მარგო კორაბლევას პერფორმანსის თეატრის ახალი დადგმა „მედეას მედიტაციები“, რომელიც „OXYGEN 2021“-ის თანამედროვე ხელოვნების საერთაშორისო ბიენალეზე ქეთევან (ქეთი) შავგულიძის და ამერიკელი ხელოვანის სერ სერპასის კურატორობით 2021 წლის 17 სექტემბერს იქნა წარმოდგენილი, მთლიანად რიტუალური, ლიმინალური და ზღვარზე მყოფი მოქმედებებისგან შედგებოდა და მაგიური შინაარსის იკონოგრაფიასა და არამატერიალურ მგრძნობელობას ეყრდნობოდა. მისი დრამატურგია ნოეტიკური და მედიტაციური სინამდვილიდან მოყვანილი ნარატივებით განისაზღვრა, თუმცა ნამუშევარს არ ჰქონია მედიტაციური ან ამბიენტური ხასიათი და ის ექსტატური და დაკარგული ქმედებების წარდგენის მცდელობას გულისხმობდა. ნამუშევრის კონცეფცია და დადგმა ეკუთვნით დავით ჩიხლაძესა და მარიამ შერგელაშვილს. წარმოდგენაში მონაწილეობას იღებდნენ გვანცა აგირბა, თინა ელბაქიძე, თამა კვანტალიანი, ლიზა კვანტალიანი, მარიამ შერგელაშვილი და ქეთო ტატიშვილი.
გამომდინარე იმ გარემოებიდან, რომ „მედეას მედიტაციები“ არ ყოფილა რომელიმე ლიტერატურული ტექსტის უბრალო ინსცენირება და არც გასართობი დეკორატიული ილუსტრაცია, გადავწყვიტეთ ჩვენი დიალოგის ჩანაწერით და თანდართული მცირე ესეის მეშვეობით დამატებით კიდევ ცოტა რამ მოგვეთხრო დაინტერესებული აუდიტორიისთვის ჩვენი სადადგმო ამოცანის ესთეტიკური და კონცეპტუალური წანამძღვრების შესახებ, მით უფრო, რომ ეს ჩვენს მიმდინარე და აქტუალურ სამუშაო პლატფორმასაც წარმოადგენს.
დავით ჩიხლაძე: როდესაც ზაფხულში ვანის არქეოლოგიურ მუზეუმს ვესტუმრეთ, იქ მისასვლელად პატარა ჯაჭვის ხიდის გადავლა მოგვიხდა. ამ დროს „მედეას მედიტაციების“ დადგმის განხორციელებაზე ვმუშაობდით „Oxygen“-ის თანამედროვე ხელოვნების ბიენალესთვის და დამატებითი ინსპირაციის საძებნელად გავემგზავრეთ იქ. მით უმეტეს, რომ იმ პერიოდში ვანის მუზეუმში პომპეის გამოფენაც იყო წარმოდგენილი. ეს ხიდი ნიშანდობლივი ჩანდა, რადგან ჩვენც უნდა გვეპოვა მაკავშირებელი უძველეს დროსა და თანამედროვე ხელოვნების, ზოგადად თანამედროვე მგრძნობელობის მოცემულობას შორის, რომელიც იმდენადაა დაჩქარებული, რომ ქრონოლოგიას აღარც კი გულისხმობს და უწყვეტ თანხვედრაშია მარადიულთან. ამიტომ, ძნელი არც უნდა ყოფილიყო გვეპოვა დამაკავშირებელი გზა ანტიკურ დროსთან და ისეთი ფორმით, რომ ეს არ ქცეულიყო ნიუ-ეიჯისთვის დამახასიათებელ პირობით საკულტო გართობად, კიტჩურ ილუსტრაციად თუ პათეტიკურ დრამატურგიად, რაც ახასიათებს მედეას ან რომელიმე სხვა ანტიკურ თემაზე განხორციელებული სანახაობების მცდელობებს. ჩვენ შესაძლებელი უნდა გაგვეხადა ისეთ მგრძნობელობასთან მიახლოება, რაც იმ დროს შეიძლება ჰქონოდა რიტუალურ მაგიურ აქტებს, სადაც სანახაობაზე წინ ექსტატური და სიმბოლური მისტერიულობა დგას. გვინდოდა კავშირი მოგვეძებნა იმასთან, რაც ადრე არსებობდა, დამთავრდა და შეუერთდა აჩრდილთა სამეფოს.
მარიამ შერგელაშვილი: მითოლოგიურ არქეტიპებთან მგრძნობელობითი მიახლოება ისეთი ძიებაა, რაც დროითი კატეგორიზაციის უარყოფას უკვე თავის თავშივე მოიცავს. ეს ძიება კონტინიუმია, მარადგანვრცობადი შრეა, როგორც მუდამ პროცესში მყოფი, უსასრულო და გარდაქმნადი მოვლენა, რომელსაც ადამიანის თვითშეგნების, მეტიც, კაცობრიობის რეფლექსიური ანალიზის უნარის, შემეცნების, შეცნობისა და გაიგივების საკითხებთან მივყავართ. აქ არ არსებობს დასაწყისი და დასასრული დასაზღვრული დეფინიციების სახით.
თეზისი, რომელიც დასასრულის არა ჩაკეტილ, არამედ სპირალურ აღქმას ეფუძნება გვახსენებს მიგელ დე უნამუნოს მოსაზრებას, სადაც მუდმივი დასაწყისი ერთგვარი მზადებაა, რომელსაც დასასრული არ უჩანს. ევროპული ეგზისტენციალიზმის საწყის საფეხურზე უნამუნომ ეს იდეა განავითარა დუალისტურ ხედვაში, სადაც მიზეზისა და რწმენის ურთიერთმიმართების კვლევა შეცნობის მთავარი საგანი გახდა. ასეთი დუალისტური ხედვა, რაც „მედეას მედიტაციების“ ჩვენს პერფორმატიულ ნამუშევარსაც თან სდევდა, თანამედროვე მოსაზღვრულ დროზე აქცენტირებასა და, ამავდროულად, მის გადალახვას შორის განვითარდა და ის სწორედ მარადიულის, მიღმიერის წვდომის საფუძველზე განივრცო.
ხსოვნის მარადიულობაში გაგრძელება დროითობის ბერგსონისეულ კონცეფციასაც უკავშირდება. ანრი ბერგსონი დროს განსაზღვრავს, როგორც გამონაგონს, ის განაცალკევებს მექანიკურად არსებულ ობიექტურ ქრონოლოგიურ დროს და ამის საპირისპიროდ განიხილავს დროითობას, როგორც გრძლიობას - შიდა პერსონალურ გამოცდილებას. აქ დროის არა ხაზოვან, არამედ სივრცულ გააზრებასთან გვაქვს საქმე - დრო როგორც არაგაზომვადი, არამედ ნაგრძნობი, ნაცხოვრები, ნამოქმედარი კავშირდება თავისუფალ ნებასთან, თავისუფლებასთან, რომელიც ცვალებადობაში, მუდმივ განახლებაშია. სწორედ ეს განახლებაა მისტერია, სადაც არც პაროდიას ეძლევა შანსი წარსულის რიტუალებისა თუ „აჩრდილების სამეფოს“ მიმართ და აღარც ქრონოლოგიური პერსპექტივის აღქმას გაესმება ხაზი.
