შესაძლოა, ჩვენ უნებლიეთ ხელი შევუწყვეთ ავანგარდის შესახებ ყველაზე ზერელე წარმოდგენებით მანიპულირებების პროცესს, როცა არაპროფესიონალებმა სწორედ ამგვარი ზედაპირული წარმოდგენებით დაიწყეს ჩვენს გვერდზე თვითდამკვიდრება. ეს იმის გამოც მოხდა, რომ მთელი სიმძიმე თბილისური კონტრკულტურისა თუ სუბკულტურის შექმნის მცდელობისა ჩვენ დაგვაწვა _ საგამოფენო პოლიტიკის დემოკრატიზაციის გამო.
(1984 წელი. `არქივარიუსების~ გამოფენა გ. ლორიას სახლში. (მონაწილეობდნენ: მამუკა ცეცხლაძე, გია ლორია, გ. მაღლაკელიძე, კ.კაჭარავა, მ. ცეცხლაძე (?)).
1985 წელი. გამოფენა თელავის მუსიკალური ფესტივალის პროგრამით. თელავი. თეატრის ფოიე. [გამოფენას ხელმძღვანელობდა გ. ბუღაძე, ზემოთ დასახელებულთ მიემატა ოლეგ ტიმჩენკო].
1986 წელი. მარტი-აპრილი _ მეათე სართულის მუშაობა. 
1986 წელი. გამოფენა მამუკა ჯაფარიძის ატელიეში. მონაწილეობდნენ: მ. ჯაფარიძე, მამუკა ცეცხლაძე, კ. კაჭარავა, ო. ტიმჩენკო, მაია ცეცხლაძე, თ. იაკობაშვილი.
1986 წელი _ გამოფენა ორი ექსპოზიციით `ქარვასლაში~ - თბილისის ეთნოგრაფიის მუზეუმი. იგივე ჯგუფი იფინება გ. ბუღაძის მეთაურობით.
აი, ასეთი იყო დასაწყისი.
P.S. 1986 წლის იანვარი. მაღლაკელიძე, კ. რამიშვილი, მ. ჯაფარიძე _ ჭოღოშვილის სახელოსნოში).

ჩვენი სწავლის დროს სამხატვრო აკადემიაში კლასიკურ ხელოვნებასა და აკადემიზმზე სავსებით ორიგინალური, ოდნავ ანეგდოტური წარმოდგენა ჰქონდათ. აკადემიის ერთმა პროფესორმა, ლაპიაშვილმა კარავაჯოს და კარავაჯისტებს ერთY`ავტორიტეტულ~ ჟურნალში `ტალახისფერი ნიაღვარი~ უწოდა. `ფერმწერლებად~ არ მიაჩნდათ და სკეპტიკურად უყურებდნენ რაფაელს, რემბრანდტს. მთელი ფერწერა (ნიშანდობლივია, რომ ამ სიტყვამ მთლიანად შეცვალა მხატვრობა, ხელოვნება) თავისი ისტორიით აკადემიის პედაგოგთა უმეტესობისათვის იმპრესიონიზმიდან იწყებოდა და ჟორჟ რუოთი მთავრდებოდა. [მამუკა ცეცხლაძის შეკითხვაზე, სამიანს რატომ მიწერთო სადიპლომო ნამუშევარში, აკადემიის იმჟამინდელმა რექტორმა ზურაბ ნიჟარაძემ უპასუხა: `სულ რომ თბილებით გიმუშავია, ცივები? ცივები რა უყავიო?~]
ასეთ პირობებში ვთქვათ ნაზარეველების ან პრერაფაელიტების აღმოჩენა და ისევე დაცვა გვიხდებოდა, როგორც მოროს, მაგრიტს და როტკოს ვიცავდით.
