სამყარო არის, დანამდვილებით
ნიკო სამადაშვილი
ერლომ ახვლედიანის რომანი "კოღო ქალაქში" კაფკასეული ფრაზით იწყება: შემზარავი უკუნი სიბნელე და რაღაც სინათლე შორიდან. ამ სინათლისაკენ მიმსწრაფი ადამიანი და იმედგაცრუება.
რომანი თავებად და ქვეთავებადაა დაყოფილი, რომელთაგან ზოგს აქვს სათაური, ზოგს არა. აქვს, სხვათა შორის, პროლოგიც და ეპილოგიც, მწერლის წინათქმაც. თუ კითხვის დაწყებამდე სარჩევში ჩაიხედავთ, რაც ბუნებრივია - აუცილებლად მოიხიბლებით ქვეთავების სახელწოდებებით: მიხვდებით, რომ საქმე, სულ ცოტა, არაორდინალურ ტექსტთან გაქვთ და რომ ერლომ ახვლედიანი, ჩვეულებისამებრ, რაღაც უცნაურობას გიმზადებთ. ასეცაა. ერლომი ერთი ლურჯთვალა კოლხი კოღოს (!) ამბავს გვიამბობს.
წერის დაწყების პროცესი შტორმივითაა: სამყაროს მოწესრიგების წინა დღე, როცა ქაოსი ეწინააღმდეგება კოსმოსს, შესაქმის ნებას. მწერალს მხოლოდ მასალა კი არ უწევს წინააღმდეგობას, არამედ ყველაფერი, რაც გარს აკრავს, სუნთქვაშეკრული, ჩასაფრებული ელოდება დაწყებას. ეს ბრძოლაა, თანაც ცოცხალ არსებებთან კი არა, ადამიანურ ნაკლოვანებებთან - ასე ვთქვათ, ეთიკურ “მოჩვენებებთან”, “აჩრდილებთან”. რაინდული სიტყვიერი ჟესტი ავლენს მწერლის მზაობას თავდაცვისა და შეტევისათვის: “სულმოუთქმელად გელით. თქვენით ისჯება კეთილი საქმე! მე აქ ვარ”.
პირველი ნაბიჯი საბრძოლო იარაღის მომარჯვებაა: “მოვიმარჯვე კალამი, რომელიც ყველა კალამზე მეტად არ წერდა”. როგორია კალამი, რომელიც არ წერს? იქნებ ეს კალმის არქეტიპია - არქეიარაღის თავდაპირველი სახეობა, არქიტექსტის ჩამწერი, რომელიც თუ დაიწყებს, სულ თავიდან უნდა დაიწყოს? თუ პირიქით, დასასრულის მაუწყებელი დაბლაგვებული, გაცვეთილი კალამია? ამას მოგვიანებით ვგებულობთ, ახლა კი მწერალი ემზადება და იწყებს. ბრძოლას თუ წერას? მაგრამ ვინ გაყო? ერლომი არ ყოფს. ოღონდ საბრძოლო იარაღებიც საკუთარი აქვს და სათქმელის ფორმაც. ის საკუთარ პატიოსნებას და გულწრფელობას გამოცდის ჩვენზე, მკითხველზე და თითქოს გვეთამაშება, გვამოწმებს, მივხვდით თუ არა თამაშის არსს, რომ ჩვენ, თურმე, სულ სხვა რამეს ვკითხულობთ, სინამდვილეში კი ის, თურმე, “სულ სხვა რამეს წერს”.
ერლომის განაცხადი წერით “შეპყრობილობაზე” იმავე პარადიგმის ნაწილია, რაც გურამ რჩეულიშვილის “მინდობა კალამზე”. ის, რასაც ვკითხულობთ - ტექსტია, მაგრამ რას შეიძლება ნიშნავდეს ავტორისა და მკითხველის ეს შეუთავსებლობა? იქნებ სულაც მათ შორის დადებულ, იმთავითვე შეუსრულებელ ხელშეკრულებას, ანუ - ამოუკითხავ პალიმფსესტს, ნიშანს მარადიული დილემისა ღმერთსა და ადამიანს შორის, შემოქმედსა და მის შექმნილს შორის; იქნებ ტექსტი სწორედ ამ ამოუხსნელობის სიმბოლოა და ამ ამოუხსნელობაშია მთელი მისი გემო და ხიბლი? იქნებ თამაშის ამოცნობის (ხელშეკრულების შესრულების) შემთხვევაში მხოლოდ იმედგაცრუება გველის?
