კარლ-ჰაინც სიმონი (დ. 1952 ჰაგენში) თანამედროვე გერმანელი მწერალი და გამომცემელია, რომელსაც პროფესიული განათლებით არაფერი აკავშირებს ლიტერატურასთან. მან ჯერ სასტამბო საქმე და ხარისხის მენეჯმენტი შეისწავლა, მერე ბევრ არაკვალიფიციურ სამუშაოსაც ასრულებდა (მათ შორის, უვლიდა მოხუცებს). ამის მიუხედავად, ყოველთვის ინტენსიურად წერდა ესეებს ფილოსოფიის (კერძოდ, შემეცნების თეორიის), თეოლოგიის, ფსიქოლოგიის და ფსიქიატრიის პრობლემებზე. ლიტერატურათმცოდნეობაში მისი კვლევის საკვანძო თემაა ნარატოლოგია, ასევე იკვლევს ლოგოსისა და მითოსის ურთიერთმიმართებას. კ. ჰ. სიმონი თავის ტექსტებს ძირითადად თავადვე გამოსცემს. წინამდებარე ესე თარგმნილია 2019 წელს გამოცემული მისი წიგნიდან: Karl-Heinz Symon, „Die Tafelrunde IV“.
ნაცვლად დაუძლეველი ამოცანისა, შეეცნო ადამიანები, მან აირჩია ისეთი, შეზღუდულსა და მოკრძალებულს რომ ვუწოდებთ: საკუთარი თავის შეცნობა.
I
სიორენ აბი კირკეგორი, თავისი უცნაურობისა და ახირებულობის მიუხედავად, ჩვეულებრივი ადამიანი იყო. როგორიც არის ყველა ახალგაზრდა კაცი: ენერგიული, მიზანმიმართული, ამბიციური, წინააღმდეგობებით აღსავსე. ასევე - თავდაჯერებული, პატივმოყვარე და ცოტა დაბრმავებული. სიორენ აბი, რა თქმა უნდა, თავისი ნიჭით და ტალანტით გამოირჩეოდა.
იმ სიმაღლეების საზღაური, რომელსაც ის აღწევდა, ვარდნის მძიმე დეპრესია იყო. ასეთია სულის ეკონომიკა. რაც უფრო შორს აიზიდება, მით უფრო მეტი სწრაფვით ბრუნდება უკან. დაბლობში ხეტიალისას მისი განწყობა ფრანც კაფკასას ჰგავს (მაგრამ სად იყო საკუთრივ კაფკას აღმაფრენა? თუ სულის ეკონომიკის წესების თანახმად დეპრესია არის ვარდნა, რომელიც ბედნიერების საზღაურია, განა როდის იყო კაფკა ბედნიერი?).
ამ თვალსაზრისით, სიორენ აბი უფრო უშუალო და მიწიერი მეჩვენება. კაფკას არასდროს გაიტაცებდა პამფლეტები, გონებაშიც არ გაივლებდა. ფრანცი სიორენ აბიზე ბევრად უფრო დამჯერე ბიჭი იყო. თუმცა კირკეგორიც კარგი შვილი იყო, მამის სიკვდილის შემდეგ მაინც.
II
ბუნებრივია, რომ სიორენმა გაიზიარა თავისი დროის ხვედრი. მაგალითად, მაღალი სიკვდილიანობა ახალგაზრდა ასაკში. შვიდ და-ძმაში მხოლოდ ორნი გადარჩნენ. სიკვდილი განაგებდა სიორენ აბის ყოველდღიურ ცხოვრებას. იქნებ ტკივილმა და ხშირმა მწუხარებამ უბიძგა გონებას უჩვეულო დასკვნების გაკეთებისკენ?
III
ხომ მართალია, რომ გენიალური და სწრაფი სულები აკვიატებულ აზრებს ეძლევიან?
მაგალითად, სიორენის რწმენა, რომ მამამისი ყველა თავისი შვილის სიკვდილს მოესწრებოდა, რადგან ისინი დაწყევლილები იყვნენ და ვერცერთი მათგანი ვერ მიაღწევდა ქრისტეს ასაკს - 33 წელს. მხოლოს სიორენ აბიმ და მისმა ძმამ, ანდრეასმა, გადალახეს ეს მიჯნა და მამის სიკვდილის მომსწრენი გახდნენ.
აკვიატებული აზრი გენიოსის ღუზა ან ბრმა ლაქაა. როცა ყველაფერი ბრუნავს, რაღაც მაინც უნდა იდგეს ადგილზე. როცა ის გონებით მთელ სამყაროს მოიცავს, მისი ბირთვი, ყველაზე შინაგანი, აკვიატებულ აზრში იმალება. აკვიატებული აზრი გამოუთქმელს ენაცვლება, მისი თანამოსაყდრეა. წარმოუდგენლის, მიღმიერის, ყოფიერების პარადოქსის. ის საბურველია, სიკვდილს ჩამოფარებული ფარდაა, რომელიც არავითარ შემთხვევაში არ უნდა აიხადოს, რადგან მალავს ყველაზე დაუცველს, სიცოცხლის ნერვს. ის გენიოსის აქილევსის ქუსლია. სადაც გენიოსია, იქ აკვიატებული აზრიც არის.
(მაგრამ აუცილებელი არ არის, გენიოსი იყოს იქ, სადაც აკვიატებული აზრია. თუმცა ყოველ ადამიანში ის რაღაც პირველადს მალავს.)
