(ფეისბუქ-დიალოგი, 2 ოქტომბერი, 2020 წელი)

 

შოთა იათაშვილი: ანდრეი, როცა შენს ლექსებს ვთარგმნიდი და შენი გვერდი მქონდა კომპიუტერში გახსნილი, ჩემმა 22 წლის ქალიშვილმა შეხედა შენს ფოტოს და დაინტერესდა: ეს ვინაა? თანამედროვე უკრაინელი პოეტია, - ვუთხარი მე. თანამედროვე? - გაუკვირდა მას - მე კი მე-20 საუკუნის დასაწყისის მეგონა... მერე, რომ დავფიქრდი, მომეჩვენა, რომ ის მართალი იყო და შენ ის ეპოქა უფრო გიხდება - ნატურალური ავანგარდისტების, სკანდალისტების... შენი გარეგნული სახე და შენი პოეზიის ბუნება მასთან თითქოს ძალიან ახლოა. ამიტომაც მინდა ჩვენი დიალოგი ასე დავიწყო:  პოეტის სახეზე, იმიჯზე საუბრით. როგორ ყალიბდებოდა იგი შენს შემთხვევაში და რამდენად იყო ეს გააზრებული და ბუნებრივი პროცესი?

ანდრეი ლიუბკა: დიდი მადლობა, შოთა. ეს კითხვა ძალიან ზუსტია, „ათიანში“ მორტყმულია, იმიტომ, რომ ლიტერატურა და საერთოდ, მწერლის ფენომენი, ჩემთვის მუდამ, ბავშვობიდან მოყოლებული, მჭიდრო კავშირში იყო ბოჰემური ცხოვრების იმიჯთან. ჯერ კიდევ სკოლაში, როცა ლიტერატურას ვსწავლობდი, შევამჩნიე, რომ გაცილებით მომწონდა ის ნაწარმოებები, რომელთა ავტორიც ქარიზმატული იყო და საინტერესო ბიოგრაფია ჰქონდა. ანუ ჩემთვის ლიტერატურა მუდამ ავტორის მითთან ერთ მთლიანობას წარმოადგენდა. გამომდინარე აქედან, როცა თავად დავიწყე ლექსების წერა, ჩემთვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი გახდა, არა მხოლოდ მეწერა, არამედ მეცხოვრა პოეტივით და მქონოდა მისი სახე. და სრულიად ბუნებრივია, რომ მიზიდავდა 20-იანი წლების ბოჰემა, პარიზი, აპოლინერი, უკრაინული და რუსული ფუტურისტული, მოდერნისტული ტრადიცია.

შ. ი. მაგრამ როცა პირველი ახალგაზრდობა ჩაივლის ხოლმე, მერე რა ხდება? თუ - შენთან ამ პირველ ახალგაზრდობას ჯერაც არ ჩაუვლია?

ა. ლ. მე მგონია, რომ უკვე ჩაიარა. მახსოვს, რომ სტუდენტურ წლებში მქონდა გრძელი თმა, ზამთარში კი მხატვარივით გრძელი პალტოთი და ბერეტით დავდიოდი. მე პროვინციულ ქალაქში ვცხოვრობდი (120 ათასი მოსახლე), და მინდოდა, ეს წყნარი ჭაობი ამეფორიაქებინა ჩემი განსხვავებულობით და პროვოკაციული ლექსებით. მაგრამ უკვე რვა წელია, რაც ლექსების წერა მივატოვე და პროზაზე გადავედი, კიევსა და ვარშავაში ხუთწლიანი ცხოვრების შემდეგ კვლავ დავუბრუნდი უჟგოროდს,სადაც ვზივარ ახლა და ვწერ რომანებს - ანუ მივხვდი, რომ მწერლისთვის, განსაკუთრებით კი პროზაიკოსისთვის, მაინც უფრო მნიშვნელოვანია არა იმიჯი, არამედ ყოველდღიური რუტინული მუშაობა, სიწყნარე და ერთგვარი იზოლაციაც კი ადამიანებისაგან,

შ. ი. ანდრეი, შენს ლექსებს ქართველი მკითხველი გაეცნობა. მაგრამ როგორია შენი პროზა? ის რაიმეთი ჰგავს შენს პოეზიას თუ სრულიად სხვანაირია?

ა. ლ. მხოლოდ ჩემი პირველი მოთხრობების კრებული - „ქილერი“ - რაღაც თვალსაზრისით ჰგავს ჩემს ლექსებს. ხოლო ყველა შემდგომი - ძალიან განსხვავდება. ესაა სიუჟეტური რომანები და ესეების კრებულები. ახლა ერთ-ერთი რომანის მიხედვით ფილმი უნდა გადაიღონ - ესაა ტრაგიკომიკური ისტორია კონტრაბანდაზე ჩემს რეგიონში. კარპატებს საზღვარი აქვს ევროკავშირის ოთხ ქვეყანასთან, და აქ სიგარეტის კონტრაბანდა მოსახლეობის დიდი ნაწილისთვის შემოსავლის წყაროა.