პოსტიმპრესიონისტული ფერწერის, სპექტრალური ფერწერის სპეციფიკური, თან ტენდენციურად გაგებული პრობლემატიკა სახვითი ხელოვნების ერთადერთ ღირებულებად მთავარ კრიტერიუმად იყო აღიარებული. ამგვარი ცუდი ფორმალიზმის დაკანონება ყველანაირად ხელს აძლევდა იმდროინდელ (ახლაც ასეა!) ბიუროკრატიულ, მმართველ აპარატს. ხელოვნებას ეცლებოდა ყველანაირი სხვა მისია, ფუნქცია და დაყვანილი იყო დოგმატური, ტენდენციური ხელოსნობის დონემდე. მხატვრის განსაკუთრებულ გამბედაობად ითვლებოდა სოციალისტური  რეალიზმის თემატურ სურათში რომელიმე დეტალის პოსტიმპრესიონისტული, `კარგი~ ფერწერით `გამდიდრება~. ედმონდ კალანდაძის ერთი `ორთოდოქსალური~ მიმდევარი და მოწაფე ლ. დავითაშვილი ამტკიცებდა, რომ ერთი პატარა დეტალის, ვთქვათ კოვზის დახატვა გაცილებით ბევრს ნიშნავს, ვიდრე რაიმე თემა, სიუჟეტი ან წარმოდგენა რომელიმე სხვა ფუნქციაზეო. თავად ედმონდ კალანდაძეს მოწაფეებისათვის გაუნდვია სანუკვარი ოცნება _ დაეხატა საბჭოთა მილიციელი იმგვარად ოსტატური სპექტრალური ფერწერით, რომ მისი მუნდირის და ბუნებაში (გარემოში) დგომის სილამაზე გადმოეცა.
სურათის თანადროულობასთან კავშირი კარავაჯოს `მომსპობ~ პროფესორ ლაპიაშვილს ასე ესმოდა: დე ნატურმორტში სადმე რეფლექტორის ან რადიატორის ნაწილიც გამოჩნდეს, მაყურებელი რომ მიხვდეს XX ს-ის მხატვართან რომა აქვს საქმეო.
ალბათ აუცილებელია იმ ობიექტურ მიზეზთა ხსენებაც, პოსტიმპრესიონიზმის ამგვარი ტენდენციური კონსერვაცია რომ გამოიწვია;

60-იან წლებში ტოტალიტარიზმის შემსუბუქების პერიოდში ქართველი მხატვრები დაზგური ფერწერის თავისთავადობის, ფერწერულ ამოცანათა სპეციფიკური, განმსაზღვრელი ღირებულების დამკვიდრებით დაუპირისპირდნენ სოციალისტური რეალიზმის ცრუ იდეოლოგიურ პათოსს, სოციალისტურ-რეალისტურ თემატიკას.
თემატური ფერწერა ამ ათწლეულებში (60-70-იანი წლები) ძირითადად დეკორატიულ-ფოლკლორულ მოტივთა სტილიზაციით დამკვიდრდა გამოყენებით-უტილიტარული ხელოვნების დარგში _ სკულპტურული ან ჭედური რელიეფები, ინტერიერის სამკაულნი _ `ხალხური~ სცენებით. მალევე შექმნილი და ფორმირებული ეროვნული კიჩი თემატური სურათების მომავლის შესახებ ყველანაირ სკეპტიკურ უარყოფას უფრო უწყობდა ხელს.
მეორე ტენდენცია სახვით ხელოვნებაში, ფერწერაში ე. წ. პოეტური, სენტიმენტალური, ისევე არაპროფესიონალთა შემოქმედებაში დამკვიდრდა. ამ მოძრაობის ლიდერმა, მხატვარმა თემო ჯაფარიძემ შექმნა სევდიანი, სნეული პერსონაჟებით დასახლებული ქალაქის ძველი ევროპული რაიონების სტილიზებული სამყარო. დაღლილობა, ირონიული სკეპსისი, ნიჰილიზმის ქადაგება, სენტიმენტალიზმი და მეტად თავისებურად აღქმული რელიგიურობა _ ბანალურის მაღალფარდოვნად გამეორებების პათოსით _ აი, ამ მხატვრული სისტემის ნიშნები, დამახასიათებელი მუქი, აქრომატული კოლორიტით.