ფრაზა “არაფერი მაქვს სათქმელი” და ცარიელი ფურცელი - თანამედროვე მწერლის სევდისმომგვრელი მდგომარეობის მეტაფორაა. მაგიდასთან მჯდარი, ხელებში თავჩარგული კაცი კი, რომელსაც “ძალიან ეძინება”, პოსტმოდერნული, კრიზისული დროის მწერლისა და სავარუდოდ, თვით ავტორის პორტრეტია.
ღრმად სიმბოლურია, რომ “კოღო ქალაქში” დიდხანს იწერებოდა, ათწლე-ულე¬ბი (გია არგანაშვილის ცნობით). 50-იან წლებიდან, ანუ სათავეებიდან დაწყებული, პოსტმოდერნული კრიზისული ეტაპით დამთავრებული მეგაპერიოდის გამაერთიანებელი ეს რომანი – თავისი ღრმა და სერიოზული ეგზის¬ტენ-ციალური პრობლემატიკით, მოდერნული და პოსტმოდერნული კონცეპტებისა და ხედვე¬ბის ინტეგრაციით, ახალი ტიპის ნარატივით ჟანრების საზღვარზე, ამოც¬ნო¬ბის პოეტიკით, ტექსტური ბუნებითა და სამყაროს ახალ ხედვაზე ორიენტ¬ტირებულობით - თითქოს ამ პერიოდის ფინალსაც მონიშნავს და ფინალის მეორე დღესაც.
წერის, ტექსტის შექმნის რიტუალი ქვიშის საათის გადმობრუნებით იწყება. სიტუაცია ექსპერიმენტს ჰგავს. მწერალს წაართვეს ყველაფერი და დაუტოვეს “პირდაპირი მზერის უფლება” და “აგრეთვე, ერთი კალამმოუსმელი ფურცელი”.
“სულ ერთია, რას ვწერ” - წერის სიმულაცია და საწყისი ფაზაა. ცვლილება მდგომარეობის გაცნობიერებით იწყება: “იმის უფლებაც კი არა მაქვს, რომ უაზრობა დავწერო” - მწერლის უფლების არქონა “უაზრობაზე” - მნიშვნელოვანია. ტრადიცია ისევ ცოცხალია, უფრო ზუსტად, ხსოვნაში შენახული, პროფესიული ეთიკური იმპერატიულობით. მართალია, “უაზრობაზე უფლება” დასრულდა, მაგრამ ახალი ჯერაც უფორმო არსებობის სტადიაზეა. არსებობს უამრავი განცდა, სიუჟეტი, აზრი, თემა, მაგრამ არც ერთში არ არის “სიტყვები, სასვენი ნიშნები, აბზაცები”... რა ჰქვია ასეთ მდგომარეობას? მზაობა ფორმის გარეშე, მხოლოდ ნება, მხოლოდ აზრი, მაგრამ სამოსელის გარეშე, ანუ სცენაზე გასვლის გაჭიანურებული მოლოდინი სასცენო კოსტუმის გარეშე (“სიტყვაკაზმული” ხომ სწორედ ასეთ, სასაუბრო ენისგან განსხვავებულ, “მოკაზმულ” ანუ საგანგებო მხატვრულ მეტყველებაზე მიუთითებს).