დიახ, მწარე სიმართლე ასეთია: ნევროზიანები მალავენ სიმართლეს, შეშლილები ამბობენ მას, ჯანმრთელი ადამიანები კი, როგორც წესი, შორს არიან მისგან.
IV
გარდაცვლილი მამები ყველაზე ძლევამოსილი მამები არიან. როგორც კი სიორენის მამა გარდაიცვალა, მისმა თავქარიანმა შვილმა სასწრაფოდ და უკანმოუხედავად მიატოვა სწავლა, რადგან აღარაფერში სჭირდებოდა. ის შეძლებული კაცი გახდა მდიდარი, მაგრამ ძუნწი და ხელმომჭირნე მამის გარდაცვალების შემდეგ - მამისა, რომლის გულშიც ყოველთვის ცოცხლობდა ღარიბი ქარგალი.
იქნებ მამის გამოუთქმელმა აკრძალვებმა იქონია ისეთი ძლიერი ზემოქმედება, რომ სექსუალური ვნება ველური ცხოველივით ეხეთქებოდა კედელს?! სწორედ ველური ცხოველივით, რადგან ისე იყო შევიწროებული, და თავად სიორენიც ისე შთანთქა ამ აკრძალვამ, რომ ვერ ამოიცნო ახალგაზრდა ქალისადმი საკუთარი სიყვარულისა და ქალის მისადმი სიყვარულის ფასი.
ახლაც სპეკულაციურია იმაზე მსჯელობა, მოასწავებდა თუ არა ეს სიყვარული მისი სულის სიკვდილს. იქნებ სიყვარულში, ქალურ და მიწიერ გრძნობითობაში, სიორენ აბის მეტი თავისუფლება მოეპოვებინა, ვიდრე შეუძლებლობებით აღტყინებაში.
შესაძლოა, კირკეგორი ბევრ რამეს ჩასწვდა, მაგრამ სიყვარულის უფრო ღრმა საზრისს - ვერა. თეძოებს შორის მოქცეულ ცხოველთან ეს უშედეგო შებრძოლება, ვნებაზე გამარჯვების ეს მწარე ზეიმი!
იყავით თავისუფალნი და შეწყვიტეთ სუნთქვა. სიორენს რომ რეჯინა ცხოვრებაში და არა ფურცელზე ჰყვარებოდა, ველური ცხოველი - მოთვინიერებული, მაგრამ ძალებით აღსავსე, - მისი გულის სამსახურში ჩადგებოდა.
V
თუ გარდაცვლილი მამა ცოცხალზე ძლევამოსილია, შეიძლება ითქვას, რომ კაფკას გაუმართლა. ის მამამისზე ადრე გარდაიცვალა. შეუძლებელია იმის წარმოდგენა, რა იქნებოდა, სხვაგვარად რომ მომხდაროყო. ან იქნებ შესაძლებელია კიდეც, რაღაც ასეთი წარმოვიდგინოთ.
თუმცა კაფკას მამის ძლევამოსილებას ვეღარაფერი შეემატებოდა. მას, ცოცხალსაც, გარდაცვლილის ძალა ჰქონდა. კაფკასთვის მისი ცოცხალი მამა უკვე მითოსი იყო. მისი მიწიერი მამა ზეციურ მამას შვილის წინააღმდეგ მოკავშირედ იხმობდა. შვილმა მამის სიცოცხლეშივე მოირგო იობის როლი და ყელამდე ეფლობოდა ჭაობში.
იქნებ მშობელი მამის სიკვდილი უკანასკნელი დარტყმა ყოფილიყო მისთვის, ან ისეთი აუტანელი სიმძიმე, რომელიც ჭაობის სიღრმეში ჩაითრევდა. შესაძლოა, ის ფსიქიკურადაც დაავადებულიყო. ან ისეთი ძალა მისცემოდა, რაც მხოლოდ სასწაულს შეეძლო, ჭაობიდან ამომხტარიყო, ტალახივით და ლამივით ჩამოებერტყა საყვედური - ჭაობის ძალა, და მადლობა ეთქვა ბედისწერისა და მამისთვის, ქება აღევლინა, როგორც უკანასკნელად მოსემ აღავლინა სინას მთაზე, მას შემდეგ კი აღარავინ მოქცეულა ასე. კირკეგორი ამ გზას გაჰყვა.
VI
საგულისხმოა, რომ კირკეგორთან კვლავ აღმოვაჩინე შეხება ადამიანური ცხოვრების სამ შესაძლო მოდელთან: დონ ჟუანთან, ფაუსტთან და მარადიულ ურიასთან.
სურვილი, ეჭვი და სასოწარკვეთა ადამიანის სულის ბერმუდის სამკუთხედია, რომელშიც მუდამ იძირება ჩვენი ცხოვრების ხომალდი. მე მომეცა შესაძლებლობა, გვერდი ამევლო მისი კუთხეებისთვის.
დონ ჟუანის კუთხეს სწრაფად და ხალისით შემოვურბინე სურვილით აღსავსემ, ფაუსტისას - თავბრუდამხვევი სისწრაფით და ნაკლები სიამოვნებით, მარადიული ურიას კუთხეს კი - ისეთი გაშმაგებით და აუტანელი ტანჯვით, რომ შეიძლებოდა გონება წამრთმეოდა. თუ დონ ჟუანის კუთხიდან ჯერ კიდევ მოჩანდა სამოთხე, მარადიული ურიას კუთხე დანტეს ჯოჯოხეთის ყველაზე ღრმა უფსკრულს ჩაჰყურებდა.
