როგორც მზისგულზე, როგორც ხელისგულზე, ისე ჩანს თამთა მელაშვილის ყველა ქალი და გოგო. ლაპარაკის დროს თვითონაც ხშირად ახსენებს - „ქალის სათქმელს“, „ქალის იარაღს“, „ქალის ბრძოლას“; სხვებიც ამბობენ მის ტექსტებზე, რომ ფემინისტურია. ამის მიუხედავად მაინც არ გამომივიდა მისი წიგნების მხოლოდ ფემინისტი ქალის ან ქალი მწერლის „გენდერულ პერსპექტივაში“ მოქცევა. „გათვლის“ წაკითხვიდან ათი წლის შემდეგაც ჩემთვის ცქნაფას ძმა ისე მძაფრად შთამბეჭდავია, თითქოს მასზე ერთი დიდი წიგნი წამეკითხოს - ჩვილობიდან დიდობამდე, “კონფლიქტის ზონიდან” “სასაზღვრო ზონამდე”. რამდენიმე ხაზი, წინადადება, ასეთი „პერიფერიული ხედვა“ საკმარისია მისი სხვა ტექსტების ძმების და მამების, საყვარლების და ჯარისკაცების დასანახად, აღსაქმელად და თავში სამუდამოდ ჩასაჭედად... და თუკი სადმე უფერული და „უპატრონო“ პერსონაჟი მხვდება, სულ მგონია, რომ მხოლოდ მისი უპატრონობისა და უფერულობის ხაზგასასმელად...
ცალკე ამბავია თამთა მელაშვილის კვლევები, სტატიები, ვიდეოლექციები თუ პოდკასტები ისტორიისა და ლიტერატურის შესახებ. თითქოს მითებით და გაყალბებებით კონტექსტშეცვლილი თუ ჩანაცვლებული „ფიგურებით გაწყობილ“ ჭადრაკის დაფასთან დგახარ და უყურებ, როგორ ოსტატურად კეთდება სვლები, როგორ უცვლის ადგილებს მეფეს და მხედარს, დედოფალს თუ პაიკს... და ხედავ, როგორი იქნებოდა სამართლიანი „თამაში“, როგორი უნდა ყოფილიყო „თამაში“ ძალადობის გარეშე... თითქოს შეულოცა და დამალული გამოაჩინა, რაღაც ჯადოსნობით ყველაფერი ხილული გახადა… თითქოს სანთლის შუქს უჩინარი მელნით დაწერილი ფურცელი მიუახლოვე და ისიც ნელ-ნელა „მკვეთრდება“, „ამოდის“ გამქრალი ამბები და სიტყვები, ხმები, სახელები; ომების, ბანაკებისა და სისტემების, საჯაროობის მიღმა გაუჩინარებული ბედისწერა და ადამიანები - ისეთი მძაფრი, ისეთი ნამდვილი, ისეთი შთამბეჭდავი თუ შემაძრწუნებელი, როგორიც შეიძლება მხოლოდ ცხოვრება იყოს! როგორიც შეიძლება იყოს... საუკეთესო ტექსტი!
თამთა მელაშვილს გამოცემული აქვს წიგნები: „თქმული და უთქმელი ისტორიები: გერმანელები საქართველოში“, "ყოჩაღი გოგოები" (თანავტორობით), "მარინეს ანგელოზები", "აღმოსავლეთით", "გათვლა". მიღებული აქვს “წერო”, „საბა“, ფრანკფურტის გერმანიის ახალგაზრდული ლიტერატურის პრემია. 2009 წელს გახდა ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის სამხრეთ კავკასიის რეგიონალური ბიუროს სტიპენდიანტი. იკვლევს ქართული ფემინიზმის ისტორიას, მასკულინობას, ლგბტ იდენტობებს. გამოქვეყნებული აქვს სტატიები: "ციურიხელი გოგოები: მე-19 საუკუნის ქართველი სტუდენტების კვალდაკვალ", "ლიზიკო ქავთარაძე: გულაგის ქართული მემუარები", "ვის ეშინია ელენე დარიანის?" "თანამედროვე ფემინისტური აქტივიზმი საქართველოში", "ელენე დარიანი-ბაქრაძე", "მარიჯანი" და სხვა... ახლა კი წერს რომანს, რომელიც წლის ბოლომდე გამოვა, და რომლის ფრაგმენტსაც აქ შემოგთავაზებთ.
რაკი დედამიწა ისევ „ლოკდაუნებისა“ და ნახევრად ვირტუალურ რეჟიმში აგრძელებს ბრუნვას, ჩვენი შეხვედრაც ონლაინ იყო. თამთასაც, როგორც ყველას 2020 წელს, პირველი ეპიდემიაზე ვკითხე; მერე კი ლიტერატურაზეც ვილაპარაკეთ, კიდევ - ძალაუფლებაზე, ჩახშული წრეებისა თუ ჩაკეტილი სამყაროების წესებსა და უწესობაზე; სამყაროს „პატრონებსა“ და „უპატრონო პერსონაჟებზე“... გამოსავალზეც.
თამთა, შენ წერ ომზე, იკვლევ ქალის ცხოვრებას სხვადასხვა სისტემაში, სადაც ჩაგვრის და შეზღუდვის დიდი „ტრადიციებია“. ეპიდემია, მგონი, ჯერ არ ყოფილა შენს მხატვრულ თუ საკვლევ ტექსტებში. რა შეცვალა 2020 წელმა შენთვის, როგორც მწერლისთვის, მკვლევრისთვის და თუნდაც, ერთი ქალისთვის? როგორ ჩაივლის ეს რყევა აქაც და სხვა მსოფლიოშიც?
პანდემიამ და რამდენიმეთვიანმა იზოლაციამ პირადად ჩემთვის ის შეცვალა, რომ იმაზე დამაფიქრა, რაზეც აქამდე არ მიფიქრია. რომ დიდი ალბათობით ამიერიდან იმაზე ნაკლებს ვიცხოვრებ, ვიდრე უკვე ვიცხოვრე ეს 41 წელი, ამიტომ მირჩევნია, რომ მეტწილად და უფრო ხშირად ვაკეთო ის, რაც ყველაზე მეტად მომწონს - მეტი ვწერო. ზოგადად მეგონა, რომ პანდემია რაღაცას გვასწავლიდა, ცოტა უკეთესობისკენ შევიცვლებოდით. თუნდაც იმას უფრო მეტად გავიაზრებდით, რომ გარემოს უნდა მოვუფრთხილდეთ, ამ დროს კი დამანგრეველი ჰესების მშენებლობის საკითხი ერთი წამითაც არ მოხსნილა დღის წესრიგიდან. უფრო მეტიც, თურმე შეიძლება, პანდემიის დროს, აქვე, ძალიან ახლოს ომი დაიწყოს.
არ არის ეს ყველაფერი ადვილი ამბავი. ჯერ ის, რომ არასოდეს არ იცი, წინ რა გელის, ძალიან დაუცველი ხარ. არ იცი, ხვალ რა მოხდება, შეგეყრება თუ არა ვირუსი, გადაურჩები თუ არა ცუდად ყოფნას, საავადმყოფოში შენთვის ადგილი რამდენად აღმოჩნდება. ძნელია იმაზე დაკვირვებაც, რომ თურმე როგორი შერჩევითი მიდგომა გვაქვს ადამიანების მიმართ, როგორ უფრო ადვილად გვემეტება სიკვდილისთვის მოხუცები ან „თანმხლები დაავადებების მქონე პირები“. და კიდევ ის, რომ ამ ყველაფრის უკან, იმ რიგითი ექთნების და ექიმების თავდადებას თითქოს ვერ ვხედავთ, საერთოდ რომ არ ჩანან და მათი სახელი და გვარი შეიძლება ვერც ვერასოდეს გავიგოთ, მაგრამ მათ შრომაზე დგას გადარჩენილი და გამოჯანმრთელებული სიცოცხლეები.
