შაჰმარი (1939–1989) აზერბაიჯანელი მწერალი და პუბლიცისტი, მცირე მოცულობის მოთხრობების ოსტატი. მიუხედავად იმისა, რომ სიცოცხლეში მხოლოდ ორი კრებული გამოსცა, თავის სამშობლოში დიდი პოპულარობით სარგებლობს.

 

გულნაკლული

 

უკვე რამდენი წელია, აქბერი არ მინახავს. შეიძლება ათი-თხუთმეტი წელიც იყოს, შეიძლება, ცოტა ნაკლები, არ ვიცი, ზუსტად არ მახსოვს. ახლა რომ ვინმეს ეთქვა, აქ ბაზარში, ხალხმრავალ ადგილას, დახლს უკან მდგარ აქბერს წააწყდებიო, – არ დავიჯერებდი.

როგორც კი არაჩვეულებრივი, ნასათუთევი თეთრი ბალი ვნახე... მაშინვე მივხვდი, ვერ ვიყიდიდი. მაგრამ ბლის სილამაზემ მიმიზიდა. ვიფიქრე, თვალს გავახარებ. როგორც იტყვიან, კარგის შეთვალიერებაც მადლია. მივუახლოვდი, ბალს დავხედე. თავი რომ ავწიე, ვის ვხედავ?! აქბერს! დახლს უკან დგას და მიყურებს. „სალამი, აქბერ!როგორა ხარ, ბიჭო? რამდენი წელია, არ მინახიხარ! ქალაქში ჩამოდიხარ (ბაზარში უნდა მეთქვა) და არ მნახულობ! არაგრცხვენია?!“ „ამას წინათ ვიყავი.“ „ჩვენთან?“ „არა, შენს სამსახურში, მითხრეს, ლენქორანშიაო.“ „ჰო, ლენქორანში ვიყავი გასულ წელს გასტროლებზე.“ ისეთი ტონით ვუთხარი, გეგონება, მის წინაშე ვტყუოდი: როგორ თუ, ის რომ მოსულა, მე ლენქორანში ვყოფილვარ. ამვლელ-ჩამვლელი ბლის ფასს კითხულობდა და პატრონის პასუხს ელოდა.

– პარკი გაქვს? – მის ხმაში სიყალბე არ იგრძნობოდა, პირიქით, ეს გულუხვობა, თავისებური ბრძანება და მოთხოვნა უფრო იყო. „რად გინდა?“ „ბავშვებისთვის ბალი...“ „არა, არა, არა...“ „კი, კი, კი...“ ბაზრიდან რომ გამოვდიოდი, ბლიან პარკს მივაქანავებდი და მიხაროდა. „ოთხი კილო იქნება... არა, ხუთი კილო... ოცი მანეთის ამბავია, მოგებაში ვარ... ღმერთო კი მაპატიე!...“

 ვიცოდი, რომ არ შეიძლება, ასე იფიქრო, რომ ეს საძაგლობა და მამაძაღლობაა. მაგრამ რა ვქნა, უკვე კარგა ხანია, ჩემი აზრები და ფიქრები მე არ მემორჩილება.

გარდა ამისა, ჩემს დიდთვალება და გამხდარ ბიჭს (სიგამხდრეში დედამისსა ჰგავს) ბალი ძალიან უყვარს, შეიძლება ამაში მე მგავს, არ ვიცი.

ბლით სავსე პარკი მაგიდაზე დავდე და დავაყოლე, მიირთვით, ღმერთმა შეგარგოთ! ჩემები ხართ, კი არ მიპოვნიხართ.

მეუღლის გაოცებული თვალები რომ შევნიშნე, დავამშვიდე:

– ნუ გეშინია, არც მთვრალი ვარ და არც ფული დამიხარჯავს...

– ბალი?

– ბალი აქბერმა მომცა, ჩემმა ძმაკაცმა.

– რომელმა აქბერმა?

– მაღალმა, მხარბეჭიანმა აქბერმა (გავიხუმრე), რიჟა აქბერმა მომცა. რა დაგემართა?! ცოტა ხანში მეც ვერ მიცნობ. ათასჯერ მითქვამს შენთვის მის შესახებ. ჩემი ბავშვობის მეგობარია. მოემზადე, ხვალ არა, ზეგისთვის ჩვენთან მოვიპატიჟე.

