა ცნობილი პრემიის ლაურეატიც არის, მას მიღებული აქვს ანტონ ვილდგანსის, ნელი ზაქსის, ფრანც კაფკას, გიუნტერ აიხის სახელობის პრემიები, ასევე – ბავარიის ნატიფ ხელოვნებათა აკადემიის დიდი ლიტერატურული პრემია. 90-იან წლებში მწერალმა, სხვადასხვა მიზეზით, უარი თქვა ოთხ პრესტიჟულ პრემიაზე, მათ შორის – ავსტრიის მეცნიერებისა და ხელოვნების საპატიო მედალზე. ილზე აიხინგერის შემოქმედება იმ ესთეტიკის რეპრეზენტატორია (პაულ ცელანთან, ერნსტ მაისტერთან, რაინერ კუნცესთან, იგივე გიუნტერ აიხთან და სხვა პოეტებთან ერთად), რომელსაც ლიტერატურათმცოდნეები დუმილის ესთეტიკას ან დუმილის პოეზიას უწოდებენ. დაბოლოს, ურიგო არ იქნება იმის აღნიშნვა, რომ სწორედ მის ვაჟს, კლემენს აიხს, ეკუთვნის 90-იანი წლების საქართველოზე დაწერილი ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო და გულწრფელი წიგნი.
სოფლის გზა
შემოდგომაზე შოშიები ავსიტყვაობენ,
ზოგჯერ ჩამესმის კართა ორჯერ გაჯახუნება,
მათ შორის ერთხელ სიზმარში.
ვინ გვიბოძა სურათები,
წითელი ვაშლები
მენახშირის ბაღში,
გაურითმავი, მაგრამ მზადმყოფი ჩვენთან ერთად დასანარცხებლად.
დაუწერელის დასასრული
ასე არავის ეცოდინება,
როგორ ვსუნთქავდით,
ხიდი როცა გადავირბინეთ,
და ვერც იმას შეიტყობენ,
თუ ჩვენ უკან რა მოვიტოვეთ:
სუსტი ხელმოწერები,
თავწაწყვეტილი მზეები.
ჰოსპიტალთა ვესტიბიულები
მდუმარებენ.
ლინცთან
მე, ფეხდაფეხ მადევარი დღით
და ოღროჩოღრო თემშარებით.
უსმინეთ ჯაყჯაყს!
ნუ დამეწევი, ჩემო დღეო,
მაგრამ მდევდე ასე, ფეხდაფეხ.
ადრიანი ზამთრი
ვიდრე სიზმრები ჟანგს მოიდებენ და დაიმსხვრევიან,
დაე, შეყვარებულები მისით დაეშვან თავქვე,
რუხპალტოიანი დიდები და პატარები,
შეხედეთ, ნათელი ზოლი, ყინული.
გასეირნება
რაკიღა ქვეყნიერება დაშორებებისგან წარმოიქმნება,
კიბე-ბაქნებისგან და ჭაობებისგან,
და ის, რაც ასატანია, საკუთარ თავს საეჭვოდ აქცევს,
შესაბამისად, არ დაუშვათ,
რომ თქვენი გომურების უკან კაჭკაჭებმა
მცირე სიმაღლეზე იფრინონ და მოელვარედ
ჩაცვივდნენ მოელვარე ტბორებში,
რომ თქვენი კვამლი ადიოდეს
ტყეების წინ,
გვიჯობს მოვიცადოთ,
ვიდრე თოვლში ოქროსფერი მელიები
გამოგვიჩნდებიან.
სანკტ გილგენი
ჭკნობადი
ყვავილი თავის მოხაზულობებს აჩენს,
ჩაქცეულ სანაპირო ქოხთა
ხის ნახჭი,
მაიოლიკის ბზარები
მორყეულ კარნიზებზე,
შეუმჩნეველი,
ბორბლის მონახვევის
და სწრაფი დამშვიდობების კვალი,
ტოტის ჩერო იმდროინდელი,
ყველას რომ ეძინა:
წყლის გარდასული თამაშები
შუადღისას.
თივა
თივა,
თივა საბავშვო ბეღლებში,
სადაც დამწვრობა
ან უფრო დიდი უბედურების დატრიალება
ერთობ იოლია.
