სიკვდილზე ფიქრი ჩემთვის ახლანდელ ჟამიანობას არ მოუტანია, ეს ჩემი მედიტაციაა, ოცი წლის ასაკიდან. ხშირად მიფიქრია ადამიანებზე, რომელებსაც ვიცნობდი და აღარ არიან. ვფიქრობ არა ცნობილებზე, არა დიდებზე, არამედ სულ უბრალო ადამიანებზე. ბევრი მათგანი ალბათ არ იყო კარგი ადამიანი. ვერც იმას იტყოდი, რომ კეთილია, ვერც იმას იტყოდი, რომ ლამაზია, ვერც იმას იტყოდი, რომ რაღაც ისეთი გააკეთა, დასამახსოვრებელი. და ეს ასე ჩანს, ერთი შეხედვით. ჩემს მეზობლებს: ქვრივს, მეხრეს, კოჭლ მეწისქვილეს, ლოთს და სხვა ბევრ ვინმეს მოვიგონებ, გზადაგზა გამახსენდება. ლოთი ყოველ საღამოს სიმღერით ამოივლიდა ხოლმე ჩემს ღობესთან, დასთან მიდიოდა, რამდენიმე საათის შემდეგ უკან ჩამოივლიდა ბარბაცით. სიმღერის ტექსტი ერთი და იგივე ჰქონდა, სულ ორ სიმღერას მღეროდა. ერთი ეძღვნებოდა მის ფოსტალიონ ცოლს, რომელიც გინება უფრო იყო, ვიდრე სიმღერა, მეორე - სტალინს. მეორე სიმღერაში სტალინის დაბადების ადგილს, გორს ახსენებდა. როცა უგონოდ მთვრალი, ყაჩაღი მეზობლის ღობეს გვერდს აუვლიდა, თუ ჩაუვლიდა, ყაჩაღის შიშით მოულოდნელად ჩერდებოდა, ჩუმად მიბარბაცებდა. ოციოდე მეტრის შემდეგ ისევ განაახლებდა სიმღერას. მეხრეს კი ხარები უყვარდა, ყოველდღე მრგვალ, თეთრ პურს აჭმევდა, წყალში ჩალბობილს. ყოველ დილა-საღამოს წმენდდა საურველით ხარებს. ყოველთვის სავსე ჰქონდა რქა ღერძის საპოხით, რომელიც ჩამოკიდებული ჰქონდა ურემის ჭალაზე. ჩავყოფდი თითს ამ რქაში, მივიდებდი საპოხს ცხვირზე, ვყნოსავდი. ჩემს ბავშვობაში, შუაღამისას, განთიადისკენ რომ გადაიხრებოდა ღამე, მთიდან ხეები მოჰქონდა სათრიელით, როცა თავის უბანს მოუხლოვდებოდა, ატეხდა ყიჟინს, აქაოდა, მოვდივარო. ყველაფერს გაყიდდა, რომ სხვაზე უკეთესი ხარი ჰყოლოდა, უყვარდა სიმღერა და სუფრა. სტუმრები. ხშირად ისმოდა მისი სახლიდან სიმღერები. დილას გავდიოდი შარაგზაზე და ნაძვის თუ ფიჭვის სურნელოვანი კანი მხვდებოდა. ხეს კანი ძვრებოდა სათრიელით თრევისას. ერთხელ, როცა მამაჩემს ვალები დაედო, რუსეთში მოუწია გადაკარგვა. გზაზე მოვდიოდი სკოლიდან. დამიძახა. წამომარტყა თავში ხელი, შემომაგინა და მომაძახა: ახლა ჭამე კიდევ შოკოლადის კარაქი! მივდივარ სახლში ტირილით ბავშვი. ვერ ვხვდები, თუ რატომ მითხრა ასეთი რამ. სანამ გარდაიცვლებოდა, თანამესუფრეებს, მოგვარეებს დაუბარა, რომ კუბოში ჩაეყოლებინათ ხარის რქა, უბნის ცენტრში გამოეყვანათ მკვდარი და ეცეკვებინათ. არ ვიცი, ეს როგორ მოუვიდა თავში, როცა ეტყოდნენ: სულ ტყუილა ვიშვიშებ, არა