ამ მხატვრობამაც ხელი შეუწყო დაზგური ფერწერის კულტის განმტკიცებას _ წარმოიშვა აზრი, რომ თემატიკა, საზოგადოდ ყველანაირი ცხოვრების ბუკვალური ილუსტრაციაა, აქტუალური `დისიდენტური~ (მაშინ ამგვარი სენტიმენტალური სკეპსისი, უიმედობა და მისი გამჟღავნება დისიდენტობასთან იყო გაიგივებული) პრობლემატიკით საქმის გაიოლებაა _ `პუბლიკაზე~ მუშაობა. ამ ბოლო მოსაზრებაში ასევე საინტერესო ტენდენცია იკვეთება _ ქედმაღლური დამოკიდებულება ფერწერის რთულ პრობლემატიკასთან ვერმიახლოებული, გაუნათლებელი მასისადმი, ჩვენს ფერმწერლებს საკუთარ ძიებათა ელიტარულობის განცდას უმტკიცებდა. უკვე შემდგომ ავანგარდის ნიმუშთა ზერელე გაცნობისას ჩვენმა პერსონაჟებმა ყველაფერი (განსაკუთრებით სიურეალიზმიდან, რომელიც ჰოი საშინელებავ! ნატურალისტური ფორმებით მანიპულირებდა!) პუბლიკის ინტერესებზე, ქვენა მისწრაფებებზე კომპრომისულ რეაგირებად, სპეკულაციურ ეპატაჟად აღიქვეს. ასე იშვა მითი იმის შესახებ, რომ მხოლოდ ისინი, 60-იანი წლების ქართული ფერწერის კორიფენი არიან ნამდვილი ტრადიციის, ნამდვილი ფერწერის შემნახავნი და განმათავისუფლებელნი, რის შესახებაც, მოდილიანისადმი მიძღვნილ საღამოზე, ხელოვნებათმცოდნეობის ფაკულტეტის სტუდენტებმა რომ მოაწყვეს ნინო ზაალიშვილის ხელმძღვანელობით, ამაყად განუცხადა სტუდენტებს ზურაბ ნიჟარაძემ: მოდილიანი კლასიკური, პერიკლეს ხანის სილამაზის ნორმებს არღვევდა, ამახინჯებდა, მე კი მას აღვადგენო. მას ალბათ მხედველობაში ჰქონდა მისი აზრით `ბერძნულად~ სტილიზებული თავისი ფიგურები, რომლებსაც მერე სქელი, სპექტრალური ფერწერით `ამრგვალებდა~ ან ღებავდა _ ინტენსიური ფერადებით მეტ-ნაკლებად წარმატებული მოდელირებით.
აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ იმავე ზ. ნიჟარაძეს უკვე 60-იანი წლების სურათებში ჰქონდა ჟანრული სცენები (`მოხუცი ქალი მამლით~, `რომის ქუჩებში~, `ბიჭუნა სახედარზე~ და ა. შ.) რომლებიც მის მხატვრობაში კინემატოგრაფიდან, იტალიური ნეორეალიზმის დოკუმენტალური ყოფითობის აღმოჩენის სიხარულიდან გაჩნდა და მალევე გარდაიქმნა მანერულ სტილიზაციად.
ფერწერულ ძიებათა ორთოდოქსალურ პროცესში, შემოქმედების ბოლო ეტაპზე თემატურ სურათს მიუახლოვდა ხიტა (გურამ) ქუთათელაძე. მის აურაცხელ პეიზაჟებს და ნატურმორტებს (ხშირ შემთხვევაში დაუმთავრებელს) მუდამ ახასიათებდა სურათოვნების განცდა _ მისი პეიზაჟები პეიზაჟური სურათებია. ასეა ნატურმორტებიც. ბოლო პერიოდში მის სურათებში დონ კიხოტის და ფიროსმანის სახეები ჩნდება, როგორც მორალურ-ეთიკური ღირებულებების განმაცხადებელი ძალზე მნიშვნელოვანი, პიროვნულად ტრანსფორმირებული ხატები.