შეზვინული თივა,
თივა ველებზე,
თივა, როგორც შესაძლებლობათა
სასიკვდილო მრავალგვარობისას
ერთმანეთის მიჯრით სწორედ ასე მოცემული ასოები,
ეს მიმართულება,
მაგრამ არამც და არამც – სხვა.
თივა, რომელიც ქარს მიაქვს,
მშრალ ნამჯაზე რჩება,
სხვებს სამუდამოდ მოწყვეტილი,
რომელიც იმ თოვლს ელის,
რომელიც მას ცას წარსტაცებს,
მის უძრავ, გაფითრებულ ალიკვალს.
იმის რწმენა, რომ არსებობს არა ნუგეში,
არამედ – აღტაცება,
თივა, თოვლი და დასასრული.
ბობინგერის ჩივილი
ჩემი მეგობრები განქარებულან,
ფოთლებსა და ტოტებს შორის
დავკარგე ისინი.
ვინ განმიმარტავს სურათს,
წვიმიდან ახლად ვინ აღადგენს
იმათ მსუბუქ იერსახეებს,
მათ ვინ დაუჭერს ღრუბელთა ჩაჩებს
ან მე მზის საათს ვინ დამიქოქავს?
ატერზეე
ნახატი, სადმე სიღრმეში აღსრულებულ თევზთა მონასახით,
თორმეტზე თეთრ გალავანს მინარცხებული,
თორმეტზე თეთრი გალავნიდან აღებული,
მნათეს მიერ, რომელიც ჭიშკრის დასაკეტად მოვიდა.
ეს ნახატი არავის უნახავს.
ბრაიტბრუნი
ბავშვობის დღეები
მოგვიანო დღეებისკენ
იხრებიან.
და როცა კითხვას სვამ სამშობლოს შესახებ,
ყველა, ვინც რჩება, ასე გპასუხობს:
ბალახმა თავისი გაიტანა.
არაფერს ამბობენ იმაზე,
რომ ბორცვიდან დაშვებული
დაკლაკნილი გზები
აღდგნენ და ოხრავენ.
ვიდრე ისინი სულს დალევენ,
პასტორები
სხვა სოფლებში გადადიან.
ზამთრის დასაწყისი
უჯრაში აღარაფერი დევს,
ჯარისკაცებს, შუადღისას რომ მოკვდნენ,
მინის ქვეშ უფრო მსუბუქად სძინავთ.
ქარის მიმართულებათა ბრალია,
ბალახი რომ მომსპარა
და გადამხმარა,
ჩარჩოები რომ სადაგი გამოდგა,
მომთავრებული შემოდგომები.
საით გაფრინდა ჩემი ფრანი, რა სისწრაფით,
ვით მოაღწია, ვით დაეშვა
ნარინჯისფერი, მოსვენებას რომ ღირსებოდა
სწორედ თქვენს სახლთან?
საკუთარი ხელით ნაგები
მსურს ჩემი სოფლები
დავადუმო
და მხოლოდ თოვლში
გავიჭრა
და ღობეებს ხელგაშლილი შევხვდე.
მსურს ჩემი ბეღლის სიმაღლიდან
ვუყურო იაგუარებს
და ვუსმინო მგლების სტვენას.
მართალია, აქ მზე ჭენებ-ჭენებით გასხლტა,
მაგრამ ბავშვებს
ჭირნახულის მოწევაში
ბაბუაწვერები ეხმარებიან,
მეფეს ადგილი განუმზადდეს!
ხილვადობის ველში
ყველაფერი თვალსაჩინოა,
რაბინთა ოთახები
და ფუტკართა სკები,
კარადებში სამიზნე გემები,
რომლებიც ჯიუტნი არიან,
რომლებიც თავს არიდებენ სანაპიროებს,
გამოქვაბულებს და უშველებელ მხეცებს.
მუხლები გიკანკალებს,
იონათან, როცა ხტი
და წინსწრაფვას ცდილობ,
მაგრამ ისკუპე, შენ არ დაეცემი,
იები ღილკილოში ჩაიმაგრე,
ხითხურონი დაუცველნი არიან
თითოეულ ქვაში.
ზამთარი, ფერნაწერი
და თოვლში
თეთრბოლოკაბიანი ავსტრიელები.