დროითობაში, წარმავალში ასხლეტილი მდგომარეობა ერთგვარ უკმარობის განცდასაც ბადებს, რაც უკუშედეგით განახლებისკენ მისწრაფებას წარმოშობს. ამდენად, როდესაც ჩვენ დღეს მედეას ისტორიულ სახე-ხატში მისტერიული მგრძნობელობის გაღვიძებასა და სიმბოლური და ასოციაციური მიმართებების შექმნას ვცდილობდით, ცხადია, ეს ვერ იქნებოდა რაიმეს მხოლოდღა განმეორების მცდელობა. ეს არ ყოფილა მითის რეკონსტრუქცია კონკრეტულ დროში, არამედ დღევანდელი მდგომარეობიდან მედეას არქეტიპზე ნაფიქრისა და განცდილის ასახვა იყო.
ამიტომაც ის, რაც ყოველთვის გვაღელვებს, ენერგიაა, რომელიც გამოცდილებაში გვეძლევა და მუდმივად ახლიდან იბადება. პომპეის ფერფლად ქცეული სხეულები, თუ ფრესკები ან ვანის ძვირფასეულობა წარსულის კონკრეტიკაზე, „დიდებულ დროზე“ და კულტურის ცალკეულ ეტაპზე როდი გვაფიქრებს მხოლოდ. აღფრთოვანებას იწვევს არა ისტორიზმი, არამედ არტეფაქტში, გამოსახულებაში წაშლილი დრო. ამიტომაც გვაღელვებს ხელოვნება, ის დროის განცდისმიერ კონცეფციას ვიზუალური, ესთეტიკური და შინაარსობრივი მოდუსებით აკავშირებს ერთმანეთთან და ესაა სწორედ „ჯაჭვის ხიდის“ სიმბოლო ჩვენი მსჯელობის დასაწყისში.
საინტერესოა, როგორ იგება ასეთი კავშირი, რომელიც ორმაგობის ოპოზიციურ ველში პოვებს განვრცობას?
დავით ჩიხლაძე: ჩვენ უნდა გვეპოვა ეს კავშირი, ერთი მხრივ, დაბადებას, აღმოცენებას, ამოფრქვევას, მიწის წიაღიდან მუდმივ ამოტყორცნასა და ასევე მუდმივ გარდაცვალებას, შიშს, გარდასახვასა და გარდასვლას შორის, მარადიულ ვნებასა და მიღმიერისკენ მარადიულ მიზიდულობას შორის, რადგან გვჯერა, რომ სწორედ ამ კავშირების პოვნას ემსახურებოდა ადრეც მედეას რიტუალური სამუშაო. კავშირი ორგიაზმულს, ორგიასტულსა და მიღმიერს შორის, რაც მიწის წიაღშია, ლაბირინთის გზით იხილვება და მიიღწევა; გვეპოვა გამოსავალი დროის ლაბირინთიდანაც, როგორც ეს ზემოთ ვთქვით, და ამით მოგვეპოვებინა კავშირი იმ უამრავ დაპირისპირებას შორის, რაზედაც დგას ყოველდღიური ისტორიული თუ რუტინული აზროვნება, რომელიც მუდმივად დაკავებულია საბოლოოდ დაურწმუნებელი გარკვევებით ოპოზიტებს შორის, ქალსა და კაცს, კარგსა და ცუდს, წმინდასა თუ უწმინდურს და სხვათა შორის.
ეს გარკვევები და არჩევანები გამომდინარეობს დროის სინდისის და სოციალური შეთანხმების ცვალებადი მოცემულობიდან. მაგრამ სინდისსაც ხომ შეიძლება იმავე არქეტიპულ განლაგებაში საკუთარი მარადიულობა ჰქონდეს. ჩვენი ეს ძიება არა მხოლოდ სანახაობის შექმნას, არამედ ისეთი მედიტაციური პარადიგმის პოვნასაც ემსახურებოდა, როდესაც დაპირისპირებული პოლუსები თავს იყრიან და როდესაც შეიძლება ერთიანდებოდეს, უწყვეტ კონტინიუმს პოულობდეს ეროტიულის ან ვნების ხიბლი და შეუცნობლის შიში, ორგიასტულისა და მიღმიერის და სხვა შეპირისპირებები. ამ გაერთიანების გარეშე ცალკეული პოლუსები ღარიბულად და გაქვავებულად გამოიყურებიან, უტილიტარულ უინტერესობაში ეხვევიან და ცნობიერსაც ეკარგება ფიზიკურობაში საგრძნობი დამაჯერებლობის ძალა.
მარიამ შერგელაშვილი: თავისუფლება ცვალებადობაშია. კონტროვერსიულად მომნუსხველია იმაზე ფიქრი, რომ კაცობრიობისთვის ესოდენ მოუხელთებელი ისტორიული თუ პიროვნული გათავისუფლების პროცესი სულაც არ არის შესრულებადი ამოცანა, ანუ სასრული დავალება. ეს არ არის A პუნქტიდან B პუნქტამდე მისასვლელი მონაკვეთი, უფრო წრფეა, რომელიც საპირისპირო უსასრულობებით თანხვედრასა და საკრალურ მთლიანობას აღწევს. დუალისტური გააზრების მთლიანობის სწორედ ეს ფილოსოფიური მომენტი ადამიანური ბუნებისა და აღქმის პირველსაწყისთან კავშირდება. რთული წარმოსადგენია საზოგადოება, რომელსაც ცალსახად და მკაფიოდ აქვს მოსაზღვრული თავისი მყოფობის განსაზღვრება. მუდმივი აწონ-დაწონვა, გამორკვევა და მისწრაფება ბადებს სწორედ პირობითობის ცნებას, რომლის გარეშეც რთულია ვიმსჯელოთ მორალურ კატეგორიებსა თუ სოციალურ შეთანხმებებზე.
ინის და იანის, ამ ორი საპირისპირო მხარის შეერთების ძალაზე მდგარი ცვალებადობა, რასაც დაოსიზმში ავითარებს ლაო-ძი, კვლავ დაფიქრების საგანია. დაოსიზმში ადამიანი სრულად მორჩილებს ზებუნებრივს, არა კონკრეტულ ღმერთს, არამედ აბსტრაქტულ და, ამავე დროს, კონკრეტულ ცხოვრებისეულ მარადცვალებად დინამიკას. ამ მხრივ ადამიანი პასიურ ქმედებაშია, ის არც მხოლოდ საკუთარ თავზე დაყრდნობით აგებს ცხოვრებასთან მიმართებას და არც ღმერთთან გატოლებას ცდილობს. ასეთი პასიურობა უარყოფით დატვირთვას არ იძენს, რადგანაც დაოსიზმის ასეთ მიდგომას დღეს სხვა აქტუალობა შეიძლება მოვუძებნოთ. უტილიტარული, მხოლოდღა მოხმარებაზე დაფუძნებული პროგრესის ფაზაში ადამიანი შორდება მგრძნობიარე სამყაროს ერთიან, მთლიან მოდელს. თვით ვნებაც კი ცალსახად გამოყენებაზეა ორიენტირებული, დაშრეტასთან ასოცირდება და აღარ აკუმულირდება, როგორც შინაგანი მიზანსწრაფვა.