ბაზარში წასვლისა და სანოვაგის ყიდვის მეტაფორა ძალზე დროულია. ყიდვა (ინტერტექსტი: “იყიდეთ, იყიდეთ, იყიდეთ რამე”) ან სესხება (მითვისებაც დაშვებულია) - სიტყვების, ემოციების, სასვენი ნიშნების, წინადადებების, ხაფანგის (ცხადია, სიუჟეტური ან ლინგვისტური), ცხენების და მწერების (ალბათ, მოქმედი პირების, პერსონაჟების) ახალი ტექსტისათვის (ოღონდ ამას ახლა ინტერტექსტუალობა ჰქვია) - ერთი თეთრი ფურცლის ასავსებად. დიახ, სანოვაგე, ყველაზე ზუსტი და იმავდროულად, მწერლო-ბისთვის შეუფერებლად გასტრონომიული სიტყვა. სამომხმარებლო-გასტრონომიული მწერლობა - თანამედროვე ინტელექტუალური ყოფის რეალობა და პარადოქსი.
სიმარტივემ შეიძლება დაგაბნიოთ და მაინც, არჩევანი სიმარტივეზე ჩერდება. აქ ავტორის დახმარებით უკვე მწერის ენიგმას თუ სიმბოლოს ამოვ-ხსნით. ეს მხოლოდ კოღო კი არ არის, არამედ მ-წერ-ია, ანუ და-მ-წერ-ი, ჩა-მ-წერ-ი და გადა-მ-წერ-ი, მოკლედ, ის, ვინც წერს - მათ შორის, სავარაუდოდ, ბედისა, სამყაროს ტექსტისა და და სიცოცხლის მ-წერ-ალიც. ერლომი იმასაც ამბობს, მწერი წამსაც ჰგავსო და ეჭვი არ მეპარება, მწერლობა მწერობიდან მოდის, მხოლოდ ლასი ამოაგდესო (მარტოოდენ ფონეტიკურ მსგავსებას რომ არ გულისხმობს, ამაზე მისი მეტაფორაც მიანიშნებს: “მწერები - ბუნების უცნაური გაფიქრებანი”). ამიტომაც იწყებს ლურჯთვალა კოღოთი. ლურჯთვალა კოღო და ლურჟთვალა ია, ვანო რომ მთელი ცხოვრება ჩასძახის (“ვანო და ნიკო”), ბო¬ლოს და ბოლოს მაინც (ა)მოდის, მაინც ცოცხლდება სურვილიდან, ძახილიდან, ოცნებიდან. ცოცხლდება და ასოციაციის გზით აღვიძებს იმ ყველაფერს, რაც რეალურად თუ წარმოსახვით უკავშირდება ზემოთა, მიღმურ, საოცნებო და მიუღწეველ სივრცეებს. ამიტომაა ამ ლურჯთვალა კოლხი კოღოს კონოტაციები მწერალიც, სიტყვაც, ენერგიის, სასიცოცხლო ულუფის გადამტანი და გამავრცელებელი არსება, პირველსაწყისი, ბიძგის მიმცემი, სიყვარულის ციებ-ცხელების გამომწვევი და სიკვდილითა სიკვდილისა დამთრგუნველი, რომლსაც, თავისი სიპა¬ტარავის მიუხედავად, თავიდან შეუძლია შექმნას სამყარო. ერლომი მას “ჩემს კოღოს” ეძახის.
ერლომ ახვლედიანი სიმცირის ამ პარადოქსს აკვირდება.
მიკროგანზომილებების დასანახად ლუპა აუცილებელია. ლუპა არაა ტრადიციული მწერლობის იარაღი, ის ახალია, ხედვის გამაძლიერებელი. ლუპის გარეშე სამყარო უკვე დანახულია (დაწერილია).
“ეს ჩემი ხელები არ არის. ადრე სხვა ხელები მქონდა. ხელები (შრომის იარაღები – მ.კ.) გამომიცვალეს.” მწერალი უარს ამბობს საკუთარ თავზე, იმ “მე”-ზე, საიდანაც უკვე გასულია და სადაც, კარგა ხანია, საკუთარ თავს ვეღარ პოულობს. მაგრამ ის უარს ვერ იტყვის კოღოს ნაკბენზე, და იმ ახალზე, რამაც ამ ნაკბენით შემოაღწია მასში. ეს პროცესის შეყოვნების წამია, ბიფურკაციის წერტილი - ახალი ფლუქტუაციის, მუხტის გაჩენის ქრონოტოპი. ციებ-ცხელება, გათიშვა, შეერთება, ამოძრავება ამ სიახლის ნიშნებია. ამ წერტილში სიკვდილი და სიცოცხლე ძალიან ემგვანებიან ერთმანეთს, და “ვინ”-იც იმგვანებს “არავინ”-ს, “მე” - “სხვა”-ს. რაღაც ახალი იკვრება მის შიგნით - ახალი თვისებრიობა, რომელიც კოღოს ნაკბენით შემოტანილი სიყვარულის გარსშია გახვეული - ახალი კომბინაცია, “მე”-ს ახალი ნივთიერება. რისგან შედგება იგი და რას წინასწარმეტყველებს მწერალი?