ხარ ცუდად, ჟინჟღილივით ხარ, მეხრე ამოიხრებდა - წითელი ხარი არ გინახავთ მკვდარი? სულ მალე მოკვდა, ზვინის დადგმის დროს. ზვინზე იყო ასული. ჩალის კონებში დალია სული. გაასვენეს. მისი მეგობრები დათვრნენ. მერე იმღერეს. იმხიარულეს. როცა კუბოთი მიჰქონდა მიცვალებული ამ მობარბაცე ხალხს, გაახსენდათ მისი ანდერძი. დაასვენეს ბრმა მეზობლის სახლის წინ, სადაც ახლა ნარცისები ჰყვავიან. ბრდღვიალებენ. რამდენიმე კვირის წინ ვიყავი სოფლად. ახლა ეს სახლი მიტოვებულია. გადაუვლია მთელი ეზო ნარცისებს. ჰოდა ამ სახლის წინაა უბნის ცენტრი. დაასვენეს იქ ბირჟაზე, სადაც ისხდნენ ხოლმე ეს კაცები, აქ ჭორავდნენ ყველას, ვისიც არ ეშინოდათ, უკვე ასაკმოკიდებულები. ჰოდა და ამოიღეს კუბოდან მიცვალებული მეხრე (მე არ შევსწრებივარ), დაუკრეს დოლი თუ მაგნიტოფონი და აცეკვებენ მკვდარს, ასე გონდაკარგულები. მერე ალბათ დაიღალნენ. რაღაც აზრმა გაუელვათ თავში, ჩააწვინეს კუბოში ისევ და წაიღეს შეკიდებულ აღმართში - ეკლესია და სასაფლაო სოფლის წვერზეა. კონწოლს ეძახიან. ჩემი ძმა წამიყვანს ხოლმე სოფლად, აღდგომა დღეს. რცხვენია, რომ გამოსხლეტილი ვარ ყველაფერს. მე კი ვცდილობ, საფლავებზე მოჟრიამულე ხალხს მოვერიდო. ყოველთვის ვერ ვახერხებ. დგანან მათი შვილები და თვალს ადევნებენ, დარაჯობენ, ერთმანეთს რომ გვერდი არ აუარონ, სხვისკენ არ წავიდნენ პირველად, უნდათ, მიცვალებულის შენდობა ათქმევინონ გამვლელებს. ეს მე არ შემიძლია. მოვრბივარ ხოლმე დაღმართში თავდახრილი, თუ თვალებში შევხედავ რომელიმეს, უნდა მივიდე მაშინ. ვიცი, არ მოსწონთ ჩემი საქციელი. არც მთვლიან თავიანთი თემის წევრად. ჩემი ძმის ხათრით არაფერს მეუბნებიან. გვარის შეკრებებს ატარებენ ხოლმე. არასდროს მივუწვევივართ. არაფერს გაპატიებენ. გულში აქვთ ჩემი ახირებულობა და განცალკევებულობა. მახსოვს, მეორე ცალთვალა მეხრე, ჭიქისთვალიანი. თვალი ნათლულმა გამოთხარა ადგილზე ჩხუბის დროს. მისმა შვილმა მილიციის კაპიტანი სცემა და დაიჭირეს. გაჩერდებოდა, მოისვამდა ულვაშებზე ხელს და დაიწყებდა: ბიჭო, აქ არაფერი... - დაირტყამდა ბეჭზე ხელს, (ვითომ სამხრეები არ აქვსო) - აქ არაფერი... - დაირტყამდა თავზე ხელს, უტვინოაო ვითომ. - აქ არაფერი... - ჩაიყოფდა ჯიბეში ხელს, ვითომ ფული არ აქვსო და, - მაინც ჩხუბობ? ხომ იცი, რაც მოგივა? ხომ იცი, რომ დაგიჭერენ? ამას ისეთი ინტონაციით ყვებოდა, არასდროს დამავიწყდება. ყველა მისი შვილი გარდაიცვალა ადრე. პირველი შვილი, ულამაზესი ბიჭი ავარიაში მოკვდა. ახალდაქორწინებული. მეორე