სურვილის, ეჭვისა და სასოწარკვეთის ბნელი ფიგურები მშვიდად იხეტიალებდნენ და მშვენივრად ჩაეწერებოდნენ ბოდლერის „Spleen et Idéal“-ისა და „Tableaux Parisiens“-ის სასიამოვნოდ ნაცნობ გარემოში. დიახ, იქ არის მათი ადგილი. ხეტიალსა და სეირნობაზე უმალ სიორენ აბი კირკეგორისკენ გამირბის ფიქრი.
რას უნდა ნიშნავდეს დონ ჟუანთან, ფაუსტთან და მარადიულ ურიასთან ეს ანალოგია? დიახ, ბნელ ცაში, ბერმუდის სამკუთხედის თავზე, სწორედ ზაფხულის სამკუთხედის პირისპირ, ყოფიერების სამკუთხედია - პასუხისმგებლობის, უტყუარობისა და ტკბობის. საკვირველი მხოლოდ ის არის, რომ მათი ზეციური მოხაზულობა უმალვე არ გეცემათ თვალში.
VII
სიორენ აბი მწუხარების დიდოსტატი იყო. თავად თვლიდა, რომ ეს მწუხარება მამისგან იყო ნაბოძები - მამისგან, რომლის მიერ დატოვებულმა მემკვიდრეობამაც მის უზრუნველ ცხოვრებას ეკონომიკური საფუძველი შეუქმნა. სიორენის მწუხარებას ცვლიდა დიდი სულიერი აქტივობა და შთაგონება, რომელიც მის ლიტერატურულ შემოქმედებას შთაბერავდა სულს.
კირკეგორი არ იყო სუსტი პიროვნება. დროდადრო მისი ქმნილებებიდან ბრძოლის ჟინი, დიალექტიკური მახვილგონიერება და ანთებული სულის ნაპერწკლები იფრქვეოდა. მაგრამ შემდეგ მისი მწველი ალი კვლავ ნაცრის გროვაში იფერფლებოდა. მას მწუხარება ეუფლებოდა, უფსკრულისკენ უბიძგებდა და ბრძოლით ნეტარების სიმაღლიდან ფსკერისკენ ჩაბრუნებულ მორევში მიათრევდა.
სიორენ აბი კირკეგორის სულს ჩრდილი ადგას. ის ფიქრობს, რომ ეს ჩრდილი მამისგან ეცემა, რომელიც არც ისე უმწიკვლო და უცოდველი აღმოჩნდა, როგორც შვილი ისურვებდა. ან კი ვინ არის უმწიკვლო და სრულყოფილი? და როგორ განისჯება მზის სინათლეზე გამოსული ადამიანური ხინჯი? თავად მამამისი საკუთარმა იმ სასოწარკვეთამაც შეაძრწუნა, რომელიც მაშინ იჩენს თავს, როცა კაცს გულმოწყალების არ სჯერა. როგორც ჩანს, სიორენ აბის მამა ძლიერი იყო რწმენაში, მაგრამ სუსტი - ნდობაში. შესაძლოა, მავანს მიეტევებინა მისთვის, ადამიანს ეს შეუძლია. მაგრამ განა ღმერთს არ შეეძლო ის, რაც ადამიანს შეუძლია? ან კი რა აზრი აქვს, რომ ღმერთმა მიუტევოს ადამიანს, თუ ადამიანი თავად ვერ მიუტევებს საკუთარ თავს? ეს ხომ ულმობლობაა, უდრეკი ულმობლობა.
სწორედ ეს ჯიუტი ულმობლობა გაუჯდა სიორენ აბის მთელ არსებაში და აიძულა მოქცეულიყო ისე, როგორც მოიქცა.
VIII
მაგალითად, როგორ მოექცა იგი რეჯინას? შვილი თავს არიდებს მამის შეცდომის გამეორებას და უშვებს საპირისპირო შეცდომას. თუ მამამ ერთხელ თავს უფლება მისცა, მოჯადოებულიყო ქალის სექსუალობით, შვილი თავიდან იშორებს, ხელს ჰკრავს ამ განცდას და მასთან ერთად - გოგონას, რომელსაც იგი გულწრფელად უყვარს. განაგდებს და უსიყვარულობის შეცდომას უშვებს. რომელი შეცდომაა უფრო დიდი, მამის თუ შვილის? ამაზე მსჯელობა ღირს.
როდის რჩება ადამიანი უსიყვარულოდ? როგორც წესი, მაშინ, როცა მას ეშინია. რა აშინებდა სიორენ აბის? აკრძალვა, რომელიც მამას არ გამოუთქვამს, მაგრამ რომელმაც მისი სიკვდილის შემდეგ განუზომლად მეტი სიმძიმე შეიძინა, რადგან ახლა შვილი თავად უწესებდა აკრძალვას საკუთარ თავს. შიში ღმერთისადმი, რომელსაც იგი თავისთვის უნდა. სიორენი ეძებს: რას ითხოვს ღმერთი მისგან, რა უნდა გააკეთოს მან ღმერთისთვის? ის ეძებს ჭეშმარიტებას, იდეას, რომლისთვისაც სიცოცხლე და სიკვდილი ენდომება.