ჩვენმა თაობამ იცის, რა არის „ჩვენგან დამოუკიდებელი“ ნგრევა - მიწისძვრა, რომელსაც ბავშვობაში შეესწარი რაჭაში და მერე რამდენიმე ომი. ახლაც დიდი ომია ჩვენ გვერდით, მთიან ყარაბაღში, სხვა ომებიც - არც ისე შორს. სულ ეს არის ადამიანის ამბავი? არ დამთავრდება? არც სამეცნიერო კვლევა, არც მხატვრული ტექსტი, არც კაცობრიობის გამოცდილება არაფერს ცვლის, არაფერს გვასწავლის?
იმ მიწისძვრამ და ნგრევამ ჯერ კიდევ ბავშვს ის მასწავლა, რომ სიცოცხლე შეიძლება ძალიან უცებ და მოულოდნელად დამთავრდეს, ამიტომ რაღაც წვრილმანებზე არ ღირს მისი დახურდავება. და ომს რაც შეეხება, ომი ამ ცივილიზაციის ნაწილია და არა მგონია, ამ მილიტარიზმზე, კაპიტალიზზმე და პატრიარქატზე დაშენებულმა ცივილიზაციამ ან ომის გარეშე გაძლოს, ან კიდევ დიდხანს გაძლოს. ძალიან მძიმეა ყარაბაღის ომი ჩემთვის. მარტო იმიტომ არა, რომ უკარგესი სომეხი და აზერბაიჯანელი მეგობრები მყავს, არც მარტო იმიტომ, რომ ორივე ქვეყანაში მიმოგზაურია და ორივე ძალიან შემყვარებია. მძიმეა ეს ომი იმიტომ, რომ უცებ ძალიან აშკარად გვაგრძნობინა - ძალაუფლების შენარჩუნების და გადანაწილების წესები არც არსად და არც ჩვენს რეგიონში კიდევ დიდხანს არ შეიცვლება. ისიც დაგვანახა, რომ ისინი, ვისაც მშვიდობა გვინდა, ბევრნი არ ვართ და ჩვენი ხმაც საკმაოდ სუსტია. ამ პირობებში კი ლიტერატურას, სამწუხაროდ, არა აქვს საკმარისი ძალა, რამე უკეთესობისკენ შეცვალოს.
ერთხელ დაწერე: "ჩვენ ყველამ აუცილებლად უნდა მოვყვეთ ჩვენი ამბავი. ჩვენ თვითონ უნდა დავწეროთ ჩვენი ისტორია. წერა კაცების ხელშია ფუფუნება, თორემ ჩვენს ხელში იარაღია." ეს განცდა, „შეიარაღების“, ახლა მოვიდა თუ თავიდანვე ასე იყო? როგორ იწყებდი, რა მოლოდინი გქონდა და რა გამოვიდა, ახლა რომ უყურებ?
არა, წერა ძალიან არაცნობიერად დავიწყე. შეიძლება ითქვას, რომ თან ვწერდი და თან ცხოვრებას ვსწავლობდი. ახლაც ასეა. ის, რომ ქალებმა აუცილებლად უნდა ვწეროთ, ნელ-ნელა გავიაზრე, ძირითადად საკუთარი დაკვირვებით, გამოცდილებით, საკუთარი წყურვილით, რომ მეც მეთქვა სათქმელი და სხვა ქალებითვისაც მომესმინა. ახლა როცა ვფიქრობ, რომ რაღაც გარდამტეხ მომენტებში შეიძლებოდა სხვანაირად წასულიყო ჩემი ცხოვრება, მერე მაშინვე იმაზე ვიწყებ ფიქრს, იმ სხვა ცხოვრებაში რამდენად დავწერდი და აღმოვაჩინე, რომ წარმოდგენაც არ მინდა, ალტერნატიული ცხოვრების ისეთი ვერსია მქონდეს, სადაც არა ვწერ. იმიტომ, რომ მქონდა ერთი დიდი პერიოდი, როცა არ ვწერდი, როცა ისეთი ცხოვრებით ვცხოვრობდი, რომელიც ჩემი არ იყო და ძალიან მწყდება გული იმ წლებზე. ეს ის წლებია, სადღაც 15 წლიდან 25 წლამდე, როცა ყველაზე ხალასია შენი გონება, ყველაზე ღია ხარ სამყაროსადმი, ყველაზე ცნობისმოყვარე და მე ამ დროს შეგრძნება მქონდა, რომ რაღაც ბნელ ოთახში ვიყავი გამოკეტილი და ხელის ცეცებით ვტკეპნიდი ერთ ადგილს. სამყარო ისე იყო ჩაკეტილი ჩემ გარშემო, ვერც ვხვდებოდი, რა უნდა მეკეთებინა თავის დასაღწევად. მაგრამ მაინც მგონია, რომ ამ წლებმა მასწავლა რაღაც, თვალი ამიხილა. პირველ რიგში ის მასწავლა, რომ ასეთ უიმედო ჩაკეტილ წრეში არასოდეს არ უნდა დაადანაშაულო იქ მომწყვდეული ადამიანი. დამნაშავე აქ ისაა, ვინც ამ წრეებს ქმნის და შიგნით ცდილობს ჩვენს გამოკეტვას. ვისაც აწყობს, სულ არსებობდეს ჩახშული წრეები შიგ მომწყვდეული უიმედო ადამიანებით.
შენ ვის ამბებს ჰყვები? - ვინ არის მკვლევარი ირინა? არ გეკითხები, რა შეიძლება იყოს გამოგონილი ტექსტში, თითქმის არც პროტოტიპების ამბები მაინტერესებს, უფრო ის - რა როლი აქვს ავტორის გამოცდილებას, ცხოვრების წარსულ ან მიმდინარე გარემოებებს ტექსტის წერის დროს? რომ არ ყოფილიყო 2008 წლის რუსეთ-საქართველოს ომი, დაიწერებოდა „გათვლა“? რომ არ ყოფილიყავი მკვლევარი, იქნებოდა ირინა? და სულაც, კაცი რომ ყოფილიყავი, ეს გოგოები ასეთები იქნებოდნენ? მართლა ყველაფრის გამოგონება შეიძლება თუ „საავტორო ხაზებს“ თავს ვერავინ აღწევს?
არა, არ ვარ ირინა. არც „გათვლის“ გოგოები ვარ და არც ეთერო - ბოლო რომანის გმირი. ჩემი ასე კონკრეტული მათ არაფერი აქვთ, მაგრამ წერის პროცესში მე თითონ ვხდები დროებით ისინი. ესაა ჩემთვის წერაში ყველაზე საინტერესო პროცესი. სხვა ადამიანის გამოგონება და იმ სხვად ქცევა ცოტა ხნით. ზოგადად, ჩვენ იმდენად შეზღუდულები ვართ, ერთ სხეულში ჩაჭედილები, შეზღუდული თვალთახედვებით და ემოციებით, ყოველდღიური რუტინით, რომ ძალიან მოსაწყენია ერთ ადამიანად ყოფნა მთელი ცხოვრება. აი, მაგალითად, ამ ბოლო რომანის წერა, წინა ორთან შედარებით, უფრო გააზრებული პროცესი იყო ჩემთვის. გმირზეც ბევრს ვფიქრობდი და წერის პროცესში ჩემს თავსაც ვაკვირდებოდი. კარანტინის დროს დავიწყე წერა, მივხვდი, რომ ძალიან მიჭირდა მარტო ერთი რეალობის ატანა და იმასაც ვაცნობიერებ, რომ სხვა ქალ ავტორებთან შედარებით პრივილეგია მქონდა - დრო და საშუალება კარანტინის პერიოდში მეწერა. ძალიან გავერთე წერისას. ანუ მივხვდი, რომ რაღაც მომენტებში რომანის გმირს ვემსგავსებოდი. წონაში მეც მოვიმატე, ისეთი კაბების ჩაცმა დავიწყე, რაც ჩემს წარმოდგენაში მას ეცვა და მე ცხოვრებაში არასდროს აზრად არ მომივიდოდა ჩამეცვა, ხანდახან რაღაცას თუ ვიტყოდი, ვხვდებოდი, რომ მისი ენით ვლაპარაკობ ან მასავით ვბრაზდები. თან ის ასაკით ოდნავ დიდია და მეც რაღაც პერიოდი მეგონა, რომ უკვე 48 წლის ვარ. ჩემთვის „საავტორო ხაზი“ არ ვიცი რაა. ალბათ, რაღაც პატარა დეტალები, რასაც რეალობიდან ვკრეფ და მერე რომანში ჩავრთავ. გმირის სახელი, მაგალითად? თავიდან არ ვიცოდი რა ერქმეოდა და მახსოვს, კბილის ექიმთან ვიზიტისას, ის ხშირად მიმართავდა თავის თანაშემწეს სახელით: „ეთო, ეს მომაწოდე, ეთო, ახლა ის მომაწოდე, ეთერი, სად ხარ?“ და ამ დროს მე პირდაღებული და კბილში ბურღით ვფიქრობ: ვაჰ, რა კარგია! მოდი, ჩემს გმირს ეთერი ერქვას!