ვიღაცამ მოკლა, მესამე გულით. მეოთხე როგორ დაიღუპა, არ ვიცი. ერთ შვილს მიწა არ დააყარა, მიწის თხელი ფენის ქვეშ ჩვენთან ქვებია სასაფლაოზე სულ, ცოდოა, ქვები რომ დავაყაროო, - გადაუხურავს ეკლის მორებით საფლავი, ორიოდე წლის წინ ჩამტვრეულა ეს საფლავი, ჩემი ძმიდან გავიგე. ახლა შვილიშვილი ცხოვრობს მის სახლში, ხარების სიყვარული ბაბუისგან აქვს გამოყოლილი.
ჩვენთან მეზობლად ერთი ქვრივი ცხოვრობდა, მსუქანი, ხაშხაშა ქალი. წარმოუდგენლად კეთილი, ადამიანების მოყვარული. მისი ქმარი ჭიათურის მაღაროში ვაგონებს შორის მოჰყვა. დაინვალიდდა. თავი დაიზიანა. წარმოსადეგი კაცი იყო. მე სულ სამი წლის ვიყავი მაშინ. ხშირად მივდიოდი ამ ოჯახში, ასე პატარა. დიდ მარანში მახსოვს მოხდილ ქვევრთან მდგარი, მატყლისგან მოქსოვილ თეთრ პულავერში. ჭაღარა ულვაშით. მომაწოდებდა ნამცეცა, ყელწვრილ ჭიქას, აბა, დალიე! მეც დავლევდი. მერე მოვრბოდი დაღმართზე ჩემი სახლისკენ. გზად ჩემი მეზობლების ზურგებს ვხედავდი, ჩვენთან მოდიოდნენ, ტელევიზორის საყურებლად (მაშინ ტელევიზორი იმ უბანში ცოტას ჰქონდა). მოაქვთ პატარა ტაბურეტკა სკამები, რომ მერე დაჯდნენ, იმიტომ, რომ ბევრნი არიან. არ გვაქვს ამდენი სკამი. საღამოს პირია. დაისი. მოვრბივარ დაღმართზე. ვასწრებ მათ და ვეცემი. მივგორიალობ. წამომაყენებენ და მიმაპროწიალებენ, ასე ხელჩაკიდებულს. დედაჩემს დიდი ქვაბი დაუდგამს, ხარშავს დეკეულის ახალ ხორცს. მამაჩემის ბრძანებით და ახირებით თითქმის ყოველდღე სუფრა იშლება ამ ტელევიზორის მაყურებლებისთვის. კუთხეში უზარმაზარი გროვაა სათამაშოების. პლასტმასის საყვირები, ველოსიპედი. დოლები. პლასტმასის ხმლები. გარმონები. თოფები. სალამურები. ბურთები აწყვია. ვერავინ ეკარება მეზობლის ბავშვებიდან. საზიზღარი დიქტატორი და მესაკუთრე ვარ. ვფატრავ გარმონებს დანით. ვამტვრევ საყვირებს. ჩაქუჩით და ლურსმნით ვხვრეტ დოლებს. მაინტერესებს, რატომ გამოსცემენ ხმებს. ვამტვრევ საათებს, თუ ვინმემ ხელიდან მოიხსნა, მიყვარს იქ საბზრიალოების დანახვა, თუ როგორ ბრუნავენ ისინი, თუ კბილანებით როგორ ედებიან ერთმანეთს. ვერ ვძღები ამ გატეხილი საათების ყურებით. მალე გლანდების ოპერაცია გამიკეთეს. სისხლის დენა ამიტყდა. ვიწექი პალატაში. ეს კაცი, ქვრივის ქმარი მოვიდა იქ, თვითონაც ავად იყო საშინლად, მწვანე პლასტმასის ხმალი მომიტანა. ამ ხმლით დავდევდი ექიმებს, როგორც წარმოსახულ მტრებს. მერე, როცა კარგად გავხდი, თითქმის ყოველდღე ავძვრებოდი ხოლმე ნალიაში, იქ ბაბუაჩემის