მზერა აღვაპყროთ
და მივაგნოთ მათ ნაკვალევებს
ნიბლიების გალობაში,
მთათა ქიმებზე.
კედელთა
ფერი ზეთისხილის მთის,
აი, უკვე მწვანედ ბინდდება,
და – საბძელთა მობუტბუტე სახურავები.
ისე მსუბუქად, ვით დღეს, ჩრდილები
აღარასდროს შეიცვლებიან.
ადგილის დასასრული
ამოიშლება ეს სოფელი,
დაემშვიდობეთ,
დაღლილი და გადათხრილი
იწვეს
ასე, ტყვიასავით დამძიმებული,
დარღვეული საწვიმარი ღარები, მშრალი,
უკვე მზისგან გამოშაშრული,
ცარიელი ცა,
უკანასკნელი სამურველი,
წყალდიდობამდე
ნოეს გარეშეც რომ გადარჩა,
ხოხავს გუბეში,
ეს ახალი მებაჟეა, იგი იცინის.
ფარვანას სახელი
ქვემოთ ეშვება ლოურდენსი,
საწყალი გოგო,
და ცისფერ მთებს
ხელახალი სიცოცხლით მსჭვალავს
და ფიჩხს აგროვებს
თავის ბნელ ქუდში
და ლაღად იქნევს,
ხელს სტაცებს ცხვრებს და წყალსაც ხელს სტაცებს
და თქვენს ყრუ სხლტეებს გაედება
მარტო ჩავლისას.
საქორწილო პროცესია
ჩვენ ჰოლნისის ხესთან მივედით
და მის ქვეშ
ბევრი ხავერდოვანი ბავშვი ვნახეთ,
რომელთაც ეძინათ
და სიზმარში თვალები
ფართოდ ჰქონდათ გახელილი,
თივაში ალუბლები ბრწყინავდნენ
ბეღელთა კარებს შორის,
ჭავლის ლურჯი კულული,
მანქანის ძველი საბურავები,
ჯერაც ჩრდილები განრინებულ მხიარულების,
რახანია ქვეყნის სიღრმისკენ გაგორებული,
ვინ თქვა, ზღვისკენო?
გონძაგაგასე
ბეღლებიდან ამოვარდნილი ცეცხლის ენები ცამ გამოკვება,
მან ისინი ზემოთ აზიდა, ისინი მათ წვას ასწავლიდა, ისინი მათ შთააგონებდა
ხიდთა საყრდენ ხეებთან.
სწორედ ამ დროს მარილმზიდმა კარჭაპებმა უდარდელად ჩაისრიალეს,
გადასახადი შეწერილია, ბაჟი – გადახდილი,
მტრედებმა იმრავლეს.
მეწაღის სახელოსნოს წინ კლასობანას თამაში გახურდა.
ისინი იქ ხტოდნენ, შავ პალტოებში გამოხვეულნი,
რაკიღა გაზაფხულის საღამოები გრილია, უჯრიდან უჯრისკენ
ცარცის ნახევარწრემდე ქვას მისწრაფებულნი.
წლების გარეშე
ფილიპსჰოფი, ტოტნარი,
მტვერი, რაკიღა ზაფხული იყო,
და გაბედულება.
ის, რაც რჩება, აღძრავს საფიქრალს,
და რაც არ რჩება, იგივეს აღძრავს,
როზმარინს ფერი აქვს
და აკი დიახაც აქვს.
თავები მრგვალია, კუთხოვანი, გლუვი
და სხვაგვარი
ან იქნებ ეს არ არის სიტყვა,
სამყაროს აღსანიშნად,
ცის თაღები რამპების თავზე?
სიხარული სიხარულია
და კვლავ და კვლავ სიხარულია
და დარჩება კიდეც ასეთად
სოფლებში,
რომლებშიც სუფევს
თანხმობა,
მათი შუშის თევზებით,
ტყით, რომელიც რწევა-რწევით იხრება ქვემოთ,
დასაფრენი ტოტნარებით,
ქარიშხლებით და გაბედულებით.