დავით ჩიხლაძე: ლიტერატურული წყაროებდან ცნობილია, რომ მედეას მსახურებაში, რომელიც ქთონურ, მიწისქვეშეთის ღმერთქალ ჰეკატეს ეძღვნება, მხოლოდ ქალები მონაწილეობენ, რომლებიც ასეთი მისტერიული მოქმედებისთვის მომზადებული არიან. ჰეკატე ბარბაროსული, ანუ არაბერძნული, კოლხურ-იბერიული ცივილიზაციის იგივე ქალღმერთი ბარბარეა და პართენიული, ქალწულური ტრადიციის ქალღმერთ არტემიდესთან ერთად ქალების, ბავშვებისა და ფეხმძიმე ქალების მფარველი და ქთონური მისტერიების მთავარი ქალღმერთი.
მედეასთვის, ისევე როგორც ზოგადად კოლხიდის ცივილიზაციისთვის ქალღმერთ არტემიდესთან, მიღმიერთან და შეუცნობელთან მიახლოების ასპექტი იყო უპირატესი, ვიდრე დაკავშირება აფროდიტეს კულტთან და ბერძნული და ინდოევროპული ცივილიზაციების ჰედონისტურ, ვნებისმიერ მსოფლმხედველობასთან. მაგალითად, ცნობილია, რომ სომხეთში ფართოდ იყო გავრცელებული ქალღმერთ ანაიტის სატაძრო, საკრალური მეძავობის კულტი, რაც იმავე ქალღმერთ აფროდიტეს ტრადიციას წარმოადგენდა, ვინაიდან ანაიტი იგივე ქალღმერთი აფროდიტეა. მოგვიანებით ჰეკატემ აფროდიტეს ფუნქციაც შეითავსა და თავადვე იქცა ვნებისა და სექსუალური ლტოლვის სურვილების განმგებლად მოკვდავთათვის. მართლაც, წარმოუდგენელი როდია, რომ ძველ კოლხეთში შესაძლებელი იქნებოდა მიღმიერისა და ვნების ფილოსოფიური ერთიანობისა და თანაარსებობის მსოფლხედვა.
ემოცია ლოგიკაზე ადრეულია და ცივილიზაციების შეპირისპირებაშიც, რაც ადრეულ კოლხეთსა და გვიანდელ საბერძნეთს შორის არსებობდა, უფრო ფემინური და ინტუიციური მგრძნობელობის შეპირისპირება იკვეთება შედარებით ახალგაზრდა მასკულინურ, ლოგიკურ აღქმასთან. დღესაც სწორედ ეს მასკულინური, ლოგიკური და სწორხაზოვანი მოდელია, რაც ჩვენს აზროვნებას უქმნის ბაზისს და მისგან განპირობებული დასკვნების მოცემულობას წინასწარვე გვიქმნის.
მარიამ შერგელაშვილი: პროგრესისა და ფალოცენტრული მიმართების საუკუნოვანი გამოცდილება პატრიარქალურ დომინაციაზე იდგა, ფემინისტური თეორიებიც კი სწორედ ამ ჩარჩოში ავითარებდნენ მნიშვნელოვან და ძირეულ ხედვებს. მაგრამ გენდერული ნიშნით მსჯელობაზე მეტად აქ ერთი მომენტია ხაზგასასმელი - თანასწორობის ზოგადი იდეა, რომელიც არა გახლეჩილ და განსხვავებების მანიველირებელ მდგომარეობას ეფუძნება, არამედ განსხვავებებში წვდომის დაშვებასა და მიმღებლობას. ეს ქაოსში წესრიგის პოვნის და ბალანსის, ე.წ. „ოქროს კვეთის“ ფორმირებას ჰგავს, სადაც დაპირისპირებული მოცემულობები მთლიანობაშია აღქმული (ვნება/უმანკოება, მატერიალური/მიღმიერი, ფემინური/მასკულინური და ა.შ). ფორმირების ეს უწყვეტი პროცესი ალბათ მეტწილად მაინც ინტუიციურ, ემოციურ მგრძნობელობას ეფუძნება, რამდენადაც იგი უფრო ღია მოდელია.
დავით ჩიხლაძე: მართლაც, თუ ფემინური, როგორც შეუცნობელი, გრძნობისმიერი, ინტუიციური, დაუსაბამო და უსასრულო, როგორც სიყვარულის ყველაზე ძველი ღმერთი ეროსი, ყველაფერს მოიცავს, თავისთავად ცხადია, რომ ლოგიკური და მასკულინური, ფალოცენტრული ვეღარ იქნება ანალოგიურად მისი მომცველი. და რა ფუნქცია რჩება ლოგიკის დისკურსს, განსაზღვრული კანონზომიერებებით მართულ მექანიზმს, თუ ის მხოლოდღა ნაწილია მისთვის ბოლომდე შეუცნობელი მთელის? და თვით ეს დასკვნაც კი, რასაც აქ მოცემული კითხვის ლოგიკით ვაყალიბებთ, შეიძლება მცდარი და ყოველგვარი შემდგომი მსჯელობისთვის გამოუსადეგარი გამოდგეს.
მეორე მხრივ, საინტერესოა, შეიძლება თუ არა, რომ მასკულინური, ლოგიკური და ცნობიერი მისტერიული ძიებისა და ინტერესის საგანი გახდეს, როდესაც დაფარულობა, უხილავობა, შეუცნობლობა და ამდენად ცდუნება, მას არ გააჩნია და ყველაფერი, რასაც ის გამოავლენს, განსაზღვრული, სწორხაზოვანი და მორალისტური მოცემულობაა? საიდან შეიძლება გაჩნდეს მასკულინურის ცდუნების წმინდა ეროტიკულობა და რას უნდა გამოეწვია ფალოსის კულტის ასე გავრცელება, რაც არქეოლოგიურადაც ასე უხვად დასტურდება ითიფალიური კერპებითა და არტეფაქტებით. ნუთუ ნაყოფიერების უბრალო პრაგმატული სიმბოლო შეიძლება აღმოჩენილიყო ეროტიკულობის, ცდუნებისა და იდუმალების საგანი? ნუთუ ის, რაც ცხადად ხილული, ცხადად მოქმედი და გასაგებია, შეიძლება ასევე იყოს მისტერიული და შეუცნობელი?
მარიამ შერგელაშვილი: მაგრამ შეგვიძლია კი ეს გადაჭრით ვთქვათ, რომ მასკულინური ენერგია არ შეიცავს თავის თავში მისტერიულს? თუ მან ეს სწორედ საუკუნოვანი დომინაციის გამო დაკარგა და მხოლოდ ეგოცენტრულ, მოსაზღვრულ მიმართებად გარდაიქმნა? არის კი სამყაროში არსებული სწორხაზოვნება ბუნებითი მდგომარეობა? თუ ის შეძენილი შრეა, რომელიც კიდევ უფრო მეტად გაღვივდა სამყაროს მასკულინურ აღქმაში? ეს კითხვები არარიტორიკულადაც შეიძლება ჟღერდეს, თუკი ერთი წუთით დავივიწყებთ ცნებების არსებულ კლასიფიკაციებს და გავაკეთებთ სრულ დაშვებას, რომ სამყაროსთან მისტერიული გაერთიანება სწორედ დაპირისპირების მარადცვალებად მდგომარეობებს შორის ვლინდება. ეს კი მოიცავს სწორედ მასკულინურში ფემინურს და ფემინურში მასკულინურს. ვგულისხმობთ არა ცალსახად გენდერულ მახასიათებლებს, არამედ მსოფლმხედველობით მახასიათებლებსაც.