შ. ი. კარპატები, უჟგოროდი... - რა მოგცა მან შენ და რა გასწავლა? რა გარემოში იზრდებოდი და პოეზიის სიყვარული როგორ გაჩნდა შენში?

ა. ლ. უნდა გითხრა, რომ პოეზიისა და ხელოვნების სიყვარული ჩემში ჩნდებოდა არა იმ საზოგადოების დამსახურებით, რომელიც გარს მერტყა, არამედ პირიქით, მის წინააღმდეგ გაჩენილი გრძნობებით. შეიძლება ითქვას, რომ ლექსების წერა დავიწყე იმ მიზნით, რომ ამ პატრიარქალურ გარემოს შევწინააღმდეგებოდი. კარპატები ძალიან საინტერესო და მულტიკულტურული რეგიონია, ცენტრალური ევროპის კვინტესენციაა (ევროპის 11 დედაქალაქი მისგან უფრო ახლოა, ვიდრე კიევი), მაგრამ, ამავე დროს, ეს პატრიარქალური რეგიონია, სადაც პატივს სცემენ ტრადიციას, სადაც გაფასებენ, თუ ხარ მდიდარი მეპატრონე, გაქვს დიდი სახლი, ბიზნესი (თუნდაც არალეგალური), ხოლო ხელოვანებს თანაგრძნობით უყურებენ, როგორც არანორმალურებს.

შ. ი. ეს პროტესტი ძალიან კონკრეტულია და, სავარაუდოდ, ტექსტებშიც ძალიან გულწრფელად გამოიხატება. მაგრამ შემდეგ მწერალი აღმოჩნდება ხოლმე სიტუაციაში, როცა ეს კონკრეტულობა რაღაცნაირად იკარგება, იმიტომ, რომ ძალიან ბევრი სხვადასხვა ტიპის უსამართლობაა ირგვლივ. ეს ყველაფერი კი „აქტუალურია“ და  ამ ყველაფრის გაპროტესტება ხდება საჭირო. მე მეჩვენება, რომ ასეთ მომენტში ხშირად იკარგება ბუნებრიობა და მეამბოხე პოეტი აქტუალურ პოეტად გარდაიქმნება ხოლმე. შენ გრძნობდი ამას, როცა პატრიარქალური გარემოდან გლობალურ გარემოში გადახვედი?

ა. ლ. კი, აბსოლუტურად. სწორედ ამის გამო შევწყვიტე რაღაც მომენტში ლექსების წერა, და ეს საკმაოდ მალე მოხდა. მე გავხდი ცნობადი, შემდეგ ცნობილი, ჩემს გამოსვლებზე სხვადასხვა ქალაქებში პუბლიკა გროვდებოდა, ჩემგან იღებდნენ ინტერვიუებს, და ჩემი ბოლო წიგნი სამჯერ გამოიცა ახალი ტირაჟით, რაც უკრაინისთვის ძალიან დიდი წარმატებაა. მაგრამ მე ვიგრძენი, რომ ამ პოპულარობაზე „შევჯექი“ და მსურს, არა მხოლოდ ვწერო ლექსები, არამედ ყველას მოვწონდე, ტაშს მიკრავდნენ და ციტირებდნენ ჩემს სტრიქონებს. და ნაცვლად იმისა, რომ მეწერა რაღაც ძალიან პირადული, დავიწყე „ლაიქების“ შეგროვება. რაღაც მომენტში ეს უბრალოდ რუტინული პროცესი გახდა, რადგან ლექსებში აღარ დარჩა ნამდვილი, ცოცხალი ემოცია. ეს პოეტური შლაკი იყო - მართალია, არცთუ ცუდი ხარისხის, მაგრამ ეს იყო არა საავტორო კერძი, არამედ მაკდონალდსი. აი, ამიტომ შევწყვიტე ლექსების წერა - მე ისინი თავად აღარ მომწონდა.

შ. ი. მე მგონია, რომ საერთოდ ეს ეპოქა პოეტური შლაკის ეპოქაა - უსაშველოდ ბევრი ასეთი პოეზია იწერება ახლა და ყველაფერი ეს კარგად ჩანს და ხმამაღლა ისმის, ადრე კი ასე მაინც არ იყო. შეიძლება, ბევრი შლაკი მაშინაც იწერებოდა, მაგრამ მას ძირითადად რედაქტორი კითხულობდა და ხალხამდე არ უშვებდა. ახლა კი საზღვარი აღარ არსებობს. და ეს ძალიან აფუჭებს მკითხველის გემოვნებას. რას ფიქრობ შენ ამაზე?

