გახსოვთ თუ არა დარბაისელნო, სახელი იმ უხსენებლისა, რელიგია ოპიუმს რომ შეადარა?!
მერაბ აბრამიშვილის მემორიალურმა გამოფენამ გამახსენა ეს შედარება.
დიდი ფასი დასდებია მის ნამუშევრებს;
ოპიუმზე დიდი ფასი...
მერაბის მხატვრობა მართლაც თვალწარმტაცია, მიმზიდველი...
ნეოფიტთათვის — მით უფრო მიმზიდველი.
რელიგიაშიც ასეა — ნეოფიტებთან ურთიერთობა უფრო საინტერესოა.
საინტერესოა იმდენად, რამდენადაც ბევრი რამაა მათთვის გაურკვეველი...
და რწმენაც თავისებური გაურკვევლობაა; მომაჯადოებელი და გამაბრუებელი გაურკვევლობა...
ნეტარ არიან მორწმუნენი!
ისე, მორწმუნე — ჯერაც არ ნიშნავს რელიგიურს; გნებავთ რელიგიის რწმუნებულს...
და როს მორწმუნე ბაასობს რწმენის შესახებ, იქვე იწყებს ხოლმე ქადაგებას.
ეს — რწმენის თვისებაა!
მხატვრობაშიც იგივე სიტუაციაა.
წარმოიდგინეთ, რომ ეს “რწმენა” — არტბაზარსაც ეხება, ლამაზად რომ ვთქვა: ეხმიანება!
უფრო ზუსტად კი, ბაზრის ალტერნატივა, გარდა რწმენისა (ცხადია, ამ ცნების უფართოესი გაგებით), არც არსებობს.
არტბაზარი ხომ სიმბოლური გაცვლის სფეროა და ხელოვნებაც სწორედ ამ სფეროში უტოლდება კაპიტალს.
დიახ, კაპიტალია ჩვენი დროის “მთავარი მხატვარი” (ბ. გროისი).
და ეს მხატვარი კაპიტალის “მსგავსად და ხატად” წარმოგვიდგება, ანუ თავის სტრატეგიებში, დიახაც, კაპიტალს ბაძავს.
მხატვრის ხელიც კაპიტალია.
და ხელის ვნებაც — კაპიტალი...
ოღონდ, ეს ვნებაც ილევა; და ეს დალეული ვნება მით უფრო ეფემერულს და არამიწიერს ხდის ხელოვნებას.
მხატვრობაშიც შეიძლება მოვნიშნოთ ორი ონტოტექსტი:
დავარქვათ პირველ მათგანს “სიმსუქნე”, მეორეს კი — “მჭლეობა”.
რატომღაც დავით გურამიშვილის კალმით ნახატი წარმომიდგა თვალწინ — ეს “მჭლე კაცი”, “ერთი ხელით” — მისტიკოსი, მეორეთი კი “ქაცვია მწყემსის” ეროტომანი ავტორი.
ჰოდა, ეს “მჭლეობა” შეიძლება ჰაიდეგერისეულად გაგვეთამაშებინა, როგორც “ხდომა”...
აბრამიშვილი “ხდომის” მხატვარია; და ბიბლიურ ხდომილებათა მხატვარიც...
ეგებ არ-დეკოსეულად დავარცხნილი ოპუსების ტავტოლოგიურობაც ამგვარი ციკლურობით იყოს მოტივირებული?!
მისი “სურათები” არტეფაქტ(ურ)ულად “ქონებას” არ წარმოგიდგენდნენ — მათი თვისება სულაც არაა ფერის “სიმაძღრე”.
მეტიც, აბრამიშვილი საერთოდ არ არის ფერმწერი, ვიტალური, ქრომატული, მატერიებით “მწერალი”...
ის უფრო “კალი-გრაფიკოსია”.
და ნეოფიტებსაც “ტექსტ-სტილური” გრაციოზულობით ხიბლავენ მისი ოპუსები.
მერაბი ცდილობს, ღვთაებრივად არსებული თავის უსასრულობაში კი არა, სასრულობაში მოიხელთოს.