დაჟანგული ხმალი იყო. ავიღებდი ამ ხმალს და ვიქნევდი, ვებრძოდი წარმოსახულ მტრებს, სანამ არ ჩამომათრევდნენ, იქ ვიყავი სულ. ერთხელ ჩემი პატარა ძმის ღნავილი გავიგონე, გადმოვარდნილა აკვნიდან, მხოლოდ მაშინ დავაგდე ჩემი ნებით ეს ჟანგიანი ხმალი და ჩამოვედი ჩემი ძმის საშველად. მერე ის ხმალი მოგვპარეს, ვერ გავიგეთ, ვინ მოიპარა. მოკვდა ის კაცი, ისე, რომ ვერც გავიგე, როდის და რა დროს. ძალიან პატარა ვიყავი მაშინ. ამ ქვრივ ქალს შვილმა წიგნები ჩამოუტანა რუსთავიდან სახლში. ავდიოდი ხოლმე და მომქონდა. დამაჯენდა, გახსნიდა ხოლმე კომშის კომპოტის უზარმაზარ ქილას, მომიტანდა ჩურჩხელებს. არასდროს არ გამოგიშვებდა ისე. არამარტო მე მექცეოდა ასე, არამედ ყველას. მის უზარმაზარ, გრილ მარანში, დიდ თაროებზე, უამრავი კომშის და ატმის კომპოტის ქილები ეწყო და ეს სულ ჩვენთვის, ბავშვებისთვის, რომ გავეხარებინეთ. როცა გაგვიჭირდა, მამაჩემი დამიწერდა წერილს ხუმრობით და გამატანდა, სადაც თხოვდა რომ გამოეგზავნა კაკალი, ან კომპოტი, ან სხვა რამ და მერე ჰპირდებოდა გადახდას. ქვრივი იცინოდა, წყევლიდა, ეს წყევლა არ იყო, ეს იყო ლოცვაზე დიდი, უფრო დიდი, ვიდრე წმინდანების ბაგიდან ამოსული სიტყვები: რას მეგულება, მაგას დავაყარე მიწა! გავიდოდა, გაავსებდა პარკს და გამომატანდა.
დიდი სუფრაა გაშლილი ჩვენთან, ზის ეს ქვრივი. მეხრე, მისი შვილები. რუსის ქალი, რომელიც ჩემმა ნარცისების ეზოიანმა ბრმა მეზობელმა (მაშინ რა თქმა უნდა ბრმა არ იყო) ომიდან ჩამოიყვანა. იქვე ზის ჩვენი ქვედა მეზობელი ორი ძმა. კალათების. გოდრების. გიდელების მკეთებელები. მათი შვილებიც. აქ ზის სულ მოხუცებული და დამჭკნარი ქალი, ომში ქმარი რომ დაეკარგა და სულ ელოდა გარდაცვალებამდე. ერთ-ერთი ასეთი ნადიმის დროს მამაჩემმა იყიდა ძროხა, დააბა ეზოში, კაკლის ხეზე. მეზობლების და მისი საუბრიდან გავიგე, რომ მისი დაკვლა უნდათ. როცა ყველა წავიდა. ვარ ლოგინში გაყუჩებული, არ მეძინება. ოთხი-ხუთი წლის ვიქნებოდი მაშინ. ვწევარ. დანა მოვიპარე. ლოგინში დანასთან ერთად ვწევარ. როცა ყველას დაეძინა, ავდექი. მივედი დაბმულ ძროხასთან და დავიწყე თოკის გადაჭრა, მაშინ სუსტი ხელები მქონდა. ალბათ ნახევარი საათი მოვუნდი კანაფის თოკის გადაჭრას. გადავჭერი. ძროხამ მოკურცხლა. მეორე დილას მთელი უბანი ეძებდა. მეორე სოფელში უნახავთ, მოიყვანეს, მაინც დაკლეს. ვერაფერი ვუშველე. მერე ის ქვრივი ლოგინად ჩავარდა. ინსულტი მოუვიდა. რამდენიმე წელი იწვალა, არ ღირს მოსაყოლად აგონია. აგონია არ აღიწერება.