 

...როდესაც მწვადის სუნი არემარეს მოედო და მეზობლებმა ბავშვები შინ შელალეს, როცა გაბრაზებულმა ქვეყნიერებასაც შევუკურთხე და ჩემს თავსაც, აქბერი მოგვადგა. იგი ეზოში შემოვიდა გულწრფელად გაღიმებული და მხრებგაშლილი, მხოლოდ ის ადამიანები არიან ასეთები, რომელთაც უმართლებთ და საქმე კარგად მისდით.

ჩემს თერთმეტი წლის მორცხვ ბიჭუნაზე მიმითითა და მკითხა:

– ჩინგიზა ესაა?

– ჰო!

აქბერმა ბიჭი გადაჰკოცნა და მას მერე, რაც ასაკი, სკოლა, კლასი და სწავლის ამბავი გამოჰკითხა, ქაღალდში შეფუთულები მისცა და დასძინა:

– შინ შეიტანე!

მან ჩემი უმცროსი ვაჟის შესახებ არაფერი იცოდა. ჩემს პაწიას კი თავის პატარა საწოლში ეძინა და არაფერი ენაღვლებოდა.

აქბერმა სამწვადე დანადგარსა და ჩემს ფაციფუცს შეხედა და თქვა:

– რატომ წუხდები? მე დავნაყრდი და ისე მოვედი.

გულში მეწყინასავით. გავიფიქრე: „იცოდი, რომ ჩვენთან მოდიოდი, რატომ ჭამდი?“– ხმამაღლა კი ეს ვუთხარი: – არა უჭირს, აქაც შეჭამ, არც ჩვენ დავზარალდებით და არც – შენ.

გაიცინა. მერე კი დასძინა:

– მაშინ ეზოში დავსხდეთ.

ჩემი ცოლის ერთი თვისება ძალიან მომწონს. ვინც არ უნდა მოგვადგეს კარზე, გინდა ახლობელი, გინდა უცხო, გინდა დღისით, გინდა ღამით, აუცილებლად კარგი სუფრა უნდა გაუშალოს დაკარგად მოემსახუროს. დიდი სიამოვნების გრძნობით ვფიქრობდი ხოლმე, რომ ეს ჩემი დადებითი გავლენის შედეგია. მაგრამ ზოგჯერ, როცა სინდისი შემაწუხებდა, ვხვდებოდი, რომ დადებით გავლენაზეც, აღზრდაზეც, თვისებასა და ხასიათზეც უწინ, კარგი სუფრის გასაშლელად, ადამიანს ჯიბეში რაღაც უნდა გიჭყაოდეს. (ცხონებული იარალი მუხთარა ცოცხალი რომ ყოფილიყო, ნახევარფუთიან ჯიბეებს გადმოატრიალებდა და იტყოდა, ღმერთმანი, ჯიბეები ცარიელი მაქვს, თუ ჯიბეები ცარიელი მაქვს, ესე იგი თავიცო...)

როცა ჩემი ცოლის მიერ ლაზათიანად გაწყობილ სუფრას შემოვუსხედით, აქბერმა უმცროსი ვაჟიც შეამჩნია. უფრო სწორად, როცა ვჯდებოდით, მან რაღაცაზე ხმამაღლა გაიცინა. მე შემეშინდა, ბავშვი არ გააღვიძოს-მეთქი და პატარისკენ გავიხედე (უფალს ვფიცავ, განგებ არ გამიხედავს). სტუმარმა ჩემი მზერა დაიჭირა და ბავშვი შენიშნა.

– შე უღმერთო, ეს მეორეა?

ბავშვის სახის გარკვევით დასანახად აკვნთან დაიხარა.

– რამდენი თვისაა?

– ოცი დღისაა.

– ვაჰ! – შეცბა იგი, – ეე, მა მე რატომ არ მითხარი? „ბავშვს სანამ ორმოცი დღე არ შეუსრულდება, ოჯახში უცხო არ უნდა შევიდეს. მის ფეხს შეიძლება ავი სული შეჰყვეს. სანამ სტუმარი შინ შევიდოდეს, ბავშვი გარეთ უნდა გამოიყვანოთ... და სხვა ამდაგვარები“.