ესაა ტეხნე, რომელიც, რაც უფრო რუდუნებით ასურათხატებ, მით უფრო ილევა...
სხვაგვარად: “სამყაროს უთვალავი ფერის ქონას” ის უშურველად უძღვნის პირველქმნილი ყოფიერების “ხდომას”.
მოხდა ისე, რომ მისი სიკვდილის შემდგომ ყოველივე, რასაც მიუძღვნა მხატვარმა ყოფიერების “ხდომა”, გინა გან-ლევა, ბაზრის კანონების თანახმად, ისევ “ქონად” (და ქონებად) იქცა.
საბოლოო ჯამში, მისი ხელოვნებაც მატერიალიზდა — “ანტიკვარული ნივთის” სტატუსი შეიძინა.
ესაა რისკ-ფაქტორი, რომლის შედეგადაც, ხელოვნება გაცვლის ობიექტად იქცევა.
დიახ, კი არ “ხდება”, არამედ “სუქდება”...
კი არ მსუბუქდება, არამედ მძიმდება...
ოღონდ, თავად მხატვარი აქ უკვე არაფერ შუაშია.
თუმცა, ის სიცოცხლეშიც არა-ფერს-ს შუაში იყო...
აბრამიშვილის მხატვრობა თანამედროვე ხელოვნების კიდევ ერთ ბედისწერასაა “ნაზიარევი”:
ისიც სულ უფრო კარგავს ისტორიულ კავშირს მის (წარმო)მშობელ ავანგარდთან.
ამ უკანასკნელის ინტენცია ხომ იმთავითვე საკუთარი ავტონომიურობის დაცვა იყო?!
ავანგარდის მთავარი ღირებულება ბრძოლა გახლდათ; ბრძოლა უფლებისთვის, ყოფილიყო “სხვა” — კაპიტალიზმის ტოტალობასთან მიმართებით.
აი, ბაზარი კი, სწორედაც, ამ ავანგარდისეული “თავისუფლების ზონათა” ოკუპირებაა, თუმცა, XX საუკუნის ხელოვნების სტრატეგიაც იმაშია, რომ როგორმე დაუსხლტეს ამ ოკუპაციას და რაღაც ახალი სასუნთქი სივრცეები მოიზომოს, ახალი აბრეშუმის გზები დაისახოს...
მგონი, აბრამიშვილიც ინტუიციით მიელტვოდა ამგვარ გზას — “აბრეშუმის გზას...”
პოეტისა არ იყოს, მის გრაფიკულ პოიესისშიც, “სარკოფაგიდან დგება მუმია, რა სიჩუმეა, ჰაერი ლურჯი აბრეშუმია”.
და ეს “სიჩუმე” — რაღაცით ასოცირდება ისიხასტურ დუმილთან.
რახან ისიხაზმი ვახსენე, გრიგოლ პალამას აჩრდილიც მოვიხმოთ.
წმ. გრიგოლისთვის ღმერთი შეუცნობელია და სავსებით ტრანსცენდენტური...
მაგრამ, ღმერთი არც თავის არსთანაა იგივეობრივი, რამდენადაც არსებობს არა მხოლოდ თავის თავში, არამედ როგორც ad extra-ც...
აბრამიშვილიც, ამ ad extra -ში ეძებს ღმერთს და ადამიანსაც... თუმცა, ერთსაც და მეორესაც განძარცვავს ენერგიებისგან და “საეჭვო სიმსუბუქეში” ძირავს მათ იმპერსონალურ იმიჯებს...
მხატვრის ყოველდღიური ეპიკურიზმი სადღაც ქრება და ერთგვარ ავეროიზმში გარდაისახება: სარკოფაგები, მუმიები, სიჩუმეც, ჰაერიც და ლურჯი აბრეშუმიც ჩვენთვის დაუთმია; მაყურებლისთვის...
თავად კი ამ “ენის” მიღმა რჩება; სამყაროში, რომელსაც სიმჩატის ნეტარებითვე მისცემია...