ჩემი ძველი სახლი, სადაც ექვს წლამდე ვცხოვრობდი, უკვე აღარ არსებობს, ნანგრევებია. პირველი სართული ქვიტკირი იყო, ზემო სართული წაბლის ხის ფიცრებისგან იყო აგებული. სიზმარში ვაშენებ ხოლმე ამ სახლს ისევ, მეხმარება ჩემი ძმა. მე სახლი აღარ მაქვს სოფლად, ვაშენებთ ორივე. მინდა, მეც მქონდეს სახლი იქ. გამოვდივარ მერე, ვუყურებ აშენებულს შორიდან და ვტკბები. შევდივარ ამ სახლში, ვწვები ლოგინზე და ვხედავ მუქ ყვითელ ჭერს, დირეებს, იქ ვხედავ კორძებს, ადამიანის სახეებს რომ ვამსგავსებდი. ეს სიზმარი უამრავ ვარიციებად, ხშირად მეორდება. ვუყურებ აშენებულ სახლს, უმემკვიდრო, უსახლო და მიხარია. აქ უნდა ვიცხოვრო, ვბუტბუტებ ჩემთვის სიზმარში. თუ შუა შენების დროს გამომეღვიძება, ვცდილობ დაძინებას, სიზმარში ჩავარდნას, რომ ისევ გავაგრძელო შენება, მაგრამ სიზმარი აღარ მიღებს და ვარ ასე თვალებგახელილი, იქ, სადაც არავის ვუყვარვარ.
ამ სახლის კიბისქვეშ, ციცქნა ოთახში, მამაჩემის ბებიანაცვალი ცხოვრობდა. ფეხმტკივანი ქალი. იშვიათად გამოდიოდა ოთახიდან. ალბათ გრძნობდა ამრეზილობას, უსიყვარულობას და ერიდებოდა. მოხუცებს მარტოობა ურჩევნიათ, არ უნდათ ყოველ წამს იგრძნონ, თუ რაოდენ არასასურველები არიან სხვებისთვის. სადილ-ვახშამზე, რა თქმა უნდა, გამოდიოდა. გააჩაღებდა ყალიონს და აბოლებდა. სულ პატარამ დავინახე, თუ როგორ იჯდა სახლის უკან აყვავებული კომშის ძირში და დასცქეროდა თავის ფეხს, რომელიც გალურჯებულ-დაჩირქებული ჰქონდა.