აზროვნება კომპლექსური პროცესია და ლოგიკურ-მატერიალისტურ მოდელს სცდება. თანამედროვეობა, მათ შორის თანამედროვე კულტურა და ცივილიზაცია სამყაროსთან ჰორიზონტალურ, განშლად აღქმას ავითარებს. მაგრამ ამ განშლაში როგორ შეგვიძლია აქტუალურად გავითავისოთ მთლიანობის ფენომენი? როგორ მიიღწევა სამყაროსთან მთლიანობა, მაშინ როდესაც ადამიანი კონკრეტულ-ობიექტურ კატეგორიზაციასაც ახდენს, მორალურ ჩარჩოებს ადგენს და ამავდროულად მუდმივად მიისწრაფვის არსებულის გარდაქმნისკენ?
დავით ჩიხლაძე: ქალაქ ეფესოს არქეოლოგიურ ადგილას, კურეტებისა და მარმარილოს ქუჩების გადაკვეთაზე არის ანტიკური დროის ლატრინები, რომლებიც ნაწილია სქოლასტიკის აბანოების, სადაც გამიჯნული არაა ქალებისა და კაცების ტუალეტები და ისინი გვერდიგვერდ, ერთ სივრცეშია განლაგებული, ყოველგვარი გადატიხვრის არ რაიმე გამყოფი აღნიშვნის გარეშე. აქ ქალებისა და კაცების აბანოც საერთოა. რა სახის მგრძნობელობა შეიძლება ყოფილიყო ქალაქში განმსაზღვრელი ასეთი ტუალეტების მოწყობისას, მაშინ, როდესაც ანტიკური სამყარო არ განსხვავდებოდა ჩვენი ცივილიზაციისგან ქალსა და კაცს შორის ურთიერთდამოკიდებულების კლიშეების თვალსაზრისით.
ნამდვილად სრული ფალსიფიკაციაა ანტიკურ დროს მორალის თითქოსდა არარსებობა. ქალისა და კაცის ურთიერთობის მორალური ნორმები მაშინაც ზუსტად იგივე იყო, რაც დღეს არის. განსხვავება მხოლოდ სხეულის სილამაზის აღქმასა და მის გაღვთიურებაში იყო და არა გამოგონილ და ფალსიფიცირებულ აღვირახსნილობასა და ისეთი ცნებების არარსებობაში, როგორიცაა ერთგულება, ეჭვიანობა, ღალატი, ცდუნება, გატაცება, სიყვარული და ვნება. აქ ბევრს არაფერს ნიშნავს ის, რომ კატეგორიზებული იყო სიყვარულის სხვადასხვა ფორმა, როგორიცაა ლუდუსი, ანუ მრავალის სიყვარული, უპირობო, თავგანწირული და ზოგჯერ ცალმხრივად ბედნიერი აღაპე ანდა ქალისა და კაცის ფსიქო-ფიზიკურ სიყვარულში გამაერთიანებელი ეროსი თუ პრაგმა - გათვლითი ქორწინება, რადგან ეს გრძნობები არც დღეს წარმოადგენს რაიმე მოულოდნელ ფანტასმაგორიას. და თუ ჩვენი მგრძნობელობა ძველი დროის შეხედულებებისგან არ განსხვავდებოდა, როგორ შეიძლებოდა ძველი ცივილიზაციის უმნიშვნელოვანეს ქალაქ ეფესოში ასეთი ტუალეტები არსებულიყო? ხომ არ შეიძლება ცნობიერების ასეთი მოდუსი საინტერესო აღმოჩნდეს თანამედროვე კულტურისთვის, როგორც მგრძნობელობის მეთოდოლოგიური კვლევის საგანი, რომელიც ცდილობს თავი დააღწიოს სააზროვნო კლიშეებს და მიუბრუნდეს ცნობიერისა და არაცნობიერის ჰარმონიული თანაარსებობის რეალურ პრობლემებს? საინტერესოა, რომ ეფესოს მონახულებამდე დიდი ხნით ადრე, ბავშვობის პერიოდიდან მქონდა განმეორებითი სიზმარი, სადაც ვხედავდი რამდენიმესართულიან ნაგებობებს ქალებისა და კაცების ასეთი საერთო აბანოებითა და ტუალეტებით, რაც ძილში უხერხულობის მწვავე განცდას მიჩენდა.
მარიამ შერგელაშვილი: აქ განსაკუთრებით საინტერესოა ის, რომ დღევანდელი ღია საზოგადოების პირობებშიც კი უცნაურად აღიქმება ასეთი ფაქტი, რომ ფუნქციური დანიშნულების სივრცეები, როგორიც საპირფარეშო და აბანოა, საზიარო სივრცედ იყო ქცეული, თანაც იმგვარად, რომ გენდერული ნიშნით არანაირი იზოლირება არ ხდებოდა. დღევანდელ საზოგადოებრივ მოწყობაშიც უკვე არსებობს საპირფარეშოები, რომლებიც გენდერული გაერთიანებით იქმნება, ასეთი მოწყობა უნისექსის ცნებაზე დგას და არა ტრადიციულ გენდერულ დაყოფაზე. საინტერესო საკვლევია, ეფესოში ეს რომელ მსოფლგაგებას ეხმიანებოდა? მით უფრო, რომ იქ პრივატულობა და არახილვადობაც უარყოფილი იყო, მაშინ, როცა თანამედროვე შემთხვევაში, პრივატულობა ზედმიწევნით დაცულია.
ეფესოს მაგალითი ჩემთვის განსაკუთრებულად მნიშვნელობს, როგორც ფენომენი, რომელიც ნორმატიული საზოგადოების მიღებულ, ლეგიტიმურ გადაწყვეტას, ქალსა და კაცს შორის არსებულ მორალს სცდება. გრძნობა მორალისა და დროის მიღმა მდგომია. სიყვარულის სხვადასხვა ფორმა (მიზიდულობა, ცდუნება, ვნება, პოლიგამიური ამორი, თუ ეროსისკენ სწრაფვა) დროის მიღმა მყოფობას ავლენს იმით, რომ ანტიკური დროიდან დღემდე არ კარგავს მნიშვნელობას.
დაკარგულობის ფენომენი, ფიზიკურად გაქრობადის მნიშვნელობით ალბათ სიყვარულისა და სექსუალობის დღევანდელი აღქმიდანაც გამომდინარეობს და მასთან იკვეთება. აქ ჩნდება შეკითხვა - იყოფა კი სიყვარული (როგორც მარადიული) და სექსუალური სწრაფვა (როგორც წარმავალი), თუ ისინი თანაკვეთაში არიან ერთმანეთთან? ამ კუთხიდან როგორ შევაფასებდით მარადიულობის საკითხს ჩვენი რეალობის ლიმიტირებული მოცემულობების გათვალისწინებით.