ჩამოთვლილია
დღე, როცა შენ
უფეხსაცმლოდ შეხვედი ყინულში,
დღე, როცა
ორივე ხბო
მოსაკლავად წაასხეს,
დღე, როცა მე
დავიმიზნე და მარცხენა თვალი დავკარგე,
მაგრამ არა უმეტესი,
დღე, როცა
ყასბების გაზეთში ეწერა,
ცხოვრება გრძელდებაო,
დღე, როცა ის გაგრძელდა.
რაც მარტმა ბაღს უსურვა
დარჩი პანტერა,
კუპრისფერი,
დახალული და მოშიებული
აღდგომის სამშაბათებით,
წვიმის ბაწრებით,
კრიალოსნის ლოცვებით,
ისეთებითაც,
სათვალავში რომ არ ჩაიგდება,
მანკიერი მოგებებით,
საბავშვო ლატარიებით,
დამტკბარ, უშინაარსო ეპისტოლეთა
შინაარსით,
დარჩი ასეთი,
სველი და განრისხებული,
როგორიც ახლა ხარ,
მზადმყოფი
პირველივე კნუტიდან
სალეს ქვამდე
და გრძელ მანძილამდე
ყველას
და ყველა განსხვავებითურთ
გადასასანსლად,
დარჩი ასეთი,
დარჩი მოშიებული
ჩვენით.
ძველი ხედი
მე შევეჩვიე ამ სარკმელს
და იმასაც, რომ თოვლი ჩემი თვალების გავლით თოვს,
მაგრამ ვინ აედევნა დაკარგულს
ბაღის ღია ჭიშკრის გავლით,
ვინ დასტურჰყო, თუ რა იყო იქ,
საწვიმარი კასრი
და მთვარე, როგორც მთვარე,
ბალახის ყველა გაყინული ღერო?
ვინ ქანაობდა დილამდე ისე,
რომ თოკები დაწყდა,
ვინ ეხება გასანთლული ხელით სამზარეულოს სარკმელს,
ვინ ჩასახლდა სითეთრეში
და ხელში ამიყვანა?
თოვლის ადამიანები
იოლად სულაც არ შევერევი
თოვლისგან შექმნილ ამ უცხო ხალხს,
ნახშირიანს, ჭარხლიანს, ჯოხებიანს,
არ შევეხები, ვიდრე ისინი
თავს იწონებენ მხიარულად,
ზოგი ერთზე
მეტი სახითაც.
როცა მერე ნახშირი და
ჭარხალი სცვივათ,
ღილები და საკინძეები
და წითელი საპირე ლენტები,
მე ვაკვირდები ცივად
და უხმოდ,
მე არ ვჩქარობ მათ დახმარებას.
ხომ შეიძლება მილანურად
ჩემზე ლამაზად
ლაპარაკობენ,
და არ უნდა მოეფინოს ამას ნათელი.
ამიტომაც სუფევს სიჩუმე,
ვიდრე ნათელი მათ მსუბუქად
შეისრუტავდეს
იმ ყველაფერთან ერთად, რაც იქ
დამალულა მილანურსა და
მილანურს შორის,
ხოლო მერე – ჩემთან ერთადაც.
შეუკონავად
ამტკიცებდეთ
და თავს შველოდეთ მტკიცებულებაში გაქცევით,
ქვასავით დამყოლნი, არა მუშტით,
რომელიც ჩაერევა, და როცა დედაბერი
თავის თმას ფეხს ადგამს,
არ გაინძრეთ,
და როცა დედაბერი
საკუთარ ნაღველს სვამს,
შინ არ შეხვიდეთ,
ხელი არაფერს ახლოთ,
შორს გაექეცით,
არ მოკვდეთ,
გზაც რომ მოკვდეს
და გვირგვინები
გზის დასასრულს დაუსრულებლად
რომ გაცვიოდეთ საფეთქლებზე
და თქვენი თავის ქალებზე
აიხორხლონ, გიხაროდეთ,
თქვენ ისე შორს ხართ.
დღის განმავლობაში
ივნისის წყნარი დღე
ძვლებს მიმტვრევს,
მასახიჩრებს,
ჭიშკარს მახეთქებს,
სარჭებს მამაგრებს ის,
ვინც ფერებით,
ყვითლით, თეთრით და ვერცხლისფერ-თეთრით,
უშეცდომოდ გამომარჩევს
ნებისმიერისგან,
მხოლოდ მასხარას ჩაჩს მართმევს,
ჩემს საყვარელ ნივთს,
ყელში მიჭერს
თავისი გრილი მოხვევნით,
ვიდრე ჯერაც ვსუნთქავ.