თავდაპირველად მწერალი ცოდნაზე სოკრატეს კლასიკურ თეზას ამოწმებს, თანაც, მნიშვნელოვანი შესწორებით: “მე ისიც არ ვიცი, რომ რამე ვიცი”. ეს სენტენცია აქ მთხრობელს ეხება, რომელმაც ისიც კი არ იცის, რამდენი პერსო¬ნაჟი ჰყავს - ხუთი თუ ექვსი. მაგრამ რა იცის საერთოდ მწერალმა, თუკი ესეც არ იცის? ეს წერის ნულოვანი დონეა და სავა¬რაუდოდ, მწერალი პოსტმო¬დერ¬ნისტი უნდა იყოს (ყველა ნიშანი სახეზეა: რეალობის, იდენტობისა და მნიშვნე¬ლობის (ენის, აზროვნების) კრიზისი, ნების არქონა, საბოლოო გადაწყვეტილების უარყოფა, ქაოსი და შემოქმედებითი ძალების ნაკლებობა, თვითირონია). თხრობა რეგისტრს იცვლის და ხუმრობისა და სერიოზულობის საზღვარზე განთავსდება. მთხრობელი ისე ყვება, თითქოს დისკურსი მას არ ეკუთვნის და რაკი არ ეკუთვნის, ამიტომ არც იმის ცოდნა მოეთხოვება, პერსონაჟი ხუთია თუ ექვსი. მ. მამარდაშვილისთვის აზროვნება სხვა არაფერია, თუ არა ჩუმი, გაუხმოვანებელი საუბრები ღმერთთან წარსული შეხვედრების შესახებ, ასე რომ, სავარაუდოდ, აზროვნება მარტო ჩვენი არსებობის არგუმენტი კი არ არის, არამედ ჩვენი ღმერთთან ყოფნისაც. ერლომის დახატულ სიტუაციებში კი საუბარი ამინდზე და ტემპერატურაზეა დამოკიდებული. სერიოზულობის ხარისხსაც ეს გარემოებები განსაზღვრავს. სახეცვლილი სოკრატე უკვე ერლომია - მწერალი, რომელმაც ის ცოდნაც დაკარგა, რომელიც არ ქონდა (სოკრატე: “მე ვიცი, რომ არაფერი არ ვიცი”), მასთან ერთად კი საკუთარ “მე”-ზე ცოდნაც, საკუთარი შეფასებების რწმენაც (“მე ისიც არ ვიცი...”). მისი აზროვნება აღარც ღმერთთან დიალოგია და აღარც წარსული შეხვედრების გახსენება. ის გარეთაა, მათ შორის საკუთარი თავის, ნებისა და ცოდნის გარეთაც, რაც შინ, საკუთარ “მე”-ში დაბრუნებით უნდა გადაილახოს.
ერლომი უცნაური მწერალია, ავტორი, რომელიც, ჭკვიანი ბავშვივით, უცნაურობებს გვეუბნება... ის კი, რასაც ამბობს, თითქოს ნაცნობია, უსაზღვროდ ძველი, რაღაც სახარებისეული, და თანაც ახალი. მწერალი, რომელიც ხედავს ზედაპირის სიღრმეს და სიღრმის ზედაპირს, სამყაროს მტვერს და მტვრულ ბუნებას; აღქმის სიმცდარეს და მცდარობის ყოვლადობას, მცდარობის სიმშვენიერეს; ხედავს სამყაროს ხედვის ახალ პოტენციას, ხედვის განახლების შესაძლებლობებს, ამ ხედვების ამოუწურავ მრავალფეროვნებას.