ა. ლ. ვფიქრობ, რომ ასეცაა და არცაა ასე. იმიტომ, რომ თუ წავიკითხავთ იმავე აპოლინერის ანდა ლორკას ბიოგრაფიას, მათ ირგვლივაც, პარიზში, უთვალავი პოეტი იყო. ისინი სვამდნენ ყავას ტავერნებში, მერე მაგიდებზე ფოფხდებოდნენ და ლექსებს კითხულობდნენ. უმრავლესობის შესახებ დღეს არაფერი ვიცით, სახელებიც კი არ შემორჩა ისტორიას, იმიტომ, რომ მათ ერთი წიგნის გამოცემაზეც კი არ იზრუნეს. ლიტერატურის ისტორიაში მხოლოდ ერთეულები დარჩნენ. ამით იმის თქმა მინდა, რომ შლაკი მუდამ ბევრი იყო, შლაკი მუდამ უმეტესობა იყო. ჩვენი ეპოქის სიახლეა იმ ჟურნალების და კლასიკური გამომცემლობების სიკვდილი, სადაც რედაქტორების ფილტრი არსებობდა. ადრე პუბლიკაციისთვის თვეობით უნდა გეცადა, ხანდახან წლებიც კი, და ეს ტექსტებს შველიდა, ახლა კი ავტორი წერს ტექსტს და მაშინვე პოსტავს ფეისბუქზე. ტექსტი ჯერ ნედლია, მაგრამ უკვე მკითხველთანაა. ამის გამო ეცემა ხარისხი. მეტსაც ვიტყვი: მე მაინც ჩვენს აღმოსავლურ პოეტურ ტრადიციაზე ვარ აღზრდილი და მეჩვენება, რომ პოეზიას სჭირდება უბედურება და დევნა, ის უნდა ჯანყდებოდეს, იგონებდეს ეზოპეს ენას, შიფრავდეს მნიშვნელოვან აზრებს, როგორც ამას პოეტი-დისინდენტები აკეთებდნენ. საერთო თავისუფლება და საბაზრო მიდგომა ნამდვილი პოეზიისთვის საზიანოა.

შ. ი. მაგრამ თუ მეორე მხრიდან შევხედავთ, როცა კარდინალურად იცვლება სამყარო, ლიტერატურა ყოველთვის იწყებს მის შესწავლას, არეკვლას. ახალმა ტექნოლოგიებმა ძალიან შეცვალა სამყარო ბოლო წლებში. ამიტომ იმედი მაქვს, რომ პოეზიაში იქნება აფეთქება - რაღაც სრულიად ახალი დაიწყება, თუ შეიძლება ასე ითქვას, ახალი ფუტურიზმი.

ა. ლ. პოეზიამ დაიწყო საკუთარი თავის ძიება ამ სამყაროში - ჯერ აუდიოექსპერიმენტები, აუდიოლექსების წიგნები, მერე ლექსები-ვიდეოკლიპები გაჩნდა, მოკლემეტრაჟიანი ფილმისა და ლიტერატურის რაღაც ზღვარზე. მაგრამ ყველაფერი ეს აღმოჩნდა გზა არსაითკენ, და მე ვხედავ ორ მთავარ ტენდენციას: პოეზია ხდება ან ძალიან რთული და დახურული, ჰერმეტული, მკითხველთა მხოლოდ ვიწრო წრისთვის გასაგები, „ელიტარული“, ან ემსგავსება რეპს, მაქსიმალურად მარტივს ემოციების გამოხატვის თვალსაზრისით და შემოსავლიანს. ვფიქრობ, რომ უნდა ველოდოთ რაღაცას ეთნოტრადიციის თვალსაზრისით, ხალხური ჟანრებისკენ დაბრუნებას - და ეს იქნება თანამედროვე სამყაროსა და არქაულობის ჰიბრიდი. პოეზია ხომ წარმოიშვა, როგორც შელოცვა, როგორც რეჩიტატივი, წამღერება კოცონის ირგვლივ.

შ. ი. დიგიტალურ ცეცხლზე იქნება ახალი ტიპის წამღერებები.

ა. ლ. ჰო, ალბათ...

შ. ი. ანდრეი, შენთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი ავტორებიც რომ დაასახელო. ისინი, ვინც ყველაზე მეტი გასწავლა, ვინც ყველაზე მეტად იმოქმედა.