აი, კაცი რომ ვყოფილიყავი, ვერ დავწერდი იმას, რაც დამიწერია ან რასაც დავწერ. მითუმეტეს, თუ ვიქნებოდი თბილისში მცხოვრები, ეთნიკურად ქართველი, ჰეტერო და მართლმადიდებელი კაცი, ყველა პრივილეგიით გადაჟღენთილი - ხომ საერთოდ წარმოუდგენელია, ომში მოქცეული თინეიჯერი გოგოები შემექმნა ან ჩუმი და რეპრესირებული ირინა?
ცოტა მეტი მითხარი ეთეროზე - ვინ არის, რას აკეთებს, ვინ ჰყავს, დიდი ტექსტი გამოდის? ის, წერის დროს რომ ეთეროს ემსგავსები, ყოველთვის ასეა ხოლმე? კიდევ რა იცვლება შენს ცხოვრებაში, როცა ახალ ტექსტზე მუშაობას იწყებ?
ეთერო შუა ხნის ქალია, პროვინციულ ქალაქში მცხოვრები. მარტოხელაა, კაცი-„პატრონი“ არ ყავს. ამიტომ სულ მუდამ თავდაცვის რეჟიმშია, რომ უსაფრთხოდ იგრძნოს თავი. სიბერესაც ისე გეგმავს, რომ უსაფრთხოდ იყოს, მაგრამ ერთი შემთხვევის გამო ყველაფერი თავდაყირა დგება მის ცხოვრებაში. იცი, რა მინდოდა ამით მეჩვენებინა? რამხელა ძალისხმევა უწევთ ქალებს, თუ მათ გვერდით „პატრონი“ არაა, რომ თავი დაიცვან, მაშინ, როცა კაცის ან თუნდაც მარტოხელა კაცის სადარდებელი რაა? სხვა კაცებმა, ძმაბიჭებმა აღიარონ და მათთან დაიმკვიდროს თავი. მეტი არაფერი. არც სექსუალური ძალადობის ეშინიათ, არც იმის გამო სახელის გატეხის, რომ ვიღაცასთან სექსი ექნებათ. ამ დროს კი ქალს, რომელსაც არა აქვს სოციალური სტატუსი, არ ჰყავს „პატრონი“ და რომელსაც მარტო ცხოვრება აქვს არჩეული, ერთადერთ საზრუნავად ის რჩება, თავი როგორმე გადაირჩინოს, რამენაირად გარშემო ისეთი ქსელი მოიქსოვოს, რაშიც დაცულად იგრძნობს თავს და თან საზოგადოებისგან არ გაირიყება.
უკვე იცი, ახალ რომანს რა ერქმევა და დაახლოებით როდისთვის აპირებ გამოცემას?
წელს გამოიცემა. ახლა ტექსტს ვარედაქტირებ და თან კიდევ ვფიქრობ. არ მინდა რამე „ჩავარდნა“ გამეპაროს. აი, მაგალითად, გუშინ გავიღვიძე და უცებ თავში დამარტყა, რომ ერთ ეპიზოდში მზის ჩახჩახი მაქვს ნახსენები და მერე უცებ წვიმა და თქეში იწყება. ჰოდა, შევცვალე მზის ჩახჩახი ღრუბლებში ცოტა ხნით გამოჭყეტილი მზით, რადგან იმ ეპიზოდში მზე მჭირდებოდა. მე მომწონს, როცა ავტორი ასეთ დეტალებზე ფიქრობს და მუშაობს. არ მიყვარს, როცა ტექსტში უზუსტობები „იპარება“. ამიტომ მგონია, რომ წერის დასრულების შემდეგ ცოტა ხანი ტექსტი ავტორთან უნდა რჩებოდეს. არავინ უნდა გაჩქარებდეს. ჩვენთან ეს დაჩქარება დიდად არ იციან, რაც კარგი მგონია. ყელში წაჭერა დასავლურმა წიგნის ინდუსტრიამ უფრო იცის, ბევრი მიზეზის გამო.
ახალ რომანს „შაშვი შაშვი მაყვალი“ ჰქვია. ერთი შეხედვით, სულელური სათაურია, მაგრამ დასაწყისიდანვე, ორ-სამ გვერდში მიხვდებით, ასე რატომ დავარქვი.
გახსოვს „გათვლას“ და „აღმოსავლეთს“ რომ წერდი, როგორი დრო იყო? შენ როგორი იყავი? რა ხდებოდა შენ ირგვლივ, ცხოვრებაში? ზოგადად, როგორია შენი სამუშაო კომფორტული ზონა და დრო?
კომფორტული ზონა ისაა, რომ სახლში თუ არა, ოთახში მაინც მარტო ვიყო. დრო, ალბათ, უფრო დილა. კი, ორივე ტექსტის წერა მახსოვს. „გათვლის“ პერიოდი საუკეთესო ხანა იყო ჩემს ცხოვრებაში. ზაფხულში ვწერდი, მეგობარმა თავისი ნაქირავები ბინის გასაღები მათხოვა, მარტო რომ ვყოფილიყავი. ძალიან ცხელოდა, მეცხრე, ბოლო სართული იყო და სახურავს მზე აჭერდა. ეგ მახსოვს, რომ ყველაზე გრილი ადგილი იატაკი იყო და პირდაპირ იატაკზე დაწოლილი ვწერდი. „აღმოსავლეთის“ წერისას, პირიქით, ყველაზე მძიმე პერიოდი მქონდა პირად ცხოვრებაში, მაგრამ მაინც მიხარია, რომ რაღაცნაირად მაინც მოვახერხე წერის ხერხემალი შემრჩენოდა. ირინას გამოცდილება ჩემი გამოცდილება არ ყოფილა, მაგრამ მისი ტანჯვის გამოგონებით და შეთხზვით, თითქოს ჩემი საკუთარი ტანჯვის დავიწყების და მისგან ცოტა ხნით გაქცევის საშუალება მქონდა. შეიძლება, ამიტომაც მოვახერხე წერა. მაშინ სარეზიდენციო პროგრამით ციურიხში ვიყავი და „აღმოსავლეთზე“ იქ ვმუშაობდი. მახსოვს, რომ საწერი მაგიდა ფანჯარასთან იდგა და ფანჯარა წინ, კოხტა შვეიცარიულ სახლს უყურებდა. იმ სახლის საკვამურიდან სულ ამოდიოდა კვამლი. მე მგონი, მაშინ ერთადერთი, ის საკვამური იყო, რაც მამშვიდებდა.
როგორ ემზადები ახალ ტექსტზე მუშაობისთვის, მიდიხარ და მასალებს აგროვებ, იხსენებ დროს და კონტექსტს სწავლობ, თუ ჯერ იწყებ და იმის მიხედვით მოქმედებ, სად და როგორ მიჰყავხარ ტექსტს?