პერსონაჟ გოგონაზე ერთგან ამბობს, ყველაფერს ისე უცქერის, თითქოს პირველად ხედავსო და იქვე, ფრჩხილებში დაწერს: “ასეთი მზერა აახლებს სამყაროს, თითქოს ის ეს-ესაა შეიქმნა”. ადამიანში ყოველთვის თვლემს მისი წარსულის ყველაზე ღრმა გამოცდილება, როცა იგი სამყაროს პირველ-აღმომჩენის მზერით უცქერდა და რომელსაც არ სჭირდებოდა “თითქოს”. ერლომისთვის ეს ხედვა პოეტურია და შესაბამისად - ცნობისმოყვარეც, გაკვირვებულიც, გულუბრყვილოც, ბავშვურიც. რობაქიძისეულად თუ ვიტყვით, ეს თაურხედვაა და შეკითხვის სახით ასე ჟღერს: “ვინ ხარ შენ, ცაო?” პოეტურობა პირველადი ხედვის ყველაზე ზუსტი აღმნიშვნელია, რადგან სამყაროსთან ადამიანის უმეშვეო, გაუბზარავი ერთიანობის აღქმიდან მოდის. მას არ სჭირდება რეალური მერცხალი, ან მზის ასვლა-ჩამოსვლა ცის შესაგ-რძნო¬ბად. პოეტური ხედვა თვითონვე ავსებს სი-ცა-რიელეს (და ცარიელ ფურცელსაც).
ანალიზი პარადოქსულია, დასკვნები - პოეტური, მაგალითად: “ზამთარია და არ თოვს. ეს იგივეა, გაზაფხულზე არავინ გიყვარდეს”. ხედვის განახლება აუტანლად რთულია, ძნელია სამყაროთი თავიდან გაკვირვება, მისი ახლიდან აღმოჩენა; თითქმის შეუძლებელი - პოეტური ხედვა არაპოეტურ სამყაროში, ფრენის სურვილი მძიმე მატერიაში. მარტივი ჭეშმარიტებების შეხსენებით, რაღაცნაირი მშვიდი ირონიით ერლომი ჩვენი გახევებული ცოდნისა და ხედვის სხვა შესაძლებლობებზე მიგვანიშნებს, საიდანაც, როგორც კვერცხიდან, სამყაროს ახალი აღქმა უნდა აღმოცენდეს.
ერლომი არსებობის უცნაურობებზე გვესაუბრება:
“სუნი უცნაური რამ არის. ის არსებობს”. რატომ შეგვახსენებს ამას? იმიტომ, რომ გაზაფხულის დავიწყებული სურნელი შევიგრძნოთ, ხელახლა ვისწავლოთ ყნოსვა. ვირწმუნოთ და გავიხსენოთ, რომ იგი სამყაროს შესაგრძნობად გვებოძა. გაზაფხულის სურნელი სიცოცხლის, ყოფიერების სისავსის სუნია, რომე-ლიც განსხვავდება ტექნიკური საგნების, ადამიანის ხელით შექმნილი ნივთების სუნისაგან. ის არც მხოლოდ ხეების სუნია და არც იმ ყვავილებისა, გაზაფხულზე რომ ამოდიან. გაზაფხულის სურნელი პირველსურნელი, არქესუნი, ყველა მომავალ სურნელებათა უცნაური საწყისი, ანუ სურნელთა სურნელია.