არ გაილიო, საყვარელო დღეო.
დროითი რჩევა
პირველ რიგში
უნდა გჯეროდეს,
რომ დღე მაშინ დგება,
როცა მზე ამოდის.
მაგრამ ეს თუ არ გჯერა,
თქვი დიახ.
მეორეც,
უნდა გჯეროდეს
და თანაც – მთელი შენი ძალისხმევით,
რომ ღამე მაშინ დგება,
როცა მთვარე ამოდის.
მაგრამ ეს თუ არ გჯერა,
თქვი დიახ
ან მორჩილად დახარე თავი,
ისინი ამაზეც თანახმანი იქნებიან.
მიგდებული ბავშვი
თოვლქვეშ შეჩურთული,
ანგელოზებთან დაუსახელებელი,
არა მადანი, არც – თავშესაფარი,
ფერიების წინაშე წარუდგენელი,
მხოლოდ სოროებში დამალული
და ტყის რუკებით
მყის შექმნილი მისი ნიშნები.
ცოფიანი მელია
კბენს და ათბობს,
აზიარებს პირველ სინაზეებს,
ვიდრე მოცახცახე და გატანჯული
თავის თავს სიკვდილში არ განდევნის.
ბავშვს კი ვინ უშველის?
ოდინდელი ძრწოლით შეპყრობილი
დედები,
რუკის გაყალბებულ გამოსახულებებიანი
მონადირეები,
თბილ ფრთა-ნაკრტენიანი
ანგელოზები,
თუმცა მითითების არმქონენი?
არა – ჩქამი ჰაერში,
არა – შარიშური,
არა – ნაბიჯი ნიადაგზე.
მერე კი მოდი კიდევ ერთხელ,
ძველო, ყოჩაღო დამხმარევ,
ხოხვით უკუიქეცი მისკენ,
დაკბინე, დაკაწრე,
გაათბე, თუ შენი მტაცებლური თათები თბილია,
რადგან შენ მეტი არავინ მიხედავს,
გჯეროდეს.
ნაადრევი
შენ თავქვეშ ქვას არ ამომიდებ
ჩვენი ძველი მწუხარების ასამაღლებლად,
არ მომცემ ნათელს შესაშინებლად
და არც – შიშს, რათა უფრო განათდეს,
არ გაიმეტებ დარდის ნაფლეთსაც,
რასაც მოითხოვს ყველა ვარსკვლავი.
შენ გარს უვლი შენს მიგდებულ ბავშვს,
ხოლო მე ჩემი ცვილის გოგონა
ჯერაც ისევ ვერ მომინახავს,
ისინი უფრო მეტად წყნარნი,
ვიდრე ბაგაში მწოლიარე იესოა,
ჯერ არ არიან.
ერთი 4 მარტისადმი
არაფერი ხდება,
თავქარიანი გოგონები ქარში ფეხშიშვლები დარბიან,
მეწაღეები გამშპარან,
ღამის შუქზე დალაგებული გუშინდელი გეგმებიც ურიკებით გაუზიდავთ,
ფართო მდელოზე გავიდეთ
და ვისაც ჩვენს შორის პირველს
ექნება სახეზე შვიდი ნისკარტი
და ყელზე შავი ჭირის წყლული,
სანამ ძილის დრო მოვიდოდეს,
გამარჯვებულიც ის იქნება.
ახალგაზრდა მთრიმლავს
აქ შაშვის კვერცხია,
იქ კი – გარდაცვლილის ოთახი,
ასეთია
ერთურთთან საგანთა მიმართება.
მშვიდობა გქონდეს, მხიარულო მთრიმლავო
და მთრიმლავის შვილო
და შვილიშვილო,
მშვიდობა გქონდეს შენს ტყავეულში,
მხნედ იყავ მათში,
ვიდრე არ შეგშინებია,
მერე კი წადი.
გერმანულიდან თარგმნა დათო ბარბაქაძემ