„ნოუთებს“ ვაკეთებ, ძალიან არაორგანიზებულად. ხანდახან ტელეფონშიც. მერე იმ ნოუთების ორგანიზება ცალკე დიდი სამუშაოა, მაგრამ ამ დროს თან ტექსტის სტრუქტურაზე ვფიქრობ. არა, წერა საით წამიღებს, ეგ მდგომაროება არ ვიცი, უცხოა ჩემთვის. როცა წერას ვიწყებ, უკვე დასაწყისიც ვიცი და დასასრულიც. ვიცი, რა როგორ იქნება. მანამდე იმდენს ვფიქრობ ამაზე, კიდე წერამ სადმე წამიღოს, ეგ აღარ შემიძლია.
შენი, როგორც მკვლევრის გამოცდილება, „მუშაობს“ მხატვრული ტექსტის წერის დროს? წყაროების და დოკუმენტებთან მუშაობის ჩვევა ხელისშემშლელია თუ გეხმარება? აუცილებელია?
მცირე კვლევის ჩატარება მარტო „აღმოსავლეთის“ წერისას დამჭირდა. ძირითადად ცისფერყანწელებზე და სტალინურ ტერორზე. „გათვლაზე“ ან ბოლო რომანზე არანაირი კვლევა არ დამჭირვებია, ორივეგან თანამედროვე კონტექსტებია და ამას კვლევა, აბა, რაღად უნდა, რაც ისედაც კარგად იცი და კარგად ნაგრძნობი გაქვს. გერმანიაში მეკითხებოდნენ ხოლმე ხშირად „გათვლაზე“, მანამდე კვლევა თუ ჩავატარე, მაგალითად, დევნილებთანო და მახსოვს, რომ თავიდან თვითონ კითხვას ვერ ვიგებდი, საერთოდ არ მესმოდა, რას მეკითხებოდნენ. მხატვრული ლიტერატურის წერას რა კვლევა უნდა, რას იგონებენ-მეთქი. ნუ, „აღმოსავლეთზე“ როცა დამჭირდა რაღაცების კითხვა-მოძიება კონტექსტის უკეთ გასაგებად, მივხვდი, რომ ზოგიერთ ტექსტს სჭირდება კვლევა. კვლევა წარმოსახვისთვის ხელშემწყობი მგონია, მაგრამ სირთულე ისაა, რომ არასოდეს იცი, რამდენი უნდა იკვლიო, რომ კარგად დაწერო. მგონი ერთხელაც, როცა ყელში ამოგივა ეს ყველაფერი, დაჯდები და დაწერ. დამიჯერებ, რომ 2014 წლიდან საბჭოთა გულაგებს ვიკვლევ? ამ დროიდან მინდა ამ თემაზე რომანის დაწერა და ჯერ არ დადგა ის პერიოდი, როცა ან კვლევის ბოლოში გავალ ან ვიგრძნობ, რომ მზად ვარ ამ რომანის დასაწერად. არადა, მგონია, რომ ჩემი ყველაზე მნიშვნელოვანი ტექსტი იქნება.
როცა ლაპარაკობენ "გათვლაზე", ყველა ხაზს უსვამს განსხვავებულ ენას და თხრობას. როგორ იპოვე ცქნაფას და ნინცოს „ენა“, ეს „თქვა... ვთქვი...“ - განსხვავებული, ბუნებრივი, „უზედმეტო“, არა ისეთი, როგორიც ლიტერატურაში ასე თუ ისე ცნობილი პერსონაჟების თხრობაა, დიდების, პატარების, განსხვავებულების, შეშლილების ან, სულაც, მკვდრების. თავიდანვე ასე დაიწყე? ანუ დაბოლოება-დასაწყისებთან ერთად, ენის ამბავიც წინასწარ იცი ხოლმე? ირინა უკვე სხვანაირად ლაპარაკობს, ნორაც, წერილი ლიასთვისაც სხვა ენით არის დაწერილი, თუმცა საერთოც აქვთ - „უზედმეტობა“!
„გათვლის“ წერა ასე დავიწყე, როგორც დავიწყე. არ მახსოვს, რომ ენაზე მეფიქროს. ასე გამოვიდა. ენაზე „აღმოსავლეთზე“ უფრო ვიფიქრე. დრო და შრომა დამჭირდა „გათვლისგან“ ვდისტანცირებულიყავი ყველანაირად. ენით, პირველ რიგში, და მგონია, რომ გამომივიდა. „აღმოსავლეთში“ სხვა ენაა საერთოდ. სხვა ენაა ბოლო რომანშიც, წინა ორისგან გასხვავებით. ასეთი ენა რამდენიმე მოთხრობაში გამოვიყენე ადრე, მაგრამ შედარებით დიდ ტექსტთან ახლა პირველად ვცადე. მე მგონია, რომ რაღაც რიტმი აქვს სამივეს. რიტმი ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანია. რედაქტორმა რომ ერთი ასო და ბგერა მოაკლოს სადმე, ჩემთვის რიტმი, ტექსტის ქსოვილი მთლიანად ირღვევა და ამ ერთი ასო-ბგერის გულისთვის შეიძლება დიდი ომი მქონდეს.
როგორც მწერლისთვის, და არა ქალი ავტორისთვის ან ფემინისტი ავტორისთვის, არსებობს ქალის და კაცის სათქმელი (ამ დაყოფაზეც მითხარი)? თუ მხოლოდ ადამიანის სათქმელი არსებობს? თუ ეს „ზოგადადამიანური სათქმელები“ ფუფუნებაა და რომელიღაც უკეთესი მომავლის საქმე? როცა მხატვრულ ტექსტზე მუშაობ, ამაზე ფიქრობ და ამას ითვალისწინებ?
კი, არის „ადამიანის სათქმელი“, მაგრამ ვინაა ადამიანი? საუკუნეების განმავლობაშიც და დიდწილად ახლაც, ადამიანში კაცი მოიაზრება. მაშინ ეს ხომ ნიშნავს იმას, რომ ადამიანური სათქმელი, საბოლოო ჯამში, კაცის სათქმელია? და ასეც არის. ქალის სათქმელს ყოველთვის ქალურ ჩარჩოში კეტავენ, მისი ლიტერატურა „ქალურ ლიტერატურად“ აღიქმება, რაც არ უნდა ტრანსგრესიული იყოს. მაგრამ იგივე არასდროს კეთდება კაცის შემთხვევში ზუსტად იმიტომ, რომ ის ზოგადადამიანურის მთქმელად მოიაზრება. და რა არის ამ დროს ზოგადადამიანური? სინამდვილეში ერთი კონკრეტული კაცის ჭმუნვა და საფიქრალი, ერთი კონკრეტული გადმოსახედიდან ნათქვამი. იმის ნათქვამი, ვისაც აქვს დრო და ფუფუნება ღმერთზე და ეშმაკზე, ბნელზე და ნათელზე, კეთილსა და ბოროტზე, სევდასა და ბედნიერებაზე იფიქროს და მერე ამაზე წეროს. მას „საკუთარი ოთახიც“ აქვს, განათლებაც, აღიარებაც და არც ქანცგამწყვეტი საოჯახო და ემოციური შრომა ადევს კისერზე. აი, უელბეკი ავიღოთ, მაგალითად. ხომ ძალიან ცნობილი და აღიარებული მწერალია, მაგრამ როგორ წერს უელბეკი? თეთრი, ევროპელი, საშუალო კლასის, დეპრესიული, მიზოგინი კაცის პერსპექტივიდან. საერთოდ არაა მისი სათქმელი უნივერსალური. არაა ყველა კაცი არც ევროპელი, არც თეთრი, არც საშუალო კლასის და ა.შ. თან ყველა წიგნში რომ მეორდება და ახალს არაფერს ამბობს! არადა, ეს მის პოპულარობაზე ან კითხვადობაზე საერთოდ არ აისახება. თან არა მგონია, ვინმეს თავში აზრად მოუვიდეს და თქვას, უი, რა ვიწრო კაცური პერსპექტივიდან წერს უელბეკი, როცა ამას ძალიან მარტივად იტყვიან ქალ ავტორზე, მარტო იმიტომ, რომ ის ქალია.