ერლომი რეალობასთან ჩვენი თავდაპირველი, უმეშვეო შეხების ფანტომს აღვიძებს, ანუ სამყაროს თავიდან, ახლიდან შეგრძნებასა და ხედვას სწავლობს და ჩვენც, მკითხველსაც გვასწავლის. სუნი, ყნოსვა ჩვენი არაცნობიერის ყველაზე ღრმა ფენებთან დამაკავშირებელი უძველესი არხია, უფრო ძველიც, ვიდრე მხედველობა და სმენა. ერლომს ხილული ხატებით სურს შეგრძნებათა გამოსახვა, “შეგრძნების ანატომიის”, “სუნის ანატომიის” გადმოცემა. მართალია, “გაზაფხულს ვერ შეეხები”, მაგრამ ის თავად შეგეხება თავისი ფერად-ფერადი რაღაცებით, ჟრიამულით, დამათრობელი სიმწვანითა და სითბოთი, ბანგიანი სურნელითა და სიცოცხლის ხალისით. “სითბოც უცნაური რამ არის - ის არსებობს” - ასეთ რამეებს ერლომი რაღაც სხვანაირად ამბობს, უცნაურად, ერთდროულად ფრთხილად და გადაჭრით, სამყაროსა და ყოფიერების ახლადაღმომჩენის საიდუმლო ინტონაციით.
რას დაებადა ადამიანი? არა რისთვის, რატომ, როგორ, არამედ რას. ერლომი გვახსენებს, რომ ადამიანი მზეს და მთვარეს დაებადა: “მზე დედაა ჩემი, მთვარე - მამაჩემი, მოციმციმე ვარსკვლავები და და ძმაა ჩემი”. იგი პოეტური ინტერტექსტის ქსოვილით კრავს თხრობას უხილავ კავშირებზე ჩვენსა და სამყაროს შორის. ადამიანი სამყაროს დაებადა - ღმერთის შემოქმედების, მისი ქმნილების სახილველად და შესაფასებლად, რათა ეთიკური და ესთეტიკური პრინციპი შეეტანა მასში, რათა საუკუნეები, ათასწლეულები ელაპარაკა მასზე აღფრთოვანებით - სიტყვით, ფუნჯით, საჭრეთელით. რათა სამყაროს ოჯახივით მოფრთხილებოდა, ეპატრონა და მოევლო, მისი მშვენიერებით დამტკბარიყო და სხვისთვისაც გაეზიარებინა სიხარული. რათა ეყნოსა, ემზირა, ესმინა, შეეგრძნო და შეყვარებოდა ყველაფერი, რაც მისთვის შეიქმნა, ღმერთის სიყვარულისთვის სიყვარულითვე ეპასუხა, სამყაროს სილამაზისთვის - საკუთარი სულის სიმაღლით (ინტერტექსტი: “ცაც მაღალია, მთაც მაღალია / და კაციც უნდა იყოს მაღალი”).
ერლომს მიაჩნია, რომ ადამიანი საკუთარ თავში ერთი კი არ არის, ორია (“ვანოს და ნიკოს” თემა), შესაძლოა, სამი ან მეტიც იყოს. ამის დასტურია, სხვათა შორის, დაბნეულობაც - პირდაპირი და გადატანითი მნიშვნელობით, და საკუთარ თავთან შინაგანი დიალოგიც. ძნელ კითხვებზე პასუხების ძიებისას საკუთარი თავი ისე შეიძლება გაგებნეს, რომ “ვეღარც აგკრიფონ”. ერლომისთვის ჩრდილის არსებობაც “მე”-ს პრობლემის ნაწილია. ჩრდილების სიმრავლე მხოლოდ ხელოვნური განათებისას იბადება, მზის სინათლეზე ჩრდილიც ნამდვილია, მაგრამ ერლომი ამას პირდაპირ არ გვეუბნება, გამოცანა-ამოხსნის თამაშს გვეთამაშება, გამოცანაში გვიტყუებს და თვითონ ახალ კითხვაზე ანუ ახალ გამოცანაზე გადადის. გადამერისა არ იყოს, მას სურს ყოფიერებაში მზა აზრი კი არა, გააზრებულობა შეიტანოს, ჩვენი არსებობის იდუმალება გვაგრძნობინოს. რომელია ამ დაბნეულ “მე”-თაგან ნამდვილი? ან ცოტა სხვაგვარად და ერლომისებურად: რომელია ადამიანის ნამდვილი ჩრდილი? პასუხი უნიკალურია: “ის, რომელსაც სიკვდილის წამს დაენარცხები”.
შეიძლება თუ არა “უჩემოდ მოვკვდე”? განა შეიძლება სიკვდილი ისე, რომ არ ვიცოდე, ვინ ვარ, “ჩემი