IX
რაოდენ საკვირველიც უნდა იყოს, იდეები, რომელთათვისაც ადამიანს სიკვდილი სწყურია, როგორც წესი, უფრო ძლიერი და წარმტაცია, ვიდრე - იდეები, რომელთათვისაც ადამიანი სიცოცხლეს ესწრაფვის. ლამაზი სიკვდილი უფრო მომხიბვლელი ჩანს, ვიდრე - ხანგრძლივი, თუნდაც შემდგარი, მაგრამ ჯაფითა და რუდუნებით აღსავსე ცხოვრების გავლა.
იქნებ ყველაზე დიდი ძღვენი, რომლის გაღებაც ადამიანს შეუძლია, იდეისთვის შეწირული სიცოცხლეა? ან იქნებ უფრო დიდი ძღვენი იდეისთვის ან ადამიანისთვის ცხოვრება და სიცოცხლის მთელი სისავსით განვლაა?
ვინ უფრო დიდი მოწამეა: ის, ვინც ცხოვრების დასაწყისში იდეის გამო ცეცხლში ხტება თუ - ის, ვინც იდეის სამსახურში ცხოვრების გრძელ ცეცხლმოკიდებულ გზას გადის და მასში იწრთობა?
ეს კითხვებია კირკეგორისთვის, რომელიც აღმატებული ხარისხის მოტრფიალეა. იქნებ მისი პატივმოყვარეობისთვის ფრთები შეესხა აზრს, რომ დიადია იდეისთვის მოწამებრივი სიკვდილი - ძრწოლის მომგვრელი აღსასრული, მაგრამ დიადზე დიადია ხანგრძლივი მოწამებრივი სიცოცხლე - ძრწოლა დასასრულის გარეშე? რომელი უფრო შემზარავია?
ის, რაც ახლაც აღმატებული ხარისხის მაჩვენებელი იქნებოდა. ალბათ, ორივე შემთხვევაში შესაბამისი ნიჭია საჭირო. და მაინც, რას ითხოვს ღვთაება - პირველს თუ მეორეს? იმას, რაც უფრო ძნელია იმისთვის, ვისაც ეს ეხება.
X
კირკეგორი აკრიტიკებს გოეთეს იმის გამო, რომ მას არ აქვს მზაობა, ჩაურღმავდეს საკუთარ შინაგანს. გოეთე უარს ამბობს ამ უკანასკნელი ნაბიჯის გადადგმაზე, საკუთარი ჭეშმარიტების დაწესებაზე. ამით იგი თავის მიწიერ დაცემას აღუდგება წინ. საკითხავია, არის თუ არა სიბრძნე იმაში, რომ არსებობის საზღაურად უკანასკნელ ჭეშმარიტებაზე თქვა უარი. არის თუ არა სიბრძნე იმაში, რომ არ დაიწვა საკუთარ ალზე და შეძლო სიცოცხლე. აბსოლუტური ჭეშმარიტება ხომ დაკარგულია ამ სამყაროსთვის. მაგრამ არის კი ის ბრძენი? სიბრძნე ეძებს გზას, რომელიც სიმართლეში ცხოვრებას შეაძლებინებს. სიბრძნე ცდილობს, შესაძლებელი გახადოს ის, რაც შეუძლებელია: სიმართლეში ცხოვრება. მაგრამ იმისთვის, რომ იარსებო მარად, აუცილებელია შეძლო სიცოცხლე.
XI
„ადრეული ბავშვობიდან გულში მწუხარების ისარი მაქვს ჩარჭობილი. სანამ ის იქ რჩება, მე ირონიული ვარ, ამომიღებენ და მოვკვდები“, - წერს სიორენ აბი კირკეგორი.
ადრეული ბავშვობიდან - ირონიული? თავად კირკეგორიც ვერ მოახერხებდა ამას. ირონია ხომ უცხოა ბავშვის არსებისთვის. მაგრამ რას აკეთებს ბავშვი მწუხარების ისრით გულში? ის იტანჯება ჩუმად და უშუალოდ, სანამ ჩამოუყალიბდება ცნობიერება, რომელიც შეაძლებინებს, გამოთქვას და იტანჯოს გაშუალებით.
ეს ცნობიერება არის ირონიის აღმოჩენა. და იმ დროს, როცა ეს ახალი კუნძული სულის ზღვიდან ამოიწვერება, ჩაძირვას იწყებს ძველი - ბავშვობის კუნძული.
ირონიას წინ უძღვის იარა ან იმედგაცრუება. იმედგაცრუება უკიდურესად საშიში სენია. ის მიამიტსა და უწყინარს ცეცხლისმფრქვეველ ურჩხულად აქცევს. ირონიით დაავადებული კბილებს ილესავს, რადგან უკვე გამოსცადა თავისი ნაკბენის უძალობა. რაც უფრო უძალოა ურჩხული, ირონიის მეტ ცეცხლს აფრქვევს იგი.
XII
ირონიული ის ხდება, ვინც მოჩვენებითის მიღმა სინამდვილეს ხედავს. კიდევ ერთი იმედგაცრუება, საგანთა ზედაპირისადმი დაკარგული ნდობა. იქნებ სოკრატესაც ასე დაემართა. როცა სინამდვილე მოჩვენებითი ხდება, თვალი უფრო ღრმად ხედავს. ალბათ იესოც ასე იხედებოდა საგანთა გულში - უფსკრულში, რომელიც ისე ღრმა და ძრწოლვის მომგვრელი იყო, რომ მასში ირონიის ადგილი არ მოიძებნებოდა. ხედვის ამ წერტილში სერიოზული და ნაივური ერთმანეთს ხვდება. სერიოზული კვლავ ნაივური ხდება. აზრი თავის საწყისს უბრუნდება.