ერთხელ, ალბათ სამი-ხუთი წლის ვიქნებოდი, მინდორში წამიყვანა. მივედით წაბლის დიდ ხესთან. წაბლი ჯერ მოთეთროა, არ გაყავისფრებულა, ფეხით უნდა გასრისო ბუძგი და გამოიღო ნაყოფი. ამ დროს წაბლს სრულიად განსაკუთრებული გემო და არომატი აქვს, რასაც გვიან სიმწიფეში კარგავს. მამაჩემის ბებიანაცვალი ამტვრევს წაბლის ტოტებს, თავისი ფეხით გასრესილი ბუძგიდან იღებს ამ წაბლებს, აწყობს წელზე შებმულ კალთაში ბლომად და მოვდივართ უკან. გზაში სოფლის ნახირი მოდის, უფრო სწორად, აღმართზე ამოდის. ციცაბო გზაა, ჩაკიდებული აღმართი. გავუსხლტი ხელიდან, გავიქეცი, შევვარდი ჯოგში. წაქცეულს უზარმაზარმა ხარმა გადამიარა.
ეს ხარი ისეთი უზარმაზარი მეჩვენა, მეგონა, მთელი სამყაროს ჭერი იყო. ახლაც გაკრთება ხოლმე გონებაში მისი უზარმაზარი, მუქი მოყვითალო მუცელი და გიგანტური ფეხები. არა, ფეხი არ დაუბიჯებია, გადავრჩი. არ ვიცი, რას მალავდა გულში. რა მოგონებები ჰქონდა. მისი ჩემოდანი მის ოთახში შეპარულს ხშირად გამიჩხრეკია. ჩურჩხელები და შოკოლადი იყო იქ და სუფთა, დაუთოებული კაბები.
როცა გარდაიცვალა, დამარხვითაც ცალკე დამარხეს, არავის გვერდში. როცა აღდგომას ავიდოდით ეკლესიაში, მისი სამარე უბრალო, დაჟანგული ლითონის ბადით იყო შემორაგული, არც ქვა ედო სახელით და სურათით, სამარის ბორცვიც გამქრალიყო. ეკალ-ბარდი ხარობდა მის გულზე და არცერთი ხე, არცერთი ყვავილი. აქაური ცხოვრება არ დასრულებულიყო მისთვის, ეკალ-ბარდი იქაც წაჰყოლოდა, ეხვეოდა მტკივან ფეხზე, ნატკენ გულზე და ცასაც ვერ ხედავდა თავისი ახალი, უფანჯრო ოთახიდან.
მეწისქვილეს კი ხელი ჩაყვა დოლაბსა და ქამარს შორის და რამდენიმე თითი დაკარგა. გონიერი კაცი იყო. პატარა ტანის. კოჭლი. მახსოვს, წახრილი როგორ ჰკოდავდა უზარმაზარ ქვის დოლაბს, კალიასავით დახტოდა მოკლე ფეხით. ძალიან მარჯვე ვინმე იყო, ჰქონდა ბაღები, კარგი ვენახი, ვერავინ დაასწრებდა გაზაფხულზე ბარვას და ღობეების მოწესრიგებას და აჰა, მოკვდა ისიც, როგორც ყველა. იმის თქმა მინდა, რომ განუმეორებელი ფერი აქვს ყველა ადამიანს, ყვავილებისგან განსხვავებით არასდროს მეორდებიან. ან კი ყვავილი მეორდება? არა მგონია. არა აქვს მნიშვნელობა, ვინ არის ეს კაცი: გარდაიცვალა ერთი ადამიანი, რაღაც ფერი ჩაქრა, ეს ფერი მატერიალური არაა, ეს ჩვენს ფსიქიკაში, ცნობიერებაში არსებული ფერებია. გაღარიბდა სამყარო. გარდაიცვალა კიდევ ერთი ადამიანი, კიდევ გაღარიბდა სამყარო. არ არის ადამიანი, ამ ქვეყანაზე რომ ზედმეტი იყოს. აკი ნიანგსაც თავისი ადგილი აქვს და წისქვილის თაგვსაც. განა წისქვილი თაგვის და ობობას ქსელის გარეშე, წისქვილია? თუ იქ ფქვილით გათეთრებული მეწისქვილე არ ჩაჰყურებს ხვიმირას, ეს ადგილი მაშინ მოჩვენებაა და არა რეალობა.