იქნებ ამ ლიმიტაციების გაზრდით სწორედ ისეთ მთლიანობითი აღქმის მოდელს ვიღებთ, სადაც ფემინური-მასკულინური, სხეულებრივ-ფიზიკური განმასხვავებლობის უშუალო მიმღებლობით, ფუნქციურ და იდეურ ერთიანობას აღწევს? როგორ უნდა მოვიპოვოთ საკუთარი თვითობა სირცხვილის, შიშის, ტკივილის გარეშე? განყენებული სიყვარულით? ასეთი მთლიანობა, რომელიც თავის შეგრძნებაში არ ახდენს ხელოვნურ კატეგორიზაციას, სქესთა შორის ერთგვარ ბარიერებს ხსნის და ერთიან მოცემულობად კონსტრიურდება, იქნებ ერთ-ერთი გზაა სამყაროსთან გახსნილობის.
დავით ჩიხლაძე: ჯორდანო ბრუნო „კირკეს სიმღერაში“ მოგვითხრობს იმის შესახებ, როგორ გამოჩნდებიან კოლხეთის ქალღმერთ კირკეს მიერ მზისადმი თხოვნის შედეგად გარშემო მყოფი ადამიანები თავიანთი ნამდვილი სახით, ადამიანის ნიღაბი მოსძვრებათ და სხვადასხვა ცხოველის სახით წარმოჩნდებიან. კირკეს მსახური მოერისი ამის დამნახავი შეშინდება, მაგრამ კირკე აუხსნის, რომ განა გაცილებით საშიშნი არ იყვნენ ისინი, როცა მათ ადამიანის ფორმა ჰქონდათ, რადგან მათი ნამდვილი ცხოველური სახე არ ჩანდა და უფრო საშიში და მომაკვდინებელი იარაღიც ჰქონდათ, ვიდრე ამ ცხოველების ბრჭყალები და ეშვებია - მეტყველების უნარი და ენა, რომელიც სულის ყველაზე ღრმა შრეებს სწვდება და დიდი ზიანის მოყენება შეუძლია. ცხოველების ნიღბები ჩვენ არ გამოგვიყენებია, თუმცა ვიცით, რომ მისტერიულ დადგმებსა და თამაშებში ისინი თითქმის ყოველთვის უცვლელად გამოიყენებოდა. შესაძლებელია თუ არა ადამიანმა ნიღბის გარეშე შეძლოს არსებობა, როდის და რა შემთხვევებში მოახერხებს ის ამას ან როდის იქნებოდა ეს შეუძლებელი? ვის ემსახურება ნიღაბი საბოლოოდ, მის მფლობელს, რომ სახე დაიფაროს, თუ მის დამნახველს, რათა მის უკან საკუთარი თავის წარმოდგენაც შეძლოს.
მარიამ შერგელაშვილი: რეალისტურად, რომ განვიხილოთ ადამიანის სოციალური კონსტრუირება სამყაროში, მის მიერ როლების თამაში, ეს ნიღბების მარადცვალებადობაა. ნიღაბს თავად ეკუთვნის მფლობელიც და მნახველიც, რადგან ის საერთო ზეგავლენის ველში აქცევს მფლობელსა და დამკვირვებელს. ეს საერთო შენიღბულობა, რასაც ასე აქტიურად იყენებდა რიტუალური მისტერიებიც, დღემდე წინააღმდეგობაში ვლინდება პერსონალურისა და იმპერსონალურის, პირადულისა და კოლექტიურის მონაცვლეობაში.
ნიღაბთან მიმართებით ფრიდრიხ ნიცშე ერთ საგულისხმო განმარტებას გვაძლევს: „ადამიანმა, რომელიც ყოველთვის ატარებს მეგობრული სახის ნიღაბს, საბოლოოდ ძალაუფლება უნდა მოიპოვოს საკუთარ კეთილმოსურნე განწყობებზე, რის გარეშეც მეგობრულობის გამოხატვას ვერ შეძლებს - ბოლოს კი, ეს განწყობები მასზე მოიპოვებენ ძალაუფლებას და იგი კეთილგანწყობილია“.
ადამიანური სახის დაკარგვა - ამ ფრაზას ხშირად უარყოფითი კონოტაციით ვამბობთ მაშინ, როდესაც ვინმე მიუღებელ ქმედებას სჩადის; „კირკეს სიმღერაში“ კი ეს სრულიად სხვა დატვირთვით - ადამიანური ბრუტალობის ხაზგასმად წარმოგვიდგება. კირკე თავად ადამიანობასა და ადამიანზე კონცენტრირებული სამყაროს შესახებ არ არის მაღალი აზრის. ამან შესაძლოა, დაგვაფიქროს შენიღბვაზე სხვა მხრივაც - იქნებ შენიღბვა გათავისუფლებაა მხეცზე მეტად ადამიანში არსებული სისასტიკისგან? ეს მოსაზრება ჩვენს თანამედროვეობაში მეტ აქტუალურობას იძენს, როცა გამოუსწორებელ შედეგებს აღწევს ადამიანის ჩარევით არსებული ზიანი სამყაროს წინაშე. იქნებ გარდასახვის დროა?
„კირკეს სიმღერის“ ავტორი ირეალობის დაშვებით ცხად ბრუტალობასთან გვაბრუნებს. აქ გასათვალისწინებელია, ისიც, რომ ჯორდანო ბრუნო ის მეცნიერია, რომელიც ინკვიზიციამ ცეცხლზე დაწვა თავისი იდეების გამო. ალბათ მაშინ, ისევე როგორც შესაძლოა დღესაც, მიუღებელია მხილება. იქნებ სწორედ მხილებაშია გარდასახვის იმგვარი დაშვება, როდესაც შესაძლებელი ხდება ადამიანი გათავისუფლების, საერთოობის, სინამდვილის მშვენიერებას დაუახლოვდეს? მაგრამ ამ დრომდე ადამიანი ადამიანობის ნიღბებით მეტწილად რეალობის მშვენიერების განადგურებას იწვევს.
დავით ჩიხლაძე: ქრისტიანობის ადრეულ, საწყის პერიოდში აფროდიტეს ქანდაკებებს მასობრივად ანადგურებდნენ. კაცობრიობის ისტორიაში ამ უპრეცედენტო ვანდალიზმს მათი მხოლოდ მცირე რაოდენობა გადაურჩა. შემდგომ ქრისტიანობამ საუკუნეების მანძილზე ვერ გამოძებნა ხელოვნების საკუთარი ესთეტიკური მოდელი და სწორედ ანტიკურ კანონებსა და ფორმებს მიმართავდა მათში საკუთარი შინაარსის მოსათავსებლად. მიუხედავად იმისა, რომ აგრესიული მიუღებლობა და ფანატიკური დაპირისპირებულობა თანამედროვე კულტურას გაცილებით ნაკლებად აქვს, იქნებ დღესაც ჩვენ მაინც გვჭირდება ანტიკურობის არქეტიპებისა და ფორმების გახსენება და მათი პრაქტიკული გამოყენების მცდელობები.
მარიამ შერგელაშვილი: ვანდალური აქტი თავდაცვის საშუალებაა, რომლითაც სამყაროს ახლებური წესრიგი უნდა დამკვიდრებულიყო. ჩანაცვლება და ახალი შინაარსის მინიჭება ზოგადად ისტორიას ახასიათებს და არა მხოლოდ ცალკეულ რელიგიურ მოძღვრებას. აკრძალვა და ძალმომრეობითი უარყოფა კი მართლაც შეუთავსებელია ქმნადობასთან.