80-იან წლებში ჩვენში მკვეთრად გაცხადდა ახალი თაობის მხატვართა მოთხოვნა-მონაპოვარი _ თემატური სურათის მნიშვნელობის აღდგენა. პირველად ამდენი ხნის განმავლობაში გაჩნდა დასაბუთებული აზრი, რომ მხატვრობა გაცილებით უფრო მეტია თავისი მისიით, ვიდრე სპეციფიკური მხატვრული საშუალებებით ოსტატური მანიპულირება. ამ მოძრაობის სისტემატიზაციას, მისი გამოცდილების გაცხადების პროცესს გია ბუღაძე ხელმძღვანელობდა თეორიული პუბლიკაციებით და ძალიან ინტენსიური, ფართო საგამოფენო პრაქტიკით.
ირაკლი ფარჯიანმა 80-იანი წლების დასაწყისიდან რელიგიურ თემებზე შექმნილი ფერწერის დემონსტრირება დაიწყო.
ლევან ჭოღოშვილი XIX-XX ს-თა მიჯნის ქართული ინტელიგენციის პორტრეტულ სურათებს ჰქმნიდა.
გია ბუღაძემ გერმანული რომანტიზმის ტრადიციას და ვაგნერის `ხელოვნებათა სინთეზის~ იდეებს მიმართა. ამ ძიებათა გზაზე შეიქმნა სურათები ჯერ რ. ვაგნერის, შემდეგ კი გ. მალერის მუსიკალური თემების მიხედვით, მრავალწლიანი სურათები  ჰაინრიხ ფონ ოფტერდინგენის (ნოვალისის) მიხედვით და სურათების სერია: `ევრიდიკე~ და `ახალი ევრიდიკე~,  მოგვიანებით გ. ბუღაძემ თავისი შემოქმედებისათვის განმსაზღვრელ ეროვნული ისტორიის თემას მიმართა და 1985 წელს ლ. ჭოღოშვილთან ერთად მოაწყო განსაკუთრებული მნიშვნელობის გამოფენა `ისტორიიდან~.
გია ბუღაძეა ავტორი განსხვავებული სტილისტური ძიებებისა, როცა გოეთეს ფერთა თეორიის პრაქტიკულ გამოცდილებად ქცევის სურვილით დაუპირისპირდა სპექტრული ფერწერის ორთოდოქსალ აპოლოგეტებს.
1986 წლის მარტში აკადემიის სტუდენტთა ერთი ჯგუფი მუშაობას იწყებს ერთ-ერთ პატარა სახელოსნოში, სამხატვრო აკადემიის მეათე სართულზე, სადაც თავის სადიპლომო ნამუშევარს, `სულხან საბა ორბელიანის მოგზაურობა ევროპაში~ აკეთებდა დიპლომანტი მამუკა ცეცხლაძე. მეათე სართულზე მასთან ერთად მუშაობდნენ: თ. იაკობაშვილი, ზ. სუმბაძე (რომელიც ამჟაად დასავლეთ ბერლინში ცხოვრობს). იმავე წელს, ზაფხულში მოეწყო ამ ჯგუფის პირველი გამოფენა თბილისის ეთნოგრაფიის მუზეუმში _ `ქარვასლაში~. მსურს საგანგებოდ აღვნიშნო რომ პირველი საგაზეთო პუბლიკაცია ამ ჯგუფის შესახებ სამსონ ლეჟავას ეკუთვნის, რომელმაც ახალგაზრდა მხატვრებს `86-იანელთა თაობა~ გვიწოდა.