მისი ენის სიმსუბუქე სინამდვილეში მძიმე, ჩახლართული და მოუწესრიგებელი “მსოფლ-ხედვის” ნიღაბია.
სამყაროს ამგვარ სურათში, თითქოსდა, ორი: ალქიმიური და ქრისტიანული დრამა დავობს:
ალქიმიური დრამა ვითარდება ქვემოდან — ზევით, მიწის წყვდიადიდან ფრთოსან ფილუს macrocosmi-მდე და lux moderna-მდე; ქრისტიანული დრამა კი, პირუკუ: ღვთაებრივი სამყაროდან მიწაზე დაშვებას წარმოადგენს.
ასე იქმნება სარკისებური სამყაროს მოდელი, რომლის ონტოთემატიზაციაც სეკულარულ არტისტულ პრაქსისში ჩართულ მხატვარს აღარ ხელ-ეწიფება...
აბრამიშვილის მოჩითულ “სურათებში” თითქმის გამორიცხულია ნამდვილად ლირიკული და ექსისტენციალისტური პოზიცია, რომელიც საშუალებას მისცემდა, თავისი არტისტული დრამა გვერდიდან აღექვა და ირონიით შეემსუბუქებინა.
ირონიითაც და იუმორითაც, კოროზმის ამ ნაირსახეობით, სხეულებრივი სიმძიმის გარეშე რომ გვემცნაურება.
სხეულებრივი სიმძიმე ანდა ყოფიერების აუტანელი სიმსუბუქე არ ახასიათებს მის მხატვრულ ენას; აქ ყველაფერი წინასწარ მოცემული ჰარმონიის ნიშნითაა დაღდასმული.
ამ ჰარმონიის “აბრეშუმის გზაზე” დაშვებული ერთი გადაცდომა და, ყველაფერი უნდა წაიშალოს, ყველაფერი უნდა ჩამოირეცხოს პალიმფსესტივით და ხელახლა დაიწყოს... გზა, რომელიც ისევ აბსოლუტური სიჩუმისკენ მიდის, სიჩუმისკენ ანუ იმ არარასაკენ, რომლის მეორე სახელი — ყოფიერებაც მის პროტოსურათებში ბრჭყალებშია ჩასმული.
სამაგიეროდ, ღიად რჩება ავტორის “მთავარი ბედისწერა” — შემოქმედება; შემოქმედება, როგორც ერთადერთი გზა (“აბრეშუმის გზა”?). საიმისოდ, რათა ადამიანურად გავატაროთ “არარსის ეს ინტერმედია” (ჰ. ვალდი).
მოხდა ისე, რომ მერაბ აბრამიშვილმა თავად არ აცალა საკუთარ თავს, გაზრდილიყო, გა-ეხარა... და “თავისით”
მომკვდარიყო...
თითქოსდა, ამიტომაც ერიდებოდა “სხეულს”, როგორც სულის სამარეს...
თუმცა, თავად “მშვენიერ-მშვინვიერი სამარის“, როგორც გან-სასვენებლის, სავანის ხატი მაინც ეუცხოება...
თანამედროვე ხელოვნების საიდუმლო, გარკვეულწილად, ამ სამარის გახსნაა — ანუ “ხელოვნების სიკვდილისთვის” თვალებში ჩახედვა...
თუმცა, რაღა თანამედროვე?! კარლ-გუსტავ იუნგი დავიმოწმოთ, როცა ალექსანდრემ იპოვა “ჰერმესის სამარე”, მაშინ გახსნაო ხელოვნების საიდუმლო...
ცოტა ქვემოთ კი, თავად იუნგი რიჩარდ უაიტ ბესინგსტოკელს იმოწმებს, თავის მხრივ, აგათია სქოლასტიკოსისეული ეპიგრამით რომ ამყარებს Aelia-Laelia-ს არქეტიპს.
ასეა თუ ისე, მხატვარმა გან-ვითარების საშუალება თვითონ არ მისცა თავის არტისტულ ნატურას; და მისი სინკრეტული ენაც ამიტომ ჩაიკეტა “სამოთხეში”, როგორც ადამ და ევას არქეტიპულ იმაგოებში.