ვანდალიზმის ნებისმიერი დოგამტური გამოვლინება, როგორც ზოგადი შაბლონი, ხაზგასმით საპირისპიროა და სწორედ რომ მეორე მხარეა იმ სიღრმისეული დინამიკისა, გარდაქმნისა და განახლების პროცესისა, რომელთან მიახლოებაც დავისახეთ „მედიას მედიტაციებით”. ცოდნა ძალაა, მაგრამ ის დესტრუქციული შეიძლება გახდეს, თუ მგრძნობელობის ასპექტით არ იქნა გაჯერებული. ჯიბრან ხალილ ჯიბრანის სიტყვებით რომ შევაჯამოთ: „როდესაც მიაღწევთ ბოლომდე იმას, რაც უნდა იცოდეთ, იქნებით იმის დასაწყისში, რასაც უნდა გრძნობდეთ” - ალბათ სწორედ შეცნობისა და შეგრძნების ეს უხილავი და ამავდროულად ხელშესახები მდგომარეობის გამოსახვაა დღეს საინტერესო.
დღესასწაულის ფენომენი ვიზუალურ ფოლკლორში - პერსონალურობისა და იმპერსონალურობის პრობლემატიკა
მარიამ შერგელაშვილი
კულტურისა და ვიზუალური ხელოვნების ურთიერთობა დღევანდელ რეალობაში გვისახავს კომპლექსურ სურათს, ვიმსჯელოთ სახელოვნებო ინდივიდუალურ პროცესსა და კოლექტიურ ფოლკლორულ ხელოვნებაზე ფართო დიაპაზონიდან. კულტურა, რომელიც ადამიანის ისტორიულ გამოცდილებას ინახავს, აყალიბებს სოციუმის მრავალშრიან ფსიქოტიპს, სადაც ხელოვნების ესთეტიკურ-ფუნქციური მოთხოვნილებები სუბიექტური ძიების პრიზმაში გარდატყდებიან. კულტურა, როგორც ზოგადსაკაცობრიო მონაპოვარი განსაზღვრავს ხელოვნების სპეციფიკას და ამასთანავე ხელოვნების სხვადასხვა პოსტულატიდან ადამიანის აზროვნების, შემოქმედებითი ძიებისა და ცხოვრების წესის ურთიერთგანმაპირობებელი ხდება. ეს შეუქცევადი კავშირი ხელოვნებასა და სოციალურ გარემოს შორის დროთა განმავლობაში სხვადასხვა ურთიერთდაპირისპირებულ პოზიციას ამჟღავნებს. ამ მხრივ მნიშვნელოვანია ვიზუალური ფოლკლორის კვლევა, ისტორიულ მეხსიერებაში ზოგადადამიანური ღირებულებების ძიება და გარკვეული კანონზომიერებითი თუ პარადოქსული მოვლენების გამოკვეთა თანამედროვე სახელოვნებო პრობლემატიკასთან.
რას გულისხმობს თავისთავად ცნება თანამედროვეობა და რა კავშირი აქვს მას მუდმივობასთან? მიუხედავად სწრაფი ტექნიკურ-პროგრესული განვითარებისა, ადამიანის, როგორც სოციალური არსების როლი დგას გარკვეული თანაზიარობის, კომუნიკაციის მოთხოვნის აუცილებლობაზე. იცვლება კომუნიკაციის არსებული ფორმები, ექსპრესისა და გამოხატვის საშუალებები, მაგრამ ადამიანის შემოქმედებითი სურვილი - იყოს ნაწილი არსებული გარემოსი - მუდმივად მჟღავნდება.
ერთ-ერთი ასეთი უძველესი გამომჟღავნების ფორმაა დღესასწაული, როგორც უკვე „კლასიკური“, ტრადიციაში შემონახული ან დღესდღეობით გაყინულ მდგომარეობაში არსებული გამოცდილება. ქართული ფოლკლორი ამ მხრივ ძალზე საინტერესო მასალას წარმოგვიდგენს ამგვარი კოლექტიური სახალხო დღეობების არსებობით. ყველაზე ცნობილი და ეთნოგრაფიულად ნიშნეული ბერიკაობა-ყეენობის დღესასწაულია, რომელიც მასშტაბურ აგრარულ, ბუნების აღორძინების თემატიკას უკავშირდება. წარმართული წარმოდგენები, რიტუალურობა და ქაოსში არსებული კანონზომიერება სახასიათოა ბერიკაობა-ყეენობის დღესასწაულისათვის. ბევრ სხვა სახასიათო ნიუანსთან ერთად ბერიკაობა-ყეენობის დღესასწაული სხვა კულტურების დღესასწაულებს ერთი მნიშვნელოვანი ასპექტით უახლოვდება - ესაა გარდასახვა, ფანტასმაგორია, სიშლეგის და ინტუიციური ზრახვების ზეიმი, რომელიც მიმართულია უკეთესი მომავლის, კერძოდ უკეთესი მოსავლის, კეთილდღეობის გარანტიის მოსაპოვებლად. ადამიანის ჩვეული მდგომარეობითი გონის დაკარგვა სხვადასხვა წეს-ჩვეულებათა რიტმით განისაზღვრება. კერძოდ, ნიშნეულია ის პერსონაჟები, რომლებიც ჩართული არიან დღესასწაულის მოქმედებაში (მაგ: ტახბერიკა, ვირბერიკა, ღორბერიკა, ცხვარბერიკა). ცხოველების იერსახით წარმოდგენილი ადამიანები შეჯიბრით, ცეკვა-თამაშით, ძალადობრივი სექსუალური ენერგიის მაპროვოცირებელი მოძრაობებით, შეხუმრებითა და სიმღერებით ერთიან კოლექტიურ პროცესიას ავითარებენ, ძღვენს ანაწილებენ და ამ იდეით სახალხო კომუნიკაციის, საერთო ენერგეტიკის ფერხულში ებმებიან. კომუნიკაციის საზეიმო ფორმას, როგორც ერთიანობის შეგრძნების გამათავისუფლებელ პირველსაწყის მდგომარეობას, ძალზე საინტერესო ასპექტით ახასიათებს მიხეილ ბახტინი: „აქ,საკარნავალო მოედანზე, გაბატონებული იყო თავისუფალი, ფამილიარული ურთიერთობა ადამიანთა შორის, რომლებიც არაკარნავალურ ცხოვრებაში დაშორებულნი არიან ერთმანეთთან ისეთი გადაულახავი ბარიერებით, როგორიცაა სოციალური თუ ქონებრივი განსხვავებები. საკარნავალო მოედანზე ადგილი ჰქონდა ადამიანთა შორის იერარქიულ ურთიერთობათა დროებით იდეალურ–რეალურ გამარტივებას, რაც შეუძლებელი იყო ჩვეულებრივ ცხოვრებაში“.