შემთხვევითი არ უნდა იყოს, რომ კირკეგორისთვის სოკრატე და იესო ორი სანიმუშო მაგალითი და იდეალია. კირკეგორისეული სოკრატე და სოკრატესეული კირკეგორი. ეს დიალექტიკურ და ირონიულ გენიოსს ეხება. იესო კი არც დიალექტიკურია და არც - ირონიული. ის სერიოზული და ნაივურია. მისი სერიოზულობა ნაივურია - ისეთი, როგორიც მხოლოდ იმ ბავშვებს აქვთ, გულში რომ მწუხარების ეკალი ჩარჭობიათ. ისარი, რომელიც ზრდასრულ ადამიანებს სასოწარკვეთას ჰგვრის და ამ განცდას სულ უფრო აძლიერებს.
XIII
კირკეგორის „ახალგაზრდა კაცმა“, მისი „განმეორებიდან“, შთამაგონა შემდეგი ისტორია.
იობს მობეზრდა
ერთ ახალგაზრდა კაცს პრობლემა აქვს. მიუხედავად იმისა, რომ ის ერთადერთი არ არის, ვისაც პრობლემა აქვს, ის მარტოა. „სად ვარ?“ - ეკითხება ის საკუთარ თავს. „მაშ, რა არის ეს: სამყარო?“ და ისევ კითხულობს: „ვინ ვარ მე? როგორ მოვედი სამყაროში? რატომ აქამდე არავინ მკითხა?“
ახალგაზრდა კაცი უფრო მომთხოვნი ხდება: „ვინ აგებს პასუხს? ვის უნდა ვუსაყვედურო? თუ ჩემი ყოფნა კამათის საგანია, მოვითხოვ, ჩემი შეხედულებაც განხილულ იქნას. სურს ვინმეს, პასუხი გამცეს? - თუ მართალი ვარ, რატომ არ მაქვს უფლება? რაში უნდა ვიყო დამნაშავე? სად გადაიკარგეთ?“
ახალგაზრდა კაცი უფრო შორს მიდის. ის ირონიული ხდება და ამბობს: „ვიცი, რომ სულელური კითხვებია. როგორ უნდა მკითხონ, თუ მე ჯერ არ ვარსებობ? პასუხსაც ვერ გავცემ და თუ მაშინ მკითხავენ, როცა ვარსებობ, პასუხიც ზედმეტი იქნება. რა საჭიროა დაჩივლება? რა საჭიროა პასუხის ლოდინი? ჩემი პასუხი ყოველთვის უსარგებლოა, რადგან ყოველთვის დაგვიანებულია. თავი დავაღწიოთ რიტორიკულ კითხვებსა და მოჩვენებით პასუხებს. სხვათა შორის, უფლება, რომელიც მე არ მიმიღია, არარსებული უფლებაა. არარსებული უფლება კი ის უფლებაა, რომელიც არ არსებობს და მე ვერ მივიღებ უფლებას, რომელიც არ არსებობს. ასე მარტივად არის ყველაფერი და ძირითადად ყველაფერი წესრიგშია. თუ ყველაფერი წესრიგშია, რაში უნდა დამედოს ბრალი? და რა მნიშვნელობა აქვს, სად მოხდა ეს ყველაფერი?“
ახლა ახალგაზრდა კაცი მშვიდად არის, რადგან გადაჭრა პრობლემა, რომელიც არ გადაუჭრია. პრობლემა შეიძლებოდა მის არსებობამდე გადაჭრილიყო, მისთვის რომ ეკითხათ. ეს არავინ გააკეთა, რადგან მას პასუხის გაცემა არ შეეძლო. როცა უკვე პასუხის გაცემა შეეძლო, პრობლემის დადაწყვეტა აღარ შეეძლო. მაგრამ განა არის კი პრობლემა ის, რის გადაჭრაც საერთოდ შეუძლებელია?
ამას კითხულობს ახალგაზრდა კაცი და პასუხის მიღება არ სწადია. ხურავს წიგნს, რომელშიც მისი საჩივარია შეტანილი, და მიდის.
XIV
კირკეგორის „შიშსა და ძრწოლაში“ იოჰანეს დე სილენციო სწავლობს, თუ რა არის შიში და ძრწოლა ყრმა ისააკისთვის.
იქნებ აბრაამი მასზე მეტად ძრწოდა და ეშინოდა, როცა შვილი, როგორც ყველაზე ძვირფასი, რაც გააჩნდა, მორიას მთაზე მსხვერპლად შესაწირად აჰყავდა. გასცა რა ყველაფერი, ყველაფერი მოიპოვა. ასეთია ერთგულებისა და თავგანწირვის პარადოქსი, ასეთია - ერთი შეხედვით.
და ვინ გაიღო მსხვერპლი? აბრაამმა თუ - მისმა შვილმა, ყრმა ისააკმა. ვინ გაიწვდინა ყელი უპირობო ნდობით? ნუთუ ისააკს მეტი ნდობა ჰქონდა აბრაამისა, ვიდრე - აბრაამს ღმერთისა? შემაძრწუნებელი კითხვაა.