საკუთრივ ხელოვნება კი, სწორედაც სინკრეტული “ჰიმენის” რღვევაა; მისი სპეციფიკაცია და ინდივიდუალიზაცია... მას ამ გაგებითაც არ გადაუხვევია თავისი აბრეშუმის გზიდან, მით უფრო, რომ ამ გზაზე დგომა მის ხელში იყო და არც იყო.
არ იყო იმდენად, რამდენადაც ის მუდამ რაღაცას, ძალზე ძვირფასს და საკრამენტულს თმობდა და ამ მხრივ, ეს დათმობა “ჩინური ძღვენივით” იყო — როცა ყველა-ფერს გასცემ, სამაგიეროდ კი არა-ფერს იღებ.
ესეც — ბაზარია!
ანუ გაცვლა-გამოცვლა, სიმბოლური ბარტერი ყოფიერსა და ყოფიერებას შორის...
ამ ბარტერის ინსტრუმენტებია ენა და ხელი.
მთელი (sic!) მისი მხატვრობა ყოფიერებისადმი მირთმეული ძღვენი იყო; ანდა სულაც — თვითმიძღვნა...
და ამ თვითმიძღვნაშივე დაილია.
ეს იყო მისი სასრულობის დასტური!
სასრული კი, დიახაც, თავის სასრულობაში მიეძღვნება ყოფიერებას, თანაც, უსასრულოდ...
ეს უსასრულობა მის “უცხო სამოთხეებშიც” გამოკრთის...
გამოკრთის, როგორც პუნქტირებით მონიშნული რუკა ანდა ზესკნელის, შუასკნელისა და ქვესკნელის მეტატოპოლოგიური გენგეგმა...
აბრამიშვილის მხატვრობაში ერთი ლატენტური ადაჟიოც ჟღერს:
ესაა პიროვნების (და არა ნიღბის) მიუსაფრობა; მისი გან-დევნილობა... განცდა იმისა, რომ ექსისტენციათა “შერევა” და თუნდაც, ერთი ადამიანის მიერ მეორის გაგება შეუძლებელია, პრინციპულად შეუძლებელი...
და სწორედ ამ პუნქტში თუ punctum contra punctum-ში ხდება (ისევ ხდება!) შესაძლებელი შემოქმედების ტოპოსის მოძებნა, იმ ტოპოსისა (და ჰეტეროტოპოსისა), საიდანაც ისახება გზა (ისევ “აბრეშუმის გზა”!) საკუთარი საზღვრებიდან გამო-სვლისა, გამოსვლისა და გასვლისა საკუთარი “თვითობის” მიღმა, თვითობისა, რომლის იუნგიანური სიმბოლოც “მანდალაა”.
ამ მანდალას მეტაკომპოზიციურ გრაფიკში ეძებს მხატვარი თვითრეალიზაციის, რომელიც კვლავაც გამოუსავლობის, ლაბირინთულობის სიმპათიური სქემატიზმით გვესალბუნება ხოლმე...
და ასეთივე სქემატიზმით შევყავართ მხატვარს თავის სამოთხისეულ “ტემპერა-ტურებში”...
ეს ერთი შეხედვით ანაქრონისტი მხატვარი მტკივნეულად გრძნობს თანამედროვე სამყაროს, თავისი ატომიზირებული მეტალოგიკით, რომელიც ისევ ხელოვნებით (და არა ხელსაქმით) თუ შეიძლება გადაილახოს.
ოღონდ, ეს “ხელოვნება” მასთან, ჩვეულებისამებრ, სასურსათო სიბრტყეზე ცის სივრცის შექმნას ემსახურება:
“ყოველთა შემოქმედისა და ხელოანთ-შემოქმედისა მიერ არსისაგან არსად მოყვანებულ იქნა და შეიქმნა ცის სივრცე” (თარგმანებაი ეკლესიასტესაი).