ა. ლ. ჩემი საყვარელი პოეტი მუდამ იყო და ახლაც არის პუბლიუს ოვიდიუს ნაზონი - სწორედ მას მივუძღვენი ჩემი სამი წიგნი პროზაში, მისი ბიოგრაფიის მეშვეობით ავაგე სიუჟეტი. მე მეჩვენება, რომ ის საერთოდ, ყველაზე თანამედროვე პოეტია. მაგალითად, მისი „სიყვარულის მეცნიერება“ პიკაპის (ცდუნების) ენციკლოპედიაა, ხოლო „ნაღვლიანი ელეგიები“ - სიმარტოვის,  ბრბოში ეულად ყოფნის გამოგონება მის თანამედროვე სამყაროში (ოვიდიუსმა ეს იგრძნო შავიზღვისპირეთში გადასახლებისას). შემდეგ მე დავასახელებდი ბიტნიკებს - კენეტ კუკს და ალენ გინსბერგს, სადღაც აქ უნდა იყოს ჩარლზ ბუკოვსკის და პოლონელების: მარცინ სვეტლიცკის და ბოგდან ზადურას ლექსები. ჩემი საყვარელი უკრაინელი მწერალი კი არის იური ანდრუხოვიჩი. მე ვფიქრობ, რომ ვერავინ შეძლო უკრაინული ენის ისე მოთვინიერება, როგორც მან. ეს სტილი მწვერვალია.

შ. ი. და სერგეი ჟადანი? მას როგორ დაახასიათებდი?

ა. ლ. ჟადანი ძალიან ნიჭიერი მწერალი, თავისი თაობის ხმა და დღესდღეობით ყველაზე პოპულარული უკრაინელი ავტორია. ის ათასობით ადამიანს კრებს თავის ფასიან გამოსვლებზე, რაც უბრალოდ სასწაულია ჩვენი რეალიებისთვის. მაგრამ კონკრეტულად ჩემთვის მისი ესთეტიკა და სტილისტიკა უცხოა: ის ლაპარაკობს პროლეტარული მეგაპოლისების, პოსტსაბჭოთა რომანტიზმის სახელით, ხოლო მე საკუთარ თავს ვხედავ ცენტრალური ევროპის, გრძელი ისტორიის მქონე პატარა და წყნარი ქალაქების ტრადიციაში. სწორედ ამიტომაა ჩემთვის ასე ძვირფასი ანდრუხოვიჩი და მისი ტექსტები ჩვენი ძველი ნანგრევების შესახებ.

შ. ი. თქვენ ორივე დასავლეთ უკრაინიდან ხართ, ხოლო ჟადანი აღმოსავლეთის შვილია. ეს განსხვავება ამის გამოცაა ალბათ. საერთოდ, ეს ესთეტიკური ხლეჩა მთელ უკრაინულ ლიტერატურაშიც ხომ იგრძნობა.

ა. ლ. მე ასე ვიტყოდი: იგრძნობოდა ადრე, ახლა მთავარი სხვაობა უკვე არა გეოგრაფიული, არამედ თაობისეულია: ანუ ძველი მწერლები - ეს ერთი სამყაროა, და არის ახალგაზრდების წრე - აბსოლუტურად სხვა სამყარო. ისინი ერთმანეთის მიმართ მტრულადაც კი არ არიან განწყობილნი, ისინი უბრალოდ ერთმანეთის არსებობას არც კი ამჩნევენ.

შ. ი. გასაგებია. მე მგონი, შეგვიძლია, დასასრულისკენ წავიდეთ.

ა. ლ. ჰო, ვახშმის დროა.

შ. ი. კარგი, მაშინ ბოლო კითხვაზე გამეცი პასუხი: როგორ ცხოვრობდი და ცხოვრობ პანდემიის პერიოდში?

ა. ლ. ვინაიდან ლიტერატურით ვარსებობ, ანუ სახლში ვმუშაობ, პრაქტიკულად არაფერი შემცვლია. ვიტყოდი, რომ ამაში ბევრი პლიუსიცაა, ვინაიდან გაუქმდა ჩემი საფესტივალო გასვლები სხვადასხვა ქვეყნებში და უკრაინის ქალაქებში, გაჩნდა ძალიან ბევრი თავისუფალი დრო და ამიტომ მე გაცილებით მეტს ვმუშაობდი, დავამთავრე ჩემი რომანი და მოვასწარი ხორვატულიდან მეთარგმნა დუბრავკა უგრეშიჩის რომანი. კარპატები უკრაინული შვეიცარიაა, ჩემი ფანჯრებიდან მთები მოჩანს. ამიტომ ხშირად გავდიოდი საპიკნიკოდ თუ სოკოების შესაგროვებლად, გაცილებით მეტი დრო გავატარე მეუღლესთან, იყო მეტი ჰარმონია და სიმშვიდე. ხოლო ორი თვის წინ ქალიშვილი შეგვეძინა, ამიტომ დარწმუნებული ვარ, რომ 2020 წელი ჩემს მეხსიერებაში დარჩება როგორც ბედნიერი წელი.

შ. ი. გილოცავ, ადრეი! როგორც ჩემი, ასევე ქართველი მკითხველის სახელითაც!

ა. ლ. დიდი მადლობა!