ერთხელ თქვი, „ფემინისტი უსამართლობასთან მებრძოლს ნიშნავს“. თუ ფემინისტი უსამართლობის წინააღმდეგ მებრძოლია და ფემინიზმი უსამართლობის წინააღმდეგ ბრძოლა, რატომ არ არის ყველა ფემინისტი? ბუნებრივია, არ ვგულისხმობ იმას, ვინც თავად არის უსამართლო და უსამართლობის მხარდამჭერი. რატომ არ უნდათ კაცებს, იყვნენ ფემინისტები, კაცებს კი არა, ქალებსაც კი რატომ არ უნდათ?
კაცებს ეშინიათ ფემინიზმის იმიტომ, რომ ეშინიათ პრივილეგიების დაკარგვის. არ ეთმობათ პრივილეგიები. გააზრებაც კი არ უნდათ საკუთარი პრივილეგიის. ანტიფემინისტ ქალებსაც ისე აქვთ შესისხლხორცებული პატრიარქატი, რომ არც იციან, უბრალოდ, როგორ იცხოვრონ სხვანაირად. როგორ იყვნენ სოლიდარული, როგორ სცენ პატივი სხვა ქალის გამოცდილებას, როგორ აღიარონ და ხმა აიმაღლონ ჩაგვრის წინააღმდეგ. იცი რა, მე მგონია, რომ არაფერია ისეთი ფუჭი, უშინაარსო და ტყუილად ჩავლილი, როგორც ანტიფემინისტი ქალის ცხოვრება. ერთხელ იცხოვრო და ისიც კაცის სურვილზე, ნებაზე, თვალზე და სიამოვნებაზე მორგებულმა, ამაზე მეტი წყევლა რა გინდა. იმ კაცს კიდევ, ვინც მხარს უჭერს ფემინისტებს, ან თვითონ აქვს რაღაც ტიპის ჩაგვრა გამოცდილი და მერე ეს გააზრებული, ან რაღაც მოხდა მის ბიოგრაფიაში, რამაც თვალი აუხილა. გეი კაცები განიცდიან ჩაგვრას და ძირითადად მათ ესმით უფრო ქალების.
ქალი, რომელიც იაზრებს ჩაგვრას, მის წინააღმდეგ იბრძვის და კაცი არ ჰგონია ქალზე აღმატებული - ფემინისტია, ოღონდ შეიძლება სულ არ უწოდებდეს ასე თავს და ეს ჩემთვის ძალიან ნორმალურია. ვიღაცებს უბრალოდ არ უყვართ იარლიყები. სხვებმა უბრალოდ სხვა დროს იცხოვრეს, სიტყვა „ფემინისტი“ შეიძლება არც ესმოდათ. მაგალითად, ბებიაჩემი მასწავლებელი იყო და არასდროს სცოდნია გოგოს და ბიჭის „ტვინზე“ ლაპარაკი ან „ბიჭის ტვინის“ უპირატესობის ხაზგასმა. პირიქით. მე მაქვს საკუთარი თავის რწმენა და ეს, პირველ რიგში, მისი დამსახურებაა. პატარა გოგოებს საკუთარი თავის რწმენა ასწავლო, ისედაც ფემინიზმია, თუნდაც მისი სახელდების გარეშე.
რა არის ყველაზე დიდი მიზეზი, ყველაზე გავრცელებელი „გამართლება“, რის გამოც საუკუნეების მანძილზე ქალები „სცენის“ მიღმა რჩებოდნენ? და ეს ჯერაც არ დამთავრებულა და ეს ხდება თითქმის ყველგან.
ქალებს და სხვა ჩაგრულ ჯგუფებსაც გვჩაგრავენ იმიტომ, რომ იერარქიებში ვცხოვრობთ. ყველგან იერარქიაა და ის, ვინც თავშია, სულ თავში ყოფნას ცდილობს. თუ რამე, კი, ბოლოში მყოფს დაადანაშაულებენ. აბა, რა, დადანაშაულების ენაც, მექანიზმიც და ძალაუფლებაც მათ ხელშია. აბა, თავის თავს ხომ არ დაიდანაშაულებენ? მაგრამ ნელ-ნელა იცვლება რაღაცები. იერარქიის ბოლოში მყოფები ნელ-ნელა ვსწავლობთ ბრძოლას, სოლიდარობას, უკეთესად ვიაზრებთ თვითონ სისტემას. მე იცი, რა მიხარია? აი, ის, რომ ახლა 17-18 წლის გოგომ უკვე იცის რაღაცები, აზრზე მოსულია. ის იცის, რაც მე კისრისტეხით, საკუთარი ტყავით ვისწავლე და მერე ძლივს გავიაზრე, სადღაც 30 წლის ასაკში. ის მიხარია, რომ რაღაც ცოდნები და გამოცდილებები უკვე არის გაზიარებული და ახლანდელი გოგოები ბევრად ძლიერები არიან, ვიდრე მათ ასაკში ჩვენ ვიყავით.
აქ მუდმივად იძახიან, „ლეკვი ლომისა სწორია“... თამარი... თუ ცოტა მეტი იციან, ხუაშაქ ცოქალი და კრავაი ჯაყელიც შეიძლება ახსენონ... მერე აქეთ საბჭოთა ქალებიც - ინჟინერი, მწერალი, აკადემიკოსი... ამას იმეორებს კაციც და ქალიც. შენ იკვლევ „უჩინარ ქალებს“, მათზე წერ, ლაპარაკობ. მათი „გაუჩინარება“ სულ კაცების ბრალია? ბრალიც მაინტერესებს და აქედან გამოსავალი რა არის, უფრო მეტად ეს.
ხო, კაცი ასე იძახის იმიტომ, რომ ასე ესმის ბავშვობიდან სხვა კაცებისგან და მერე ამას იმეორებს. ასე კომფორტულია მისთვის იმიტომ, რომ რაც ზემოთ ვახსენე, მისი კომფორტი მის პრივილეგიაზეა მიბმული. კაცის პრივილეგიაა ისიც, რომ ენა მისი იყოს, მუდმივად მან ილაპარაკოს, სივრცე მან დაიჭიროს, წარსული, აწმყო და მომავალი შექმნას და განკარგოს. ესაა პატრიარქატი და ამიტომაცაა აქ ქალი უჩინარი. ან უჩინარია ან ძალიან მცირე სივრცე აქვს. ჰოდა, ამ სივრცის გაფართოებაა საჭირო. ხმის ამოღებით პირველ რიგში, სხვა ქალების მოძებნით, მათზე მინდობით, ქალების ერთმანეთზე ზრუნვის და მხარდაჭერის ქსოვილების შექმნით. ფემინისტური ლიტერატურაც რაღაცას თავისას აქსოვს ამ ქსოვილში. ძალიან ფუჭია იმ ქალის ცხოვრება, ვინც ყოველდღიურ ცხოვრებაში სხვა ქალების მხარდაჭერით, ზრუნვით, აღიარებით არ ქსოვს ამ ქსოვილს.
მე თუ მკითხავ, პრივილეგირებული ქალები არიან ყველაზე ხისტები ამ ქსოვილის ქსოვაში. ვერ ქსოვენ, არც იციან, როგორ მოქსოვონ, ისე არიან საცოდავად გამობმული საკუთარ გარემოს და საკუთარი კაცების პრივილეგიებს. ამ პრივილეგირებული ქალების გადმოსახედიდან ყველაზე ჩაგრულმა ქალებმა იციან ზუსტად საოცარი მხარდამჭერი და ურთიერთზრუნვითი სივრცეების შექმნა. იცი, რომელმა ქალებმა? აი, ვთქვათ, მინდორში რომ მუშაობენ დღე და ღამე და კარტოფილს თესენ და იღებენ. იმ კარტოფილის იქiთ ვერ ვხედავთ იმ ქალებს, არ ვიცით მათზე არაფერი და ყველაზე ჩაგრულები და სუსტები გვგონია, როცა ყველაზე სუსტი, უსუსური და მარტომყოფი კაცის ნება-სურვილზე მორგებული ანტიფემინისტი პრივილეგირებული წრის ქალია.