– მე ეგეთი რაღაცეები არ მწამს.

– ეგრე ნუ იტყვი!

აქბერმა სწრაფი მოძრაობით ხელი ჯიბეში ჩაიყო, იქიდან ერთი დასტა ფული დააძრო, ორმოცდაათმანეთიანი გამოაცალკევა და ბავშვს  თავსასთუმალთან დაუდო.

„ე, რასა შვრები, კაცო, იცოდე მეწყინება, სირცხვილია...” და მრავალი ასეთი...

ვიცოდი, რომ არც აქბერს, არც ჩემს მეუღლესა და არც ჩემს მეხუთეკლასელ ბიჭს აზრადაც არ მოუვიდოდათ, რომ მე სტუმარი ამ ორმოცდაათი მანეთის გულისთვის დავაყენე თავზე ოცდღიან ჩვილს, ეს მეც არ მიფიქრია, მაგრამ... არ ვიცი, ჩემს თვალებში თუ არსებაში, სადღაც სიღრმეში, ჩემგან დამოუკიდებლად ასეთი ხმა გაისმოდა: აქბერი სწორედ ამ ორმოცდაათი მანეთის გულისთვის შეიყვანე შინ. ეს აზრი სულაც არ იყო კარგი. ასეთი სისულელის თავიდან ამოსაგდებად არაყი უნდა დამელია. სხვა გზა არ იყო.

აქბერმა მითხრა, მე ცოტ-ცოტა დამისხი, აქ მოსვლამდეც დავლიეო. „კეთილი იყოს შენი მობრძანება ძმაკაცის ოჯახში!“ – ეს ერთი ჭიქა, „კვლავაც შენ მოსულიყავი!“– ეს ორი ჭიქა... ცოტა ხანში გული აგვიჩუყდებოდა, შორს დარჩენილი თბილი მოგონებები გაგვიყოლებდნენ...

უცებ მივხვდი, რომ აქბერისკენ პირშებრუნებული ლაპარაკი მიჭირს. როგორც ჩანს აქბერიც მიხვდა ამას და ჩემს ცოლს მიმართა:

– აღაბაჯი, იცი მე და ისმაილი რამდენი ხნის მეგობრები და ძმაკაცები ვართ? რამდენი წელია?.. – უცებ შემომიტრიალდა და უკვე შეცვლილი ხმით მკითხა, – ეე, იცი რამდენი წელია?

მის ამ შეკითხვაში, შეკითხვის ტონში ახლობლობასა და ძმაკაცობაზე უფრო მეტად სხვა რაღაც იგრძნობოდა, ეს იყო შენზე მეტის, შენზე უფრო აღმატებულის ტონი... „დიახ, ოთხი კილო ბალი და ორმოცდაათი მანეთი... ახლა ისეთი დროა, სალამსაც ისე, უბრალოდ არ იძლევიან.“

თითქმის თავჩაქინდრულმა ჩავილაპარაკე:

– ზუსტად არ მახსოვს, მერვე თუ მეცხრე კლასში ვსწავლობდით, როცა ერთმანეთი გავიცანით.

– ეე, არა! – მისი ხმის ინტონაციაში, თავის გადაქნევასა და ტუფლების პრიალში მისი აღმატებულება აშკარად იგრძნობოდა და ნათლად ჩანდა.

ჩემი ბიჭის თანდასწრებით, რომელიც სიკეთეს სიავეზე უწინ გრძნობს და თვალწინ ჩემი მეუღლისა, რომელიც ჩემ მიმართ უაღრესად მგრძნობიარე იყო (ეს მისი მგრძნობიარობა მხოლოდ სიყვარულით როდი იყო ნაკარნახევი), აქბერს თავისი მეტობა, აღმატებულება არ უნდა ეჩვენებინა. იძულებული ვიყავი, მისთვის სამაგიერო გადამეხადა.