ძრწის კირკეგორი, როცა ისააკში საკუთარ თავს ამოიცნობს, აბრაამში კი - მამამისს. ღვთისმოშიში იყო მამამისი, მაგრამ ჰქონდა კი მას ნდობა? შვილი ენდობოდა მამას, მაგრამ ენდობოდა კი მამა ღმერთს? მამა შეკრთა და დაეჭვდა. თავადვე ვერ აიტანა, რომ დაეჭვდა, და ბიჭს უბეში წაავლო ხელი, უთხრა: „სულელო ბიჭო, გგონია, რომ მამაშენი ვარ? მე ჩემს კერპს ვეთაყვანები. დაე, წარგეკვეთოს სასო ბრიყვს, რომელსაც გგონია, რომ მამაშენი ვარ. მე შენი მკვლელი ვარ და ეს ჩემი სურვილია.“
ყრმა აცახცახდა და შიშით აღმოხდა: „ღმერთო ზეციერო, შემიწყალე, არ მყავს მიწიერი მამა, იყავი მამაჩემი“. მამამ კი ასე იმართლა თავი: „ზეციერო ღმერთო, მადლობას გწირავ, უმჯობესია მე ვეგონო არამზადა, ვიდრე - შენდამი დაკარგოს რწმენა!“
ასე იქცა ყრმა სიორენი ისააკად, მიხაელ კირკეგორი კი - აბრაამად. ასე კარგავს შვილი მამას, როცა ეს უკანასკნელი მერყეობს და არ აქვს ნდობა.
მაგრამ შვილი თავის დანაკარგს გაიმეორებს გოგონასთან, რომელიც უყვარს. ანუ ეს შესაძლებელია - განმეორება.
XV
მაშ, ეს ყოფილა ცდუნების საიდუმლო: შიში იმის მწველი სურვილია, რაც გაშინებს. იმისკენ მიილტვი, რაც გაშინებს? ცდუნების საიდუმლოც ის არის, რომ ცდუნებულს ეშინია? სწადია, მაგრამ არ სწადია?
თუმცა მაცდუნებელსაც ეშინია. ამ შიშშია მისი მამოძრავებელი ძალა. საბოლოოდ მაცდუნებელი ცდუნების ტყვეობაში ექცევა. მან დაუსრულებლად უნდა იმეოროს ცდუნების აქტი.
XVI
დავუშვათ, რომ კირკეგორი დაქორწინდა, ცოლი კი ეუბნება მას: „იყო მწერალი, როცა ქმარი ხარ, დაუფარავი ორგულობაა.“
ცოლი ხვდება, რომ მან აღძრა პოეტური სწრაფვა, რომელიც თავად ეროსზე ძლიერია. ეს სწრაფვა მათ სიყვარულს ხსოვნად აქცევს. ეს სწრაფვა რეალურ ქალს პოეტის შინაგან ქალად აქცევს. ღალატის პიკანტური სახეობაა. მას შეუძლია, ქალი ამ სიტყვებით დაამშვიდოს: „ეს ორეული, ასე ვთქვათ, შენი სულია. მისი მეშვეობით მე შენდამი ჩემს სიყვარულს ვაცნობიერებ.“
XVII
კირკეგორისთვის სოკრატე „შემთხვევითი შეხებების ვირტუოზი“ იყო. კირკეგორიც დადიოდა ქუჩებში და ყველას ყველაფერზე ელაპარაკებოდა, ყველაფერზე - ერთნაირად კარგად. მას არ სურდა, ავტორიტეტი ყოფილიყო. მან იცოდა, რომ ქუჩა-ქუჩა სიარულით ის თავის გარშემო დისტანციას ამცირებდა.
„ყოველთვის ვგრძნობდი, რომ ღმერთისთვის მსახური ქალი ისევე მნიშვნელოვანია, როგორც - ყველაზე გამოჩენილი გენიოსი. ამიტომ მიყვარს უბრალო ადამიანი: ამიტომ მიმძიმს, მას რომ ჩემი დაცინვა ასწავლეს“, - აღნიშნავს სიორენ აბი.
ჟურნალ „Corsar“-ის სატირულმა თავდასხმებმა დანიელი სოკრატე, რომლისთვისაც უბრალო ადამიანების სიყვარული ბევრს ნიშნავდა, მყისიერად აქცია კომიკურ ფიგურად, რომლის დაცინვაც ყველა ბოგანოს საკუთარ მოვალეობად მიაჩნდა.
თანაგრძნობითა და კეთილგანწყობით სავსე ხალხის ხმა ბრბოს ბოროტ ქირქილში გადაიზარდა. ხალხით სავსე ქუჩებში, სადაც ასე უყვარდა ჩავლა, მას ახლა ავი ქილიკით უმასპინძლდებოდნენ.
XVIII
„დღეს იესოს აღარ მოკლავდნენ, მას უბრალოდ დასცინებდნენ“ - ასეთი იყო კირკეგორის მწარე გამოცდილება. მან გააცნობიერა, რომ რაციონალიზმის ეპოქაში სწორედ ამას ნიშნავს, იყო წამებული. „ახლა ჯვარზე აღარ აკრავენ, ახლა დასცინიან.“
მან პირველად სწორედ ასეთ იზოლაციაში აღმოაჩინა თავისთვის ქრისტიანული.
აღმოაჩინა, რომ განათლება ნიშნავს საკუთარ თავში თავიდან ყველაფრის დაწყებას.