ფემინიზმისთვის, ქალთა უფლებების ბრძოლისთვის როგორი დროა ახლა, როგორ შეიძლება ხელიდან „გამოგლიჯოს“ ქალმა კაცს, მაგალითად, რელიგია ან პოლიტიკა, ეკონომიკა, რომ ამ ყველაფერს იარაღად არ იყენებდნენ ქალების წინააღმდეგ? შეიძლება ახლა ვინმე შემობრუნდეს და იკითხოს: რა, ქართველ, ჰეტერო, მართლმადიდებელ კაცს თუ უბრალოდ, საქართველოში მცხოვრებ ნებისმიერ კაცს, ნაკლები გაჭირვება ადგას, თუნდაც ბოლო ათწლეულების განმავლობაში?
კი, ქართველ, ჰეტერო და მართლმადიდებელ კაცს ერთმნიშვნელოვნად ნაკლები განსაცდელი და გაჭირვება ადგას. მისი „განსაცდელი“ ძალაუფლებაა, სხვა კაცებში დამკვიდრება და მათგან აღიარება. ძალაუფლებას, დამკვიდრებას და აღიარებას შეიძლება შეეწიროს კიდეც, მაგრამ ეს ის „წესებია“, რასაც დომინანტური ჯგუფის კაცები ერთმანეთს უდგენენ, როგორც თანასწორებს. აი, ქალებს კი ისევ ისინი უდგენენ წესებს, ოღონდ ისე, რომ მათ ადამიანებადაც არ თვლიან. ეს თანასწორისადმი კი არაა წესის დადგენა, ეს ჩაგრულისთვის წესის დადგენაა, აქედან მოდის ზუსტად ფემიციდი. ვინც ადამიანად კი არა, საკუთრებად მიგაჩნია, ძალიან ადვილად შეგიძლია მოკლა. გამოსავალი წაგლეჯა-გამოგლეჯა არაა. გამოსავალი ისეთი სივრცეების და ცოდნების შექმნაა, რომელიც თანასწორობაზე, ღირსების პატივისცემაზე, მრავალფეროვნების აღიარებაზე იქნება აგებული.
შენი სურათი მახსოვს "საბას" დაჯილდოებაზე, ორივე ხელი აწეული გაქვს, მუშტებშეკრული, იცინი... გერმანიაში რომ მიიღო პრიზი "გათვლამ", გამოცხადებიდან სცენაზე ასვლამდე არაფერი მახსოვდაო, თქვი. მომიყევი ამ გამარჯვებების შესახებ, რას ნიშნავს ეს მწერლისთვის?
რა ვიცი, კარგია გამარჯვებები, მაგრამ მათზე ჩემი ცხოვრება არაა აწყობილი. სხვა რაღაცებიც არსებობს, ბევრად უფრო მნიშვნელოვანი. თუმცა ლიტერატურული პრიზები გაძლევს იმის საშუალებას, რომ მეტად ითარგმნები, მეტი გკითხულობს, მეტი გიცნობს. კარგია ის, რომ მერე სადღაც გიწვევენ ლიტერატურულ ფესტივალებზე და ყველაზე მეტად ამაში იცი, რა მომწონდა? ის, რომ მოგზაურობის საშუალება მქონდა. ამ ვიზიტებს მოგზაურობას მივაბამდი ხოლმე, ეგ იყო ჩემი დიდი ბედნიერება. წარსულში იმიტომ ვლაპარაკობ, რომ პანდემიის გამო ახლა რაღაც ძალიან შორეულ წარსულად მეჩვენება ეს ყველაფერი.
როგორ ფიქრობ, რა აკლია ქართულ ლიტერატურულ პროცესს დღეს? რა არის საჭირო? რა მოიტანდა დიდ ცვლილებებს?
ქართულ ლიტერატურას მეტი თავისუფალი დრო სჭირდება იმისთვის, რომ წეროს. თითქმის ყველა ავტორს უწევს სხვა რაღაცის კეთება იმისთვის, რომ თავი ირჩინოს და მერე წერისთვის ძალიან ცოტა დრო რჩება. დასავლურ ქვეყნებში ამას ძალიან შველის სამწერლო რეზიდენციები და პატარა-პატარა სტიპენდიები. მიხარია, რომ მსგავსი რეზიდენციები ახლა ჩვენთან, მწერალთა სახლმაც წამოიწყო. ავტორების მხრიდან, იცი, რისი შეცვლა მგონია საჭირო? რომ საკუთარი ნაჭუჭებიდან გამოვიდეთ მკითხველთან მისასვლელად. ჩვენც დავრწმუნდეთ და მკითხველიც დავარწმუნოთ, რომ „ხან მიწისა და ხან ცისა“ კი არ ვართ, ძალიან მიწის, ჩვეულებრივი ადამიანები ვართ ცოტა მეტი წერის ნიჭით და მხოლოდ კითხვებს ვსვამთ, პასუხები კი მათია - მკითხველის. და იმდენნარი პასუხია, რამდენნაირიც მკითხველი.
ყველაზე შთამბეჭდავ, შენთვის შთამბეჭდავ ტექსტზე ან ტექსტებზეც მითხარი, ისეთებზე, თავიდან რომ აღარ ამოდის, სულ რომ რჩება - რაზეც გიფიქრია, ნეტა მე დამეწერა, ასე როგორ დაწერა?
მე მგონია, რომ წიგნი ადამიანივითაა. გააჩნია, ადამიანს როდის შეხვდები, ცხოვრების რა ეტაპზე და იმასაც გააჩნია, წიგნსაც როდის წაიკითხავ, ეგეც - ცხოვრების რომელ ეტაპზე. ერთ-ერთი ასეთი წიგნი, რომელიც „თავის დროზე“ შემხვდა, ელფრიდე იელინეკის „საყვარლები“ იყო. გარდა იმისა, რომ ძალიან შთამბეჭდავი ტექსტია, მაიძულა, ბევრ რამეზე ამეხილა თვალი და თავისი სახელი დამერქმია. მახსოვს, პირველი წაკითხვიდან ორი წლის მერეც წავიკითხე ეს რომანი და მერე აღარ იყო ისეთი შთამბეჭდავი. ორი წლის მერე რაღაცები უკვე მეტად ვიცოდი. მეორე წაკითხვის დროს პირველად რომ წამეკითხა ეს წიგნი, ხომ აღარ იქნებოდა ასე მნიშვნელოვანი? იყო და არის ბევრი სხვა მნიშვნელოვანი წიგნიც. როცა წიგნი ძალიან მომწონს, სრულ აღფრთოვანებაში ადგილი აღარ მრჩება იმისთვის, ვიფიქრო, ნეტა ეს მე დამეწერა ან ამას მეც ხომ დავწერდი, ან მე ამას ასე დავწერდი. ასე ვარ ადამიანზეც. თუ მისით აღფრთოვანებული ვარ, რაღაც პერიოდი აღარაფრისთვის მაქვს ადგილი ამ აღფრთოვანების გარდა და ეს მაქვს იშვიათი, მაგრამ საუკეთესო მდგომარეობა წიგნთანაც და ადამიანთანაც მიმართებაში.
ქალი ავტორი - კაცი ავტორი, აი, რაღაც რომანის, ლექსის, მოთხრობის, ნებისმიერი ტექსტის კითხვას რომ იწყებ, ფიქრობ ამაზე, ამით აფასებ, თუ ტექსტთან პირისპირ ეს აღარაფერს ნიშნავს?