– იმ ზაფხულს ჩვენი იალაღები თქვენს იალაღებზე მაღლა, ცივწყაროსთან იყო. შენ ცრუობ, მე მაშინ, სამწყემსურიდან კი არა, უღრანი ტყიდან ვბრუნდებოდი. მეტყევისგან მალულად კარგი ლატანები მქონდა დაჭრილი და გარიჟრაჟზე ცხენს შევუბი, სანამ გათენდებოდა ჩუმად უნდა ჩამომეტანა ბარში. მოვდიოდი, ცხენი ამ ლატნებს მოათრევდა და ჩემი მოხერხებულობისა და დაღლილობის გამო თავი მეამაყებოდა. მოკლედ, იმ დილით თავი, ჩვენს სოფელში რომ ფალავანი ჩამოდიოდა, იმაზეც კი ძლიერი მეგონა. ამიტომაც ყველა და ყველაფერი – დაბერებული ბებიაჩემი, გამხმარი ხეები, ცხვრის ფარის მიერ დაბინძურებული წყაროები და ჩემ თავზემოთ გზააბნეული ღრუბლებიც კი მეცოდებოდა. იმ დღეს გული საგულეში არ მიჩერდებოდა, ჩემთვის ამოუხსნელი სიხარულგარეული სევდითა და განცდებით ფეთქავდა. აი, სწორედ ამ მომენტში დაგინახე. სიტყვა „დაგინახე“ სწორედ რომ ზუსტად გამოხატავს იმ ვითარებას. ჩემი გულის ნათელი მაშინვე გადაეფინა შენს უცნაურ გარეგნობას და შენი გამოხედვა და ძველმანებში გახვეული გარეგნობა სამუდამოდ აღიბეჭდა ჩემს მეხსიერებაში. გინდა, გითხრა როგორი იყავი? იცინე, იცინე, გეტყვი, როგორიც იყავი. ყველაფერი დღევანდელივით მახსოვს. ზღმარტლის ბუჩქებთან იდექი, თავი საცოდავად გქონდა გვერდზე გადაგდებული და ასე მომჩერებოდი. თავზე ძველი, დიდრონი ქუდი გეხურა. პიჯაკი და შარვალი ისე დაგძონძოდა, ვერავის დააჯერებდი, რომ ისინი ოდესღაც ახლები იყვნენ. ფეხზე ქალამნები გეცვა. ეს შენი შესახედაობა. შენი საერთო მდგომარეობა შეიძლება ორ ნაწილად დავყოთ, აი ისე, როგორც ერთ ქვეყანას თავისი კლიმატისა და ნიადაგის მიხედვით ორ ნაწილად ჰყოფენ, ზუსტად ისე. ჩემი აღმოჩენაც სწორედ ამ დაყოფას, ამ ორ მხარეს – შენი მარჯვენა და მარცხენა მხრის განსხვავებულ მდგომარეობას უკავშირდება. მე ეს განსხვავება მაშინვე შევამჩნიე. შემეძლო, არ შემემჩნია, როგორც ხშირად მრავალ ნაკლზე თვალს ვხუჭავთ და ვითომ ვერ ვამჩნევთ. მაგრამ იმისათვის, რომ ეს განსხვავება არ შეგემჩნია, ბრმა უნდა ყოფილიყავი. როგორც კი შევამჩნიე ეს განსხვავება, გავვოცდი, უფრო მეტიც, შევძრწუნდი. არა, არა, ისე არ იფიქრო, რომ შენი ერთი მხარი მეორეზე მაღალი იყო, მეორე კი იმაზე დაბალი. შენი ერთი თვალი მარჯვნივ, მეორე კი მარცხნივ იყურებოდა; ერთი მთისკენ, მეორე ბარისკენ იცქირებოდა. ჰო, ბარისკენ იცქირებოდაო, ვერ ვიტყვი. არა, არა, სხვაობა სულ სხვა რამეში იყო, – შენი მარჯვენა მხარე, მარჯვენა ხელი, მარჯვენა ლოყა, მარჯვენა თვალი (უნდა მეთქვა მარჯვენა ყური) მარჯვენა ფეხი მარცხენაზე უფრო გაბედული, უფრო ვაჟკაცური იყო. შენი მარჯვენა თვალი მარცხენასთან შედარებით უფრო მოჭუტულიც ჩანდა და უფრო გაბედულადაც იყურებოდა, შეიძლება