განათლება „მე“-ს სამუშაოა. მე ერთდროულად ვარ მოქანდაკეც და - თიხაც. მე ვმუშაობ საკუთარ თავზე, როგორც - ქანდაკებაზე. მე ვძერწავ და ვაშენებ საკუთარ თავს ჩემი განუმეორებელი პირველსაწყისიდან. ვერაფერი აშენდება „მე“-ს გარეშე. „რაც ღმერთს უნდა, სწორედ ეს განუმეორებლობაა.“
კირკეგორისთვის ობიექტურობის დიქტატი მთავარი უბედურებაა. განუმეორებლის ნაკლებობა - მისი მთავარი მარცხი. კონფორმიზმი იკავებს ავტორიტეტის ადგილს, პატივისცემა შურში გადაიზრდება, ღმერთისადმი შიში კი - ადამიანისადმი შიშში.
XIX
რა არის პოეტი? უბედური ადამიანი ღრმა იარითა და ტანჯვით სავსე გულით? გამოსცემენ მისი ტუჩები მშვენიერ ჰანგებს, როცა ის კვნესის და ღრიალებს? მუდამ თრთის სასოწარკვეთილი მისი სული? ნუთუ მხოლოდ მაშინ შეუძლია შიშსა და სასოწარკვეთასთან გამკლავება, როცა წერის უფლება ეძლევა? არის კი ღმერთი ის, ვინც მოუწოდებს, რომ წეროს? შეუძლია მის სულიერ კრიზისს, შვას ხელოვნება? პოეტის ძალა მის სუბიექტურობაშია? მიდის თუ არა უკიდურესობამდე თავის სუბიექტურობაში? აქვს პოეტს თანამდებობა? გამოიმუშავებს ის ფულს? დაქორწინებული მაინც თუ არის? სერიოზული ადამიანია პოეტი? დიახ, ის უსერიოზულესია.
XX
მიაწერს თუ არა შვილი ზეციურ მამას თავისი მიწიერი მამის თვისებებს? ან თუ შეუძლია თავი დააღწიოს მას?
ერთი მხრივ, სიორენ კირკეგორი აღმოაჩენს, რომ ყველაფერში მამის მადლიერი უნდა იყოს. მეორეს მხრივ იმასაც ხვდება, რომ მამამისმა ის გააუბედურა - იმდენად, რამდენადაც ეს შესაძლებელი იყო. და მაინც მიიჩნევს მას მოსიყვარულე მამად და ენატრება იგი.
ზეციურ მამაზე კირკეგორი ამბობს: „მე ღმერთთან ერთად ისე ვიცხოვრე, როგორ ცხოვრობენ მამასთან ერთად“, შემდეგ კვლავ ამბობს: „მამაჩემი მოკვდა - მაშინ მე მის ნაცვლად მომეცა სხვა მამა: ღმერთი ზეცაში. და მაშინ აღმოვაჩინე, რომ ჩემი პირველი მამა მამინაცვალი ყოფილა.“
სამართლიანობა მოითხოვს, ვთქვათ, რომ მიწიერი მამა ვერასდროს მიუახლოვდება ზეციურ მამას. ზედმეტია, მოსთხოვო ადამიანს სრულყოფილება. მაგრამ ინტუიციურად სწორედ ამას ითხოვს ახალგაზრდა კაცი მამისგან. გამოფხიზლება და რეალობის დანახვა კი დიდი იმედგაცრუების ტოლფასია.
მაგრამ თუ ახალგაზდა კაცს სურს ისწავლოს, რა არის სამართლიანობა და ადამიანობა, საკუთარი თავიც იგივე საზომით უნდა შეაფასოს. მაშინ თავადვე დაინახავს, რა სწრაფად დაყრის ფარ-ხმალს. საკუთარი მარცხის გამოცდილება კი შეარიგებს მას სხვის მარცხთან.
შესაძლოა, სწორედ ამიტომ აპატია სიორენ აბი კირკეგორმა მამას. და ეს იყო ჩუმი წინაპირობა იმისა, რომ მან შეძლო მამის ადგილმონაცვლის პატიება.
თავს უფლებას ვაძლევ ვივარაუდო, რომ ღვთაება აირეკლავს ადამიანის უნარსა და ნებას. ადამიანი, რომელსაც პატიება შეუძლია, თვინიერ ღმერთს შეეყრება. ღმერთი იმაში ჩანს, რასაც უშუალოდ წარმოადგენს ადამიანი.
ამ უშუალობაში ვბრუნდებით საბოლოოდ. უშუალობაში, რომელიც საკუთარი საპირისპიროს წინაშე დგას. ვინც ჰპოვებს პატიებას ამ უშუალობაში, ახალ ადამიანად იქცევა თითქოს.
ვინც ეს განიცადა, იგივედ ვერ დარჩება. მას ეგოიზმი ჩამოეცლება. ის სულად იქცევა.
ახლა სიორენ კირკეგორი სხვა შუქზე ხედავს თავის სასოწარკვეთას, რომელიც სიკეთისადმი შიშად იქცევა, ურწმუნოებად იქცევა. სიორენს ესმის, რომ სასოწარკვეთა საკუთარი თავისადმი ამპარტავნული სიძულვილია. საბოლოოდ კი სასოწარკვეთა არის დაეჭვება პატიების შესაძლებლობაში.