ეს პასაჟი ბახტინის ნარკვევიდან მნიშვნელოვნად მიესადაგება ბერიკაობა-ყეენობის პროცესს, როდესაც ზოგჯერ თავად-აზნაურები გლეხების სოციალურ ფენას განასახიერებდნენ. გარდა ამ კონკრეტული მაგალითისა, ამ შემთხვევაში ნიშნეულია თავად გარდასახვის, რეალური ყოფის გარდაქმნის სურვილი. ამ იდეას ეხმიანება ჰოლანდიელი ისტორიკოსის იოჰან ჰაიზინგას ცნობილი ნაშრომი „ადამიანი მოთამაშე“, სადაც გარდასახვის ამგვარი ფორმა ადამიანური ქცევითი და ფსიქოტიპოლოგიური მდგომარეობით განისაზღვრება: „თუ თამაშის ფორმალურ მახასიათებლებს შევაჯამებთ, შეიძლება ითქვას, რომ ის თავისუფალი ქმედებაა, რომელიც „ჩვეული ცხოვრების“ მიღმა დგას და „არასერიოზულია“, თუმცა, ამავე დროს, სრულიად შთანთქავს მოთამაშეს... თამაში საკუთარ საზღვრებში, დადგენილი წესებით ვითარდება დროსა და სივრცეში. ის ხელს უწყობს სოციალური დაჯგუფებების ფორმირებას, რომელიც მიდრეკილია საკუთარი თავი ერთგვარი იდუმალებით მოიცვას, შეინიღბოს ან რამე სხვა საშუალებით, ჩვეული სამყაროსგან საკუთარ განსხვავებულობას გაუსვას ხაზი“.
ბახტინისა და ჰაიზინგას ამონარიდები ჩვენი თემის დღესასწაულის ფენომენის არსს ზუსტად იმ კონტექსტით ხსნის, სადაც ადამიანის კოლექტიური მოთხოვნილება გარკვეულ ინტუიციურ-არქაულ ზოგად მახასიათებლებზე დაიყვანება და ინდივიდი, როგორც პიროვნება ერთიანი გარემოს ნაწილი ხდება. ამ შემთხვევაში მნიშვნელოვანია, რომ იმპერსონალურობა თავისუფლების ასოციაციას იწვევს ადამიანში და ამას კონკრეტული ვიზუალური გამოხატვის ფორმებით გამოსახავს. კერძოდ, დღესასწაულში ჩართული ზოომორფული პერსონაჟები ნიღბის საშუალებით არათუ მალავენ საკუთარ ვინაობას, არამედ განაზოგადებენ ემოციურ საწყისებს. საინტერესოა ნიღბის მრავალფეროვანი მასალა, რომელიც თითქმის სურეალისტურ ნამუშევრებს წარმოადგენდა და თანამედროვე ხელოვნებისთვის აქტუალური „რედი-მეიდის“ ნაივურ წინაპირობადაც შეგვიძლია დავსახოთ. ნიღბები, რომლებიც სხვადასხვა პერსონაჟის ხასიათს უსვამდა ხაზს, მზადდებოდა ტყავის, ნაბდის, სიმინდის ფუჩეჩისა და სხვა მატერიებისგან. ვიზუალურად ფანტასმაგორიული ტიპაჟები ფანტაზიის არქაულ მახასიათებლებს სწორედ ამგვარად მძაფრი ექსპრესიით გამოხატავდნენ. ქართულ მხატვრობაში ლადო გუდიაშვილი ინტერესდება ბერიკაობა-ყეენობის დღესასწაულის ფენომენით და თავისი მხატვრული ხასიათის, დინამიკის, ექსპრესიის, გარდამსახველობითი და გარკვეულწილად სიმბოლისტური ესთეტიკით ქმნის პერსონაჟებს, რომლებსაც საოცრად თვითგამოხატული ინდივიდუალური ხასიათის ნიშნები და ამავდროულად განზოგადებული მდგომარეობა გამოარჩევთ. მოძრაობის რიტმიკა, გადაწყვეტის მანერა, ფერადოვანი გამა და კომპოზიციის დინამიკა გუდიაშვილის პერსონაჟებს დღესასწაულის მონაწილე სულისკვეთების მქონე დუალურ ტიპაჟებად წარმოგვიჩენს.
პერსონალური და იმპერსონალური, ინდივიდუალური და კოლექტიური ეს ის მარადიული საჭირბოროტო თემაა, რომელიც კაცობრიობის კულტურაში სოციალური ფორმირებების თავიდათავი ხდება. ხალხური ხელოვნება, რომელიც მეტწილად იუნგის არქეტიპული თეორიის ვიზუალიზაციას წარმოგვიდგენს, თავის თავში ფროიდისეული სუბიექტივიზმის ნიშნებსაც იტოვებს. სწორედ ეს ჭიდილი, ტრადიციული მეხსიერების კოდის გარდასახვითი, შლეგური პროცესი დღესასწაულის აქტში ვლინდება. ყეენი, რომელიც დედოფლის დაუფლებას ცდილობს, სექსუალური ენერგიის თამაშობრივი გამოვლინებაა, რომელიც კულმინაციურად ვითარდება დღესასწაულის ფარგლებში. ანალოგიურ ვითარებას ვხვდებით დიონისეს მისტერიებში. ნიშანდობლივია, რომ სექსუალობა და ნაყოფიერების იდეა თანაბარმნიშვნელოვანია ამგვარ საკულტო დღეობებში.
დღესასწაულის პროცესიული დინამიკა, როგორც კოლექტიური აქტი წარმატებით სუბლიმირდა თანამედროვე ხელოვნებაში. ფოლკლორში ჩამოყალიბებული სახალხო სწრაფვა თამაშობრივი აბსურდული, საკულტო მდგომარეობის სიმულაციისა ინსპირაციული გახდა ისეთი მიმდინარეობებისათვის, როგორიცაა: დადა, სურეალიზმი. აბსტრაგირებული, ინტუიციური აღქმა, ირონიზებული სწრაფვა იმპერსონალური, პირველსაწყისისეული გადააზრება. სწორედ ამ საკითხებით ინტერესდება დღეისთვის საკულტოდ ქცეული ხელოვანი, რომელიც უდიდესი სახელოვნებო ცვლილებების ფუძემდებელია. მაგალითისთვის დიუშანის ბევრ ექსცენტრულ ქმედებას საფუძველი ამგვარ ზოგადარსობრივ პრობლემატიკასთან კავშირში აქვს. თუკი გავიხსენებთ მის ერთ-ერთ ცნობილ ნამუშევარს „ბერბიჭები აშიშვლებენ პატარძალს“, დავინახავთ, როგორი მოდერნისტული და დადაისტური ხედვით კონსტრუირდა ის საზეიმო-სახუმარო იდეები, რომლებიც სხვადასხვა კოლექტიურ აგრარულ დღესასწაულში ჯერ კიდევ მთლიანობითად ვითარდებოდა. ფეტიში და სიმბოლო ისეთივე აქტუალურია მოდერნისტულ ხელოვნებაში, როგორც წარმართულ საზოგადოებაში. ყეენი, რომელიც ბერიკებთან ერთად მიზიდვის, ლტოლვის, ანცობის ობიექტად დედოფალს წარმოიდგენს, პარალელურ ასოციაციას ქმნის სწორედ დიუშანის წამოჭრილ პრობლემატიკასთან - ბერბიჭებისა და პატარძლის ურთიერთობასთან: დაუფლების, სექსუალური ლტოლვის თამაშობრივი წარმოსახვის იდეა და ქმედითი დინამიკა დიუშანთან შოკოლადის მანქანის პროგრესული ტექნიკის რიტმითა და აბსტრაგირებული ფორმებით მიიღწევა, თუმცა ამგვარი იდეა თავის პირველსაწყისს არქაული ხალხური წარმოდგენის წიაღში იმწიფებს.