მიწის სივრცეც ანუ ლანდშაფტიც ამ “ცის სივრცის” დერივატია “აბრეშუმის” მხატვრობაში და “აბრეშუმის გზასვე” კვალავს...
ამ “sacra via”-ს კი, როგორც მერე გამოჩნდება, ქარვასლისკენ მივყავართ.
ქარვასლაა ის საბოლოო წერტილი, სადაც ეს “საქონელი” უნდა გაიყიდოს...
ბაზრის ალტერნატივა კი ისევ ხელოვნებაა, ოღონდ, ხელოვნება, რომელსაც ქმნის (რომ არა ვთქვა — აკეთებს) მხატვარი.
რუსული ანდერგრაუნდის პატრიარქს, იური ალექსანდროვიჩ სობოლევს უთქვამს, მხატვარი — ესაა ადამიანი, რომელიც ცხოვრობს თავისივე აშენებულ ოქროს გალიაში”.
ასეთი “ოქროს გალია” აბრამიშვილმაც აიშენა; და ამ გალიაში ძალიან ცოტა ადგილი იყო დარჩენილი საკუთრივ არტისტული რწმენისთვის, რომელიც სხვაგვარ სიმამაცეს, გამბედაობას, თვითშეზღუდვას, თვითფრუსტრაციას, პასუხისმგებლობას საჭიროებს.
ამგვარი “თვითგვემა” სამაგიეროდ არაფერს გპირდება, არაფერს — გარდა აბსურდული “რწმენისა”; ტერტულიანისეული რწმენისა...
უცნაური კი ისაა, რომ რწმენითვე შეიძლება ხელოვნების ქცევა — ობიექტად, ობიექტად არა მსახურების, არამედ მომსახურების ბაზარზე...
ასეთია თანამედროვე ხელოვნების სერვისული (და სერვილური) მეინსტრიმიც და მისი ალტერნატივაც.
ასე ხურდავდება რელიგიური რწმენა ფისკალურ რწმენაზე.
რას იზამ, ასეთია თანამედროვე ხელოვნების თამაშებრივ-პერფორმატიული ეთიკა და მის სამსხვერპლოზე თავად უნდა მოიტანო თავი, თუ გინდა იყო... არტისტი.
თავად უნდა გაყიდო შენი თავი...
ესეც — არტისტული თვითშეცნობის სადღეისო მორალი!
გაყიდე (შეიცან) თავი შენი — აი, არტისტული მორალი, რომელიც სულაც აღარაა დასაძრახი.
მეტიც, ამგვარი “მორალის” განხორციელებაც რწმენას საჭიროებს.
თუმცა, ეს — უკვე “სხვა რწმენაა, ანდა რწმენის “სხვა”... კიდევ უფრო ზუსტად, რწმენა — “სხვა” ატრიბუტებით.
რწმენის “სხვა” ატრიბუტებით...
და ეს ატრიბუტებიც ისევე მატერიალიზდებიან, როგორც სხეულებრივ სამყაროში...
არის კიდევ ერთი მოტივაცია, რომელიც რელიგიურ გამოცდილებას საბაზრო გაცვლასთან აკავშირებს: ესაა საზღაურის, კერძოდ სიამოვნების საზღაურის საკითხი.
საზღაურის მეტაფორიკას კი პროსტიტუციასთან მივყავართ.
აბრამიშვილისეული “პროსტიტუტკებიც” სამოთხის ბინადარნი არიან. პარადიზის მკვიდრნი...
და ამ პარადიზს, ინვერსიის წესით, დროდადრო სტუმრობენ ხოლმე “ნაშები”, მაგ. ათანასე ნიკიტინის ნაშები”...
და ამგვარ “ნაშათა” ხატვაც, ეტყობა, ინდულგენციის პრინციპით მიეტევება მხატვარს...
ეს “ნაშებიც” ჩვენებურები არიან, ჩვენიანები...
მეძავები...
“პროსტიტუტკები” სამოთხიდან...
ამ სამოთხეს მხატვარი პირდაპირ ხატავს, ფასში...
და ამასობაში მის “სამოთხეებსაც” ფასი ემატება....