XXI
საინტერესოა, როგორ გადააქვს სიორენ კირკეგორს საკუთარი პიროვნების ელემენტები თავის „ანტიგონეზე“. ანტიგონე ზუსტად ასახავს იმას, რისგანაც შედგება სიორენ კირკეგორის ცხოვრების მთავარი გარემოება: ბნელით მოცული საიდუმლოს ცოდნა, აკრძალვა, დუმილი. კირკეგორს ერთი და იგივე ფიგურები გამოჰყავს, ისევ და ისევ იმეორებს. რაოდენ პიროვნულიც უნდა იყოს ეს მისთვის, იმდენადვე ზოგადია მეორე მხრივ, რადგან მითები მუდამ ერთსა და იგივეს გვეუბნებიან. ეს არის მომენტი, როცა პირადი ხვდება საერთოს. პოეტის განსაკუთრებულობაც ამაშია: ის კერძოა და იმავდროულად საერთოა. ის ხორცშესხმული ფიგურაა.
XXII
ეკლესიური ქრისტიანობის სიყალბე იმაშია, რომ ქრისტიანობა წარმატებულთა და კეთილსაიმედოთა რელიგიად იქცა. ის კი ტანჯულთა, დამცირებულთა, ღარიბთა, ავადმყოფთა, კეთროვანთა, შეშლილთა, ცოდვილთა და დამნაშავეთა რელიგიად იყო ჩაფიქრებული. მაგრამ ისინი განდევნეს ქრისტიანული ცხოვრებიდან, რათა ხელი არავისთვის შეეშალათ.
„ქრისტანობაში ქრისტიანები ისე გრძნობენ თავს, როგორც - ავადმყოფი ბავშვი, რომელსაც რაღაც აჩუქეს, მაგრამ ზედ დაურთეს ერთი-ორი უფრო ძლიერი ბავშვიც, რომლებიც მას მბრძანებლობენ.“ - ასე ფიქრობს კირკეგორი.
ის არ ენდობა შეძლებულთა რელიგიურობას. მდიდრები სიამოვნებით ლაპარაკობენ ღმერთის მფარველობაზე, მის წინამძღვრობასა და წყალობაზე. თუ ადამიანებს ღმერთი თავისი გზით ატარებს, რაღა საჭიროა ჩარევა, რაღა საჭიროა სხვათა ბედზე ზრუნვა. შეგიძლია მშვიდი სინდისით მარტო იჯდე გაშლილ სუფრასთან.
XXIII
კირკეგორმა 1854 წელს დაიწყო და მოკლე ხანში მთლიანად წაიკითხა შოპენჰაუერის შრომები და - ყველაფერი, რაც შოპენჰაუერზე იყო დაწერილი.
შოპენჰაუერი ასკვნის: „ის, რაც გვწადია, ჩვენი უბედურებაა. ის, რაც გვწადია, არაფერს განსაზღვრავს.“
შეგვიძლია კი ისე გვწადდეს, რომ არ გვწადდეს? თუ როგორც არის. ჩვენ რომ შეგვეძლოს საგნის ჭვრეტა მისი ფლობის სურვილის გარეშე, ჩვენ მას მის წმინდა ობიექტურობაში დავინახავდით და დავმშვიდდებოდით.
XXIV
რა მოდის პირველი? არის ეს ტკივილი, ცხოვრებისეული სატანჯველი, რომელიც შემდეგ ღმერთთან კავშირს განაპირობებს? თუ ღმერთთან კავშირი განაპირობებს შემდგომ ტანჯვას?
ბუნება, რომელიც უნდა მოკვდინდეს, უარს ამბობს სიკვდილზე. ის აგრესიით ეგებება დაუძლეველს - მოთხოვნას, განიძარცვოს ბუნებისგან.
აქცევს თუ არა ქრისტიანობა ადამიანს ამაზრზენ ეგოისტად იმით, რომ შიშსა და ძრწოლას ჩაუნერგავს, რითაც უბიძგებს, არავინ ანაღვლებდეს და არაფერზე იზრუნოს, გარდა საკუთარი გადარჩენისა?
მეჩვენება, რომ სწორედ შიშსა და ძრწოლაში მყოფი ადამიანი ხვდება, რომ არ ძალუძს თავი გადაირჩინოს, რომ თვითგადარჩენა მხოლოდ სხვათა გადარჩენაზე ზრუნვით მიიღწევა. ვერ გადარჩები, უნდა გადაგარჩინონ. გადარჩენა შენი შესაძლებლობების მიღმაა. ის თავდავიწყებაშია.
XXV
და თუ მოახერხებ მეცხრე ცაზე მოხვდე, რადგან შეწყვიტე ცდა - იქ აგეღწია, და შეგეძლება აირჩიო ღმერთებს შორის: ახალგაზრდობასა და სილამაზეს, მშვენიერ ქალწულსა და ჭაბუკს - ყველა სხვა ღვთაებრიობას შორის, მაშინ უნდა გაიხსენო სიორენ აბი კირკეგორი, რომელმაც, წამიერი ორჭოფობის შემდეგ, ღმერთებს ასე უთხრა:
„პატივცემულო თანამედროვენო, თავად ვაკეთებ არჩევანს: მინდა სიცილი მუდამ ჩემს მხარეზე იყოს. ღმერთთაგან ერთსაც კი არ დაგცდენიათ სიტყვა, ყველანი იცინოდით. აქედან დავასკვენი, რომ ჩემი თხოვნა შესრულებულია.“