ამგვარი ასოციაციური კავშირები ხალხური დადაისტურ თუ მოდერნისტულ ხელოვნებას დღესასწაულის არსობრივ ფორმებთან კიდევ უფრო ცხადი, ლოგიკურ-შედეგობრივი იდეებით ამყარებს. თუმცა პრინციპული სხვაობა, რომელიც მოდერნიზმის წიაღში იბადება და რომელიც არ განიხილებოდა ხალხური კოლექტიური კულტურის ფენომენში ესაა მიკროანალოგური მოდელის შექმნა, სადაც აზრობრივი მთლიანობა არა ინტუიციურ-მგრძნობელობითად, არამედ რაციონალურად გააზრებულია. ასე ვიღებთ მთელ რიგ მანიფესტებს, რომელთა სუბიექტური ავტორები ეძებენ იმპერსონალურ პირველსაწყისებს, ცდილობენ არსობრივთან მიახლოებას, აბსტრაგირებულ ფორმაში ივიწყებენ რეალურობის კონკრეტიკას, მაგრამ ეს სუბიექტური სურვილია და არა შლეგი კოლექტიური მოთხოვნა. ამდენად, რამდენადაც, ერთი მხრივ, ვიზუალური ფოლკლორის არსობრივი მახასიათებელი ემგვანება დადაისტური გამოხატულების ფორმას, იმდენადვე შორდება მას. უფრო ფართოდ, მოდერნისტულ განზოგადებას აბსტრაქციისა თუ იმავე შენიღბული რეალობისადმი, რომელსაც ზოგიერთი შემოქმედი სახვითობაზე უარის თქმით ცდილობს, ზოგიც კი განზოგადებულ ნიღბიან სახე-ხატს ქმნის (მაგ: მაქს ბეკმანის მხატვრობა), რასაკვირველია, კავშირი აქვს ნიღბის, როგორც მალულის, ირეალურის ზოგადის არსთან, რომელსაც ფაქტობრივად დამუშავებული რედი-მეიდის ტექნიკითაც კი ვხვდებით დღესასწაულის პროცესიაში. მაგრამ დიფერენციაციულია მოტივი - შენიღბვა და იმპერსონალურობა ვიზუალურ ფოლკლორში მეტწილად შეუცნობელ სამყაროსთან მთლიანობითი კავშირის ძიებაა, ინტუიციური შეგრძნებების დემონსტრირება, მაშინ, როდესაც მოდერნული იმპერსონალური საწყისები (დადაისტური თამაში, კუბისტური დეკონსტრუქცია თუ სულაც აბსტრაქტული ხელოვნება) ადამიანის სუბიექტური და რაციონალური პრიზმიდან განიხილავს და ქმნის სამყაროს არაპირდაპირ მიკრომოდელს, სადაც თამაში პირადი დიალოგის ფაზაა. ამ დამოკიდებულების ცხადი მაგალითია თუნდაც ბაუჰაუზის თეატრში გეომეტრიული სრულყოფილი, რიტმულად მოცეკვავე და ნიღბოსანი იმპერსონალური სხეულის შექმნა, რომელიც ასევე გარდასახვის, თამაშობრივის იმიტირებაა ოღონდ რაციონალური საწყისიდან. პერვერსიის ხარისხი, რომელიც ინტუიციით განისაზღვრება ქართული თუ დასავლური წარმართული კულტურის სახალხო დღეობებში, აქ გონითი წარმოსახვის კანონზომიერებას ეძებს.
საგულისხმოა, რომ პოსტრუქტურალისტური დაშლილი რეალობის ფარგლებშიც კი პოსტმოდერნისტი შემოქმედის მთავარი იარაღი თამაშობრივი გარდასახვითი იმპულსების ინტერპრეტირება ხდება. დაძაბულობა იმპრესონალური, კოლექტიური გამოცდილების და სუბიექტური პერსონალური აღქმისა სწორედ ამ ეპოქის ხელოვნებას ახასიათებს. ადამიანური ყოფის დეკონსტრუქციის მოდელი, უკვე აღარც არქაულ მთლიანობას ცნობს და აღარც მოდერნისტული სამყაროს ანალოგური, ახალი მოდელის იდეას, მაგრამ ადამიანური შეგრძნების გარდასახვა არსებული გამოცდილების კონსტრუირება და სხეულის ფიზიკური სტრუქტურის სახელოვნებო მედიად განხილვა სწორედ ამ პერიოდის მონაპოვარია. თუკი წარმართული დღესასწაულების ნიღაბსა და საცეკვაო-სანახაობრივ ფორმებში თეატრალური ხელოვნების განვითარებაზე ვსაუბრობთ, ასევე საგულისხმოდ და ლოგიკურად უნდა მივიჩნიოთ ამ ნიშნების ათვისება „ბოდი-არტის“ და პერფორმანსის წიაღში. პარადოქსულია, რომ ამ შემთხვევაში სხეული ადამიანური იზოლაციის, დეკონსტრუქციის ტკივილს გამოსახავს და არა მთლიანობითი კავშირის სურვილს ბუნებასთან, როგორც ამას ვიზუალური ფოლკლორის დღესასწაულის ფენომენში ვხედავთ. თუმცა ფეტიშისტური, საკრალური და წარმართული მოტივები განსაზღვრავს ისეთი ცნობილი არტისტის შემოქმედებას, როგორიცაა, იოზეფ ბოისი. საინტერესოა, რომ ბოისთან უკვე ამ მოტივების გამოყენებით იწყება დიალოგი საზოგადოებასთან, რომელშიც იმპერსონალური საწყისები პერსონალურ ძალიან პირად მგრძნობელობით პერსპექტივასთანაა კომბინირებული.
დღევანდელ ვირტუალურ და კიბერრეალობაში ეს საკითხები კიდევ უფრო აქტუალურია, როდესაც, ერთი მხრივ, გაზიარების ფართო ველი აქვს ადამიანს და, მეორეს მხრივ, შეზღუდული იზოლირებული ემოციური მგრძნობელობა... ინდიფერენტულობა, დაქსაქსულობა და გაუცხოება, რომელიც სრულიად საპირისპიროა ეთნოაზროვნებისა და სახალხო მთლიანი იდეური სტრუქტურისთვის, თანამედროვე დროებამ ტრადიციაში გაყინა. დღესასწაულის სპეციფიკა სწორედ ის შეგრძნებითი ველი გახლდათ, რომელიც დღეს წარსულის იმპულსებს სხვადასხვაგვარი ტრანსფორმაციით აცოცხლებს. მიუხედავად თანამედროვე პრობლემატიკისა, კოლექტიური სოციალური მოთხოვნილება თანაზიარობის ხელოვნების შემოქმედებით პოტენციალს განსაზღვრავს. დღეს ვიზუალური სოციოლოგია ხელოვანს, რომელიც კონცეპტუალურად იკვლევს და იაზრებს სოციალურ გარემოს, ეთნოგრაფთან და სოციოლოგთან აიგივებს. ხელოვანის მულტიფუნქციურობა, გარემოსთან კავშირი, გარდასახვის უშრეტი წყურვილი და ტრანსფორმირებული (დღევანდელი ტერმინით - ალტერნატიული) კონცეპტის შექმნა, ერთგვარი სიმულაკრია იმ წარმართული მოტივებისა, რომლებიც ქაოსურ-ინტუიციური სახით დღესასწაულისა და საერთო გაზიარების წუთებში ეძლეოდა საზოგადოებას.