ძალიანაც ნიშნავს. ტექსტთან პირისპირ დარჩენა ტექსტის არჩევიდან იწყება და მეც, თინეიჯერობიდან მოყოლებული, ქალი ავტორებისკენ მიმიწევს გული. სულ მათ ძებნაში ვიყავი და ვარ. ძალიან მომწონს, რომ ახლა ქალი ავტორების მეტი არჩევანია, ვიდრე ეს ათი და ოცი წლის წინ იყო. ამ ბოლო დროს დავაკვირდი, რომ ქალ ავტორებშიც შერჩევა დავიწყე. უფრო უცნობი ქვეყნებიდან და კულტურებიდან მირჩევნია ტექსტების კითხვა. აღარ შემიძლია ეს ერთი და იგივე დასავლელი, თეთრი კაცი და ქალი. მირჩევნია, უფრო რეპრესირებულ ხმებს მივედევნო. ჰაიტელი ან კონგოელი ქალი ავტორის წაკითხვა მირჩევნია. ახლა არის ამის მეტი შესაძლებლობა. მეტი წილი ტექსტებისა ინგლისურ ენაზე თუ არა, გერმანულზე მაინც არის თარგმნილი და მათი მოძიება „პირატულ“ საიტებზე ყოველთვის შეიძლება. გამონაკლისი რამდენიმე კაცი ავტორი მყავს. მაგალითად, კუტზეე ახერხებს საკუთარი კაცური „კანიდან“ გავიდეს. ჩვენს ლიტერატურაში ასეთი რეზო ინანიშვილია. მგონია, რომ რეზო ინანიშვილზე კეთილი და კარგი კაცი ქართულ ლიტერატურაში არ არსებობს.
გახსოვს დრო ან გქონდა ისეთი დრო, რომელმაც შეგცვალა, ამოგაგდო, შემოგაბრუნა - რაღაცა დიდი და მნიშვნელოვანი დაიწყო-დაამთავრა? რაღაც საფეხურ-ეტაპები იყო შენს ცხოვრებაში?
კი, იყო, რა თქმა უნდა, და რამდენჯერმე. მაგრამ რომ მთხოვო, დავასახელო ეს მომენტები, ვერ დავასახელებ იმიტომ, რომ ასე ცნობიერად არ ვიცი. რაღაც მომენტები შეიძლება მოვნიშნო გარდამტეხად, მაგრამ, რა ვიცი, რაში მჭირდება? დიდი-დიდი, ალტერნატიული რეალობა რომ წარმოვიდგინო? ეს რომ არა, მერე რა მოხდებოდა და ვინ ვიქნებოდი? კი, კრიზისულ მომენტებში და ამ ბოლო დროს განსაკუთრებით, მიფიქრია ეგრე, მაგრამ რა? მგონია, რომ ძალიან შეზღუდული ვარ ამ წარმოდგენაში. მაინც არასდროს მეცოდინება, როგორი იქნებოდა ჩემი ალტერნატიული ცხოვრება. ამას სჯობს, ისევ საკუთარი ტექსტების გმირები და მათი რეალობები გამოვიგონო. ეს მეტი სიამოვნებაა და მეტად გაერთობა ადამიანი.
ყოველთვის აღნიშნავ ქალთა საერთაშორისო დღეს, როგორც სამოქალაქო აქტივისტი და ფემინისტი. რას ცვლის ეს კვირეულები, მსვლელობები, ღონისძიებები? გიყვარს დღესასწაულები?
კი, მიყვარს რვა მარტი. ფემინისტები გამოვჩნდით თუ არა, მაშინვე მოვნიშნეთ ეს დღე უფლებებისთვის ბრძოლის დღედ და ამან ის შეცვალა, რომ რვა მარტი ახლა ბრძოლის დღესთან უფრო ასოცირდება, ვიდრე მანდილოსნისთვის ყვავილების და შოკოლადის ჩუქების და ფუყე სადღეგრძელოს მიძღვნის დღედ, როგორც მანამდე იყო კარგა ხანს. და კიდევ ერთი, ძალიან ღრმა ბავშვობის რვა მარტი მიყვარს. მაშინ მხოლოდ ქალები იკრიბებოდნენ და რვა მარტს დიდი მხიარულებით აღნიშნავდნენ. არც კაცი დაიშვებოდა იმ მხიარულებაზე და არც ბავშვი, მაგრამ ერთხელ, ბებიამ, დედის დედამ, ეტყობა, სხვასთან ვერავისთან დამტოვა და ასეთ მხიარულებზე მეც წამიყვანა. ზუსტად მახსოვს, იქ ერთადერთი ბავშვი ვიყავი. და რაც იქ ვნახე, ეს იყო ყველაზე შთამბეჭდავი ზეიმი მთელი თავისი კარნავალურობით და თეატრალურობით, ცეკვით და სიმღერით, რაც კი ოდესმე მინახავს. სრულიად ქალური სივრცე იყო შექმნილი, სადაც ამ ქალებს მხიარულების გარდა, მგონი, არც არაფერი ახსოვდათ. მერე ბებიაჩემს რამდენჯერმე ვთხოვე, გაეხსენებინა ის რვა მარტები, მაგრამ დიდად ენთუზიაზმში არ ამყოლია. მეც მესმის მისი, 92 წლის ყოჩაღი გოგო კია, მაგრამ წარსულზე ლაპარაკი დიდად არ უყვარს.
სხვა დღესასწაულები არ მაქვს გამორჩეული. ახალი წელი, კარგა ხანია, მასევდიანებს. სამაგიეროდ, ძალიან მიყვარს ჩემი დაბადების დღე. დაბადების დღის გადახდა და მხიარულება ბავშვობაში მიყვარდა, მაგრამ ახლა უფრო ის მიყვარს, რომ ამ დღეს მოგზაურობა დავამთხვიო, სადმე „სხვაგან“ ვიყო. რაზე მეცინება, იცი? ჩემს დაბადების დღეს ახალი წელივით ვხვდები, ღამის 12 საათზე, დიდად აღტაცებული და ყველა ასეთი შეხვედრა რაც მქონია, მარტო ან საყვარელ ადამიანებთან ერთად, ხან გემბანზე, ხან ქუჩაში, ხან კაფეში, ხან სად და ხან სად, მერე ძალიან ლამაზად მახსენდება.
გაქვს სხვადასხვა ქვეყანაში ცხოვრების და სხვადასხვა სამუშაოს გამოცდილება. როგორი იყო ეს წასვლა, გასვლა, საზღვრის გადალახვა, როგორც მომავალი ავტორისთვის და თუნდაც ერთი კავკასიელი, ქართველი ან, სულაც, საბჭოთა კავშირში დაბადებული გოგოსთვის?
საზღვრების გადალახვა ძალიან მნიშვნელოვანია ადამიანის ცხოვრებაში. ძალიან ზრდის ადამიანს სხვა ქვეყანაში მოგზაურობაც, ცხოვრებაც, ყოფნაც. უბრალოდ, ესეც პრივილეგიასთან არის კავშირში. ყველას არ შეუძლია საზღვრებს შორის მოძრავი იყოს, თან დაცულად მოძრავი. ჩემი პირველი მოთხრობები, იცი, რაზე იყო? 13 და 14 წლის რომ ვწერდი. მოგზაურობაზე. გოგოები და ბიჭები სამოგზაუროდ ხევსურეთში ან ფშავში მიდიან. ნუ, რა თქმა უნდა, იქ რომანი და დრამაცაა, მაგრამ მთავარი მაინც მოგზაურობაა. 90-იანი წლების დასაწყისში ხომ წარმოუდგენელი იყო თინეიჯერი გოგოს მოგზაურობა, ჰოდა, მეც იმაზე ვწერდი, რაც წარმოუდგენელი იყო, არასოდეს გამომეცადა, მაგრამ ძალიან მინდოდა მცოდნოდა. თვალით არ მქონდა ნანახი მაშინ არც ფშავი და არც ხევსურეთი, მგონი არც ტელევიზორში, მაგრამ მაინც ვწერდი. ჰოდა, მერე, ოდესღაც ასეთმა გოგომ, ძალიან დავაფასე საზღვრებს გარეთ გასვლა და მოძრაობა. დღემდე მართლა არაფერი მიხარია ისე, როგორც მოგზაურობა.
ხშირად ახსენებ ბებიას, ვინ იყო, როგორი იყო? და საერთოდ, როგორი იყო გარემო, სადაც ბავშვობაში ცხოვრობდი, ვინ იყო ის ხალხი, ვინც გავლენას ახდენდა და გცვლიდა, ან ვერ... მართლა ბავშვობა ქმნის ადამიანს? თუ მას აქვს შემდეგ შეცვლის და გადასხვაფერების დიდი შესაძლებლობები?
კი, ბავშვობა ქმნის ადამიანს. სკოლაში შესვლამდე მე ბებიები მზრდიდნენ, ორი ბებია და ერთი დიდი ბებია. ერთმანეთისგან სრულიად განსხვავებული, საოცრად ელვარე და დაუვიწყარი ქალები. ერთხელ აუცილებლად დავწერ მათზე. ჩემზე ძალიან დიდი ზეგავლენა ჰქონდა მამის დედას, რომელიც უკვე ვახსენე. ვისი მასწავლებელიც ყოფილა ელენა ქევანაშვილი, ის მას ვერასდროს ივიწყებს. მეც ვერ ვივიწყებ მას, როგორც ბებიას და როგორც მასწავლებელს. ბებიები „მორიგეობით“ მზრდიდნენ, დედაჩემი ამ დროს თბილისში ცხოვრობდა და მუშაობდა და მამაჩემიც, როგორც ბევრი მამა, თითქმის არასოდეს იყო სახლში. იცი, რას დავაკვირდი? აი, ტექსტებშიც ძალიან მარტივად შემიძლია შევქმნა ბებიის ნაირნარი ვერსია - თინა, ნორა, დომნა ამ ახალ ტექსტში, მაგრამ დედები და მამები ჩემს რომანებში ან არ არიან, ან თუ არიან, ემოციურად არიან მიუწვდომელი. ჩემი მშობლებიც ასე ემოციურად მოუხელთებელი იყვნენ ჩემთვის იქამდე, სანამ მერე ყველა ერთად ცხოვრებას არ დავიწყებდით. რადგან ბებიების სამყაროს უკეთ ვიცნობდი, თითქოს უფრო მიადვილდება ტექსტში ბებიის შექმნა.
დედის პერსპექტივიდან ორი მოთხრობა მაქვს დაწერილი, „ისე დღე“ და „წერილი ლიას“. მგონია, რომ ორივე საუკეთესოა ჩემს მოთხრობებს შორის, მაგრამ აი, დედაზე, როგორც პერსონაჟზე წერა შვილის პერსპექტივიდან, ძალიან მიჭირს. მგონია, რომ ამ სირთულეს გადავლახავ, რადგან დედა-შვილის ურთიერთობა, განსაკუთრებით დედის და ქალიშვილის, ყველაზე საინტერესო, ტაბუირებული და „ბნელი“ მგონია ადამიანებს შორის ურთიერთობებში და მასზე მეტის გაგებაც მინდა. მაგრამ მეორეც ისაა, რომ არა მგონია, მე ბებიებზე ემოციური თუ ფიზიკური მიჯაჭვულობის საკითხში გამონაკლისი ვიყო. ამ რამდენიმე ხნის წინ, ქალთა ისტორიის წერაზე ვუზიარებდი გამოცდილებას ქალების სხვადასხვა ჯგუფს. შეხვედრის ბოლოს ვთხოვდი, რომ აერჩიათ წინაპარი ქალი და მასზე ამბავი დაეწერათ. და იცი რა მოხდა? სადღაც, სამოცდაათი ქალიდან, ორი მოყვა ამბავს დედაზე და დანარჩენი - ბებიაზე. ამასაც თავისი ახსნა აქვს და ბევრი ახსნა შეიძლება ჰქონდეს. ერთ-ერთი ახსნა ისაა, რომ დედაჩემის მსგავსად, ამ ქალების დედებსაც, საბჭოთა სისტემის მიერ თავს მოხვეული „ორმაგი ტვირთი“ აწვათ მხრებზე. ისინი გარეთაც შრომობდნენ - სამსახურებში და საოჯახო საქმეც მთლიანად მათ კისერზე იყო. და სახლის საქმეში, მათ შორის ბავშვების აღზრდაში ვინ ეხიდებოდა, ვინ ცდილობდა მათი შრომის შემსუბუქებას? ისევ მათი დედები. ამიტომაც ვიზრდებოდით საბჭოთა ბავშვების უმეტესობა ბებიებთან და მეტი ბმაც გვქონდა მათთან.
ლექციებს კითხულობ და მკვლევარი ხარ, მხატვრულ ტექსტებს წერ, არასამთავრობო ორგანიზაციაშიც მუშაობდი, და მაინც, რისი კეთება გიყვარს ყველაზე მეტად, რა არის „შენი“ საქმე?
„იდენტობაში“ ვიმუშავე ათი წლის წინ და ეგ იყო ჩემი არასამთავროებთან კონტაქტი, ამით დაიწყო და ამით დამთავრდა. 2012 წლიდან მოწვეული ლექტორი ვარ თსუ-ში, დროგამოშვებით ვკითხულობ ლექციებს. უფრო „ფრილანსერი“ ვარ, ხან ვთარგმნი, ხან ვიკვლევ, ხან ვწერ. ასე არასტაბილურად ვცხოვრობ კარგა ხანია, მაგრამ ამის გამო შფოთვა არ მაქვს. ასე მგონია, სხვანაირად აღარც გამომივა და ასე რომ არ ვიცხოვრო, ვერც დავწერ. შეიძლება, სასაცილო იყოს, მაგრამ ახლა ყველაზე მეტად სიარული მიყვარს. შემიძლია, ბევრი კილომეტრი გავიარო ფეხით და ძალიან ბედნიერი ვიყო. ამ დროს ყველაზე კარგად ვისვენებ, ყველაზე კრეატიული ვარ და ყველაზე მსუბუქიც. ძალიან მიყვარს ის ქალაქები, სადაც სიარულის საშუალებაა. თბილისი არაა მოსიარულეებისთვის, გადატვირთული მოძრაობის გამო. გაივლი და უფრო მძიმდები გამონაბოლქვისგან. არ ვგრძნობ აქ თავს კარგად, ზუსტად იმიტომ, რომ ბევრს ვერ დავდივარ.
ბავშვობაში ასე ცეკვაზე ვიყავი. ცეკვაზე ცალკე დავდიოდი, მაგრამ ყველგან ვცეკვავდი. აი, სახლში, მაგალითად, მეტყოდნენ, მაცივრიდან რაღაც მოიტანე, წავიდოდი ცეკვა-ცეკვით და მივიტანდი ცეკვა-ცეკვით. ოღონდ ხანდახან გზაში მავიწყდებოდა კიდეც რისი მოტანა დამავალეს, ისეთი გართული ვიყავი ჩემი მოძრაობებით. სკოლიდან მოვიდოდი და ორი საათი ვიცვლიდი ტანსაცმელს ცეკვა-ცეკვით, ოღონდ მართლა ორი საათი და მერე, სადღაც საღამოსკენ, ძლივს დავჯდებოდი სამეცადინოდ. ძალიან მადლიერი ვარ იმის, რომ სახლში ამას არავინ მიშლიდა. არ მახსოვს, ეს ცეკვა როდის შევწყვიტე, ალბათ მაშინ, როცა უფრო თინეიჯერობისკენ წავედი. ახლა ცეკვა ხშირად არც მახსოვს, რომ არსებობს. არც თავიდან დავიწყებდი ცხოვრებას, არც სხვა ადამიანად დავიბადებოდი, მგონია, რომ ერთხელ ცხოვრებაც საკმარისი გამოცდილებაა, მაგრამ რომ მითხრან, ერთი წუთი წარსულში დაგაბრუნებ, იცი, რომელ ერთ წუთს ავირჩევ? აი, ათი წლის რომ ვარ, ვცეკვავ და ყველაზე მსუბუქი ადამიანი ვარ დედამიწაზე.