ითქვას, არ ხამხამებდა. შენი მარცხენა მხარე მარცხენა თვალიდან მოყოლებული მარცხენა ფეხით გათავებული უფრო დონდლო, უფრო მორიდებული და მხდალი იყო. ერთი შეკივლება კმაროდა, რომ გადაკარგულიყო. მარცხენას შენი მარჯვენა მხარე აკავებდა, არ უშვებდა, რომ თავქუდმოგლეჯილი გაქცეულიყო (საწყალი მარჯვენა მხარე). არ ვიცი, ყურადღება თუ მიგიქცევია, როცა ადამიანი საჩხუბრად მიდის, მარჯვნივ შეტრიალდება და ისე მიდის, რადგანაც მარჯვენა მხარი მარცხენას უსწრებს. გაქცევისას კი მარცხნივ შეტრიალდება და მოკურცხლავს ხოლმე. თანაც შენი მარცხენა მხარე შედარებით უფრო ღარიბულად გამოიყურებოდა. პიჯაკის მარცხენა სახელური, შარვლის მარცხენა ტოტი მარჯვენასთან შედარებით უფრო მოკლე და უფრო დაძონძილი გქონდა. მარცხენა თვალი დიდი გქონდა (ახლაც დიდი გაქვს) და ქვეყნიერების შიში და ძრწოლა სწორედ ამ თვალში გქონდა ჩაბუდებული. მას აქეთ ერთი შეკითხვა მოსვენებას არ მაძლევს, რატომაა, რომ ადამიანის მარცხენა მხარე ასეთი მშიშარა და მორიდებულია? ეგებ ინსტინქტურად გულს ვიცავთ? იქნებ, ჩვენი ტვინის მარცხენა ნახევარსფერო მოვლენების მიმართ უფრო მგრძნობიარეა? მაგრამ მაშინ იქ, იმ წუთში შენს მარჯვენა და მარცხენა მხარეებს შორის ბრძოლა, სამკვდრო-სასიცოცხლო ბრძოლა მიმდინარეობდა. შენი მარცხენა ამბობდა, გავიქცეთო, მარჯვენა კი ეუბნებოდა, არა, დადექ, არსად არ უნდა გავიქცეთ. ჩემზე იყო დამოკიდებული, ამ ბრძოლაში ვინ გაიმარჯვებდა და ვინ დამარცხდებოდა. მაშინ იქ, იმ ბუჩქთან შენი მარცხენა მხარე შემეცოდა და მას განვურისხდი კიდეც. ვთქვი, ეს რა დღეში ხარ? ეს რა ყოფაა?! მარცხენა მხარევ, გიყურებ და სიცოცხლე მძულდება, ლამის არის, თოკს ხელი ვტაცო და თავი ჩამოვიხრჩო. (აქბერს გააჟრჟოლა. და ეს ჟრჟოლა იყო ნამდვილი, გულწრფელი... არავითარი მეტობა, არავითარი აღმატებულება!..) მარჯვენა მხარე არ შემეცოდა, უბრალოდ დამენანა, ისე, როგორც გამოუვალ მდგომარეობაში ჩავარდნილი ვაჟკაცი დაგენანება. ვიცოდი, რომ მარცხენა მხარე მას მოსვენებას არ მისცემდა, თავისი დონდლოობითა და სიმხდალით თავს მოაბეზრებდა. ვიგრძენი, რომ ამ გასაჭირში შენს მარჯვენა მხარეს რომ არ დავხმარებოდი, მერე თავს ვერ ვაპატიებდი. ამიტომაც მარჯვენას ამოვუდექი, შევაგულიანე და მეგობრული ხელი გავუწოდე, მოდი დავმეგობრდეთ, ეულო მხარევ, საწყალო მხარევ. აქბარმა გაიცინა. ამბავმა, რომელიც ნახევრად მართალი და ნახევრად შეთხზული იყო, არ ვიცი როგორ, მაგრამ ჩემს გულში თუ სულში რაღაც გააღვიძა, რაღაცა მოიყვანა მოქმედებაში. გეგონება, სიზმარი, რომელიც წლების წინ გაელვებასავით მეზმანა, ახლა რატომღაც მთელი თავისი ნიუანსებით გამახსენდა. როცა ეს გრძნობა დამთავრდა, აქბერის ხმა მომესმა.