ჩვენი მხატვრობა რომანტიზმის ტრადიციის თავისებური გაგრძელება იყო. უცნაური სიხარულით, აღმოჩენის სიამაყით ჩვენ ვხატავდით რომანტიკულ პერსონაჟებს: მეფეებს, მღვდლებს, რაინდებს, ეშმაკებს სხვადასხვა უცნაურ ფანტომებს. მუშაობისას აკადემიისა და გარშემომყოფთათვის უჩვეულო მასალებს (დისპერსია, სამეურნეო საღებავები) ვიყენებდით. თანდათან შეიქმნა ჩვენი სამყარო, სულ უფრო მეტი ექსპრესიულობით დახასიათებული პერსონაჟებისა, რომელთა შესახებ სხვადასხვა ლეგენდებს და ზღაპრებს ვიგონებდით. ამ დროს გაჩნდა ინფორმაცია `ახალი ველურებისა~ და ტრანსავანგარდის შესახებ, თავიდან აღმოვაჩინეთ ფიროსმანი და რუსული ლუბოკი.
მოგვიანებით, მეათე სართულის ჯგუფს, უკვე მარჯანიშვილის სახელობის თეატრის სახელოსნოში ა. რამიშვილი შეუერთდა. მისთვის დამახასიათებელი დისციპლინირებული შრომისმოყვარეობა, რაციონალიზმი ძალიან თავისებური სტიმული იყო ჯგუფის შემოქმედებითი პრაქტიკისათვის. მარჯანიშვილის სახელობის თეატრის ბუტაფორიულ სახელოსნოში [სადაც მუშა-დეკორატორად მუშაობს მამუკა ცეცხლაძე] ჯგუფის მუშაობა განსაკუთრებით ინტენსიური გახდა. აქ ერთმანეთთან თანაარსებობდა სავსებით განსხვავებული ტენდენციები, კეთდებოდა უჩვეულოდ დიდი ზომის (3, 5 მეტრი) სურათები, რკინის და ხის ობიექტები, მოხატული კოსტუმები, სხვადასხვაგვარი კოლდთავები.  მეათე სართულის ჯგუფი პირველია და ჯერჯერობით ერთადერთია საქართველოში, რომელმაც თავის გამოფენებზე აქციების დემონსტრირება დაიწყო. სამი წლის განმავლობაში ჯგუფმა მხოლოდ თბილისში თხუთმეტამდე გამოფენა მოაწყო. [ყველაზე მოულოდნელ ადგილებში _ მარჯანიშვილის თეატრში, რესპუბლიკის მოედნის მიწისქვეშა იარუსზე (სადაც ჯგუფმა მოხატა მიწისქვეშა გადასასვლელების კედლები)] იყო გამოფენა აღმოსავლეთ ბერლინშიც (მ. ცეცხლაძე, ნ. ცეცხლაძე, ო. ტიმჩენკო, ა. რამიშვილი, მ. ჯაფარიძე) სადაც ფერწერის გამოფენის გარდა მხატვრებმა კედლის მხატვრობის ნიმუშები და ბერლინში შეძენილი ჯართისგან გაკეთებული ანგელოსებიც დატოვეს.
ძალიან მნიშვნელოვანი იყო 1988 წელი. ნარვაში, ახალგაზრდა მხატვარ ავანგარდისტებთან შეხვედრა-სემინარზე გამგზავრების წინ თბილისში `ქარვასლაში~ მოეწყო ოცი ქართველი მხატვრის გამოფენა _ ერთგვარი `რეტროსპექტივა~ ქართული ავანგარდისა. ამ გამოფენის ინიციატორი მეათე სართულის ჯგუფი იყო. ნარვაში საკმაო წარმატებით დემონსტრირებული ფართო მხატვრული პროგრამის შემდეგ, ზაფხულში ჯგუფმა გამოფენებისა და აქციების ერთგვარი მარათონი მოაწყო _ მთელი ზაფხულისა და შემოდგომის განმავლობაში `ქარვასლის~ დარბაზში იცვლებოდა სხვადასხვაგვარი ექსპოზიციები, რომლებშიც ჩართული იყო მინსკელ, აღმოსავლეთ ბერლინელ, ლენინგრადელ მხატვართაგან ყველა მსურველის, დებიუტანტთა ნამუშევრები. შესაძლოა, ჩვენ საგამოფენო პოლიტიკის ამგვარი დემოკრატიზაციით, თბილისური კონტრკულტურის შექმნის გულწრფელი მცდელობით, ხელი შევუწყვეთ...

(ნაწერი წყდება)