– ეე, შენ ფიქრებში წახვედი?! პოეტი ხომ არა ხარ?! – მომიგო, ტუჩები სწრაფად მოიწმინდა და ჩემს მეუღლეს მიმართა, – აღაბაჯი, აღაბაჯი, ერთი ამბავი უნდა გიამბო. ეგ წეღანდელი არაფერია, ეგ სულ ხუმრობა იყო. არასოდეს დამავიწყდება, ოციოდე წლის წინ დეიდაჩემის დედისერთა ბიჭი მძიმედ გახდა ავად. განუკურნებელი სენი შეეყარა. ერთხელ, მათთან რომ მივედი, შემომტირა, ბაქოში რომ წავეყვანე, გამოვჯანმრთელდებოდიო. ამ სიტყვებმა ჩემზე ძლიერ იმოქმედა. მივუგე, მოემზადე, ხვალ ბაქოში უნდა წაგიყვანო-მეთქი. ეს საქციელი დეიდაჩემის გარდა არავინ მომიწონა, არც დედაჩემმა და არც სხვა ნათესავებმა. მითხრეს, თავსაც ტყუილად იწუხებ და იმ საწყალსაც ამაოდ აწუხებ, მაინც არაფერი ეშველებაო. ვუთხარი, რაც არ უნდა იყოს, ბოლო სურვილს მაინც ავუსრულებ-მეთქი. მეორე დღეს გზას გავუდექით. საწყალს ისეთი შესახედაობა ჰქონდა, რომ შეგეშინდებოდა. ლოყაზე ამობურცულ ძვლებზე გადაკრული კანი ისე დასჭიმვოდა, იტყოდი, ცოტაც და ცელოფანივით გადაიხევაო. ჩაცვენილი თვალები მოახლოვებული საფრთხის მოლოდინში დამფრთხალნი იყურებოდნენ აქეთ-იქით. არ ვიცი რის გამო, მაგრამ ბაქომდე ჩვენს სიახლოვეს არავინ დამჯდარა, შეიძლება იმიტომ, რომ ვაგონში ცოტა მგზავრი იყო, ანდა იმიტომ, რომ ცხონებული გულშემზარავი სანახავი იყო. მოშორებით გაჩერებულმა გამცილებელმაც ცივად გვკითხა, ბილეთები თუ გაქვთო. მანქანა რომ დავიქირავე და საავადმყოფოები მოვიარე, მაშინ მივხვდი, რომ დეიდაშვილი ამაოდ ჩამომიყვანია ქალაქში. „მიღების საათები დამთავრდა. ხვალ... ხვალ“-ო გვეუბნებოდნენ. „მიმართვას“ გვთხოვდნენ. სასტუმროებს ხომ პირზე ეკერათ, ადგილი არა გვაქვსო. დეიდაშვილი კი ამ ხეტიალში უფრო ცუდად გამიხდა. ერთთავად აკანკალებდა და ხველებისგან ორად იკაკვებოდა. მთლად გამოუვალ მდგომარეობაში რომ ვიყავი, უცებ ბიძა გამახსენდა. მაშინვე ტაქსი გავაჩერე. მისამართი ვუთხარი და დავიძარით. ბიძაჩემის სახლს რომ მივადექით, მგზავრობის ფული გადავიხადე და დეიდაშვილიანად ბიძას მივადექი კარზე. მაშინ ბიძაჩემი კარგ თანამდებობაზე მუშაობდა. ახლა? (აქბერი იცინის) ახლა ძონძების ტრესტის გამგეა. მაშინ ბიძა უკვე დაოჯახებული იყო. მეუღლეს ზინიათა ერქვა, ბიძა მოფერებით ზინიათ ხათუნს ეძახდა. ჰო, მივადექით კარზე და კარის ღილაკს თითი დავაჭირე. კარი სწორედ ამ ზინიათ ხათუნმა გაგვიღო. როგორც კი ჩემი დეიდაშვილი ნახა, ცივად შებრუნდა, და კარი ცხვირწინ მოგვიჯახუნა. ვითომც არაფერი, დახურული კარიდან დაგვიწყო ლაპარაკი: „ბიძაშენი შინ არ არის. ჩემი და არის მოსული... დაკავებული ვარ. უნდა მაპატიო... დისშვილი ჯარში მიდის...“ და მრავალი ამისთანით გამოგვისტუმრა. რას ვიზამდით. გამოვბრუნდით და კიბეებიც ნელ-ნელა ჩავათავეთ. თან გზადაგზა ჩემს თავს ვუბრაზდებოდი, ტაქსი არ უნდა გამეშვა-მეთქი. რომ ჩამოვედით, ვხედავ, ტაქსი ისევ იქ დგას, სადაც დავტოვეთ. მივედით და ჩავსხედით. მძღოლმა მკითხა, ახლა სად წაგიყვანოთო. მივუგე, სადაც შეგვეძლო მისვლა, ის უკანასკნელი კარი ახლა მივატოვეთ-მეთქი. ეგებ შენ იცი ისეთი ადგილი, სადაც ღამის გათევებას შევძლებთ-მეთქი. არ ვიციო. სწორედ ამ დროს ისმაილი გამახსენდა. აღბაჯი, ღმერთმანი, იმ წუთში ერთი მილიონი ფული რო მეპოვა, ისე არ გამეხარდებოდა. მძღოლს ვუთხარი, წავედით! და ისმაილის მისამართი ვუკარნახე. რო მოვედით, ისმაილს ჯერ არ ეძინა, იჯდა და წიგნს კითხულობდა. მაშინ ისმაილი ვაგიფის ქუჩაზე ჯარისკაცის ბარათივით სამკუთხა ოთახს ქირაობდა. ჰქონდა პატარა მაგიდა და ძველი დივანი, რომელიც შეხებისთანავე ჭრიალებდა. დეიდაშვილი დავაწვინეთ დივანზე. ზედ საბანი და “ადიალა” დავაფარეთ. ისმაილმა საიდანღაც ნახევარი ლიტრი რძე იშოვა. გავაცხელეთ და დავალევინეთ. მაშინვე ოფლი მოუვიდა და ჩაეძინა. იმ ღამეს დილამდე არცერთს თვალი არ მოგვიხუჭავს. როგორც კი ავადმყოფი წამოიგმინებდა, ხან ცხელ რძეს ვაძლევდით, ხან ჩაის და ხანაც ცხელ წყალში გახსნილ ბაქმაზს. ისმაილს დილით რომელიღაც საგანში გამოცდა უნდა ჩაებარებინა, მართალია, ე? (მართალია-მეთქი, თავი დავუქნიე.) მაგიდაზე გაზეთგადაფარებული ერთი გვერდმოტეხილი სარკე ჰქონდა. სარკეზე გაზეთი რატომ გაქვს გადაფარებული, ჩვენი ხომ არ შეგრცხვა-მეთქი, რო ვკითხე, ვერაფერი მიპასუხა. ისეო, მითხრა. მე კი ვიფიქრე, ალბათ მეცადინეობაში უშლის ხელს და იმიტომ გადაეფარა-მეთქი. ხო ეგრე იყო, ეე? (მე კვლავ თავი დავუქნიე).

დილით დეიდაშვილი რესპუბლიკურ საავადმყოფოში მოვათავსეთ. ერთი კვირის თავზე (მან ამოიოხრა) იგი საავადმყოფოდან გამოწერეს. ექიმებმა მითხრეს, ბოლო დღეებს ითვლის, წაიყვანე, სული მშობლიურ ჭერქვეშ დალიოსო. მართლაც ეგრე იყო. წავიყვანე. სულ ორი დღეღა იცოცხლა. რო კვდებოდა, დამიძახა და მითხრა, მივდივარ, დეიდაშვილო, ანგელოზები იმ ქვეყნისკენ მიმიხმობენ. მივდივარ, მაგრამ იმ შენი მეგობრის ვალი მიმყვება. იმას უთხარი, არ დამამადლოს გაწეული სამსახურიო... აი, ასეთი კაცია ეს ჩვენი ისმაილი, აღაბაჯი. ღმერთსა ვთხოვ, კაცობის ამბავში მისი ვაჟებიც მამას დაემგვანონ!

ეს სიტყვები მეც, ჩემს მეუღლესაც და ვაჟსაც გულზე მალამოსავით მოგვეცხო.

მას შემდეგ, რაც აქბერი დაგვემშვიდობა და წავიდა, ჩემმა მეუღლემ თქვა:

– შენი მეგობარი კარგი კაცია. სინათლე და სითბო, რომელიც მის თვალებში იკითხებოდა, იმაზე მეტყველებდა, რომ შენ ხარ კარგი, ამიტომაც მეგობარიც კარგი გყავს.

მე ბიჭს გავხედე და ჩავილაპარაკე:

– ეგრეა.

ღამის თორმეტი შესრულდა, მერე პირველი გახდა, მე კი ვერა და ვერ დავიძინე. წამოვდექი და გარეთ გამოვედი. ერთი შეკითხვა არ მასვენებდა: ნეტავ, აქბერმა რატომ გამოიგონა ეს ამბავი? ნეტავ, რაში დასჭირდა? მასხრად ხომ არ მიგდებდა? არა, მას არც თვალებში, არც ხმის ტონში მსგავსი არაფერი ეტყობოდა. მაშ, რაში იყო საქმე? ეგებ... ეგებ... ნუთუ ისე დავმცირდი, რომ ცდილობდა ცოლ-შვილის თვალში ავემაღლებინე? ეგ ამბავი არ მომხდარა. საერთოდ ასეთი არაფერი ყოფილა ჩემს ცხოვრებაში.

თავის დასამშვიდებლად ხელი მუხლზე დავირტყი და ჩავილაპარაკე:

– დაიცა, დაიცა!

შეიძლება აქბერს სხვაში შევეშალე. აბა, მაშინ საიდან იცოდა ჩემი სტუდენტობის ეს დეტალები? – ნაქირავები სახლის მისამართი, ოთახის ფორმა, პატარა მაგიდა. დივანი (იმ დივნის გახსენებაზე გვერდები ახლაც მტკივა). ისიც მართალი თქვა, რომ გამოცდებისთვის, როგორც წესი, ღამღამობით ვემზადებოდი ხოლმე. ის გვერდებჩამოტეხილი, გაზეთგადაფარებული სარკე საიდანღა იცოდა? გაზეთს რატომ ვაფარებდი სარკეს? ალბათ იმიტომ, რომ ჩემი საგრძნობლად გაფართოებული მარცხენა თვალი და ერთთავად მოჭუტული მარჯვენა თვალი (გეგონება რაღაცას უმიზნებსო) ხშირ-ხშირად არ მენახა. ეს ჰო, მაგრამ აქბერის მიერ მოყოლილი ამბავი არ მომხდარა. ყველა წმინდაზე შემიძლია დავიფიცო, რომ მსგავსი არაფერი მომხდარა. ჩვენი მოგონებები ხომ ჩვენი ტვინის შესაძლებლობების მიღმა არაა. სანამ ცნობიერება გვახლავს, ისიც ჩვენს განკარგულებაშია. ხომ ასეა? ეგრეა. შესაძლებელია, ოდესღაც ნანახი სიზმარი ან თავს გადამხდარი ამბავი მეხსიერებიდან წაგვეშალოს და გადაგვავიწყდეს? მერე ჩვენი მეხსიერება როგორც არ უნდა ვქექოთ, ის სიზმარი, ან ის ამბავი ვეღარ გავიხსენოთ? როგორმე რომც გავიხსენოთ (მაგრამ ამბავს, რომელიც არ მომხდარა, როგორ გაიხსენებ?) და გვეგონოს, რომ ეს ამბავი ჩვენ კი არა, ოდესღაც სხვას გადახდა... შემთხვევის წყალობით, ალბათ, ესეც შესაძლებელია. ეს სიზმარი მე არ დამსიზმრებია. თუ დამსიზმრებია და აღარ მახსოვს, მაშინ ჩემი სიზმარი არაა.

რატომ?

მაგრამ მე, ორმოცდასამი წლის ახლანდელ ისმაილს მინდოდა, რომ აქბერის მიერ მოყოლილი ამბავი, რომელიც ოცი წლის წინ (როგორც აქბერი ამბობს, ოცი წლის წინანდელი ისმაილის მონაწილეობით) მომხდარა, მართლა მომხდარიყო, რათა მე, ამჟამინდელ ისმაილს არასოდეს დამავიწყდეს და საამაყოდ მქონდეს.

აზერბაიჯანულიდან თარგმნა იმირ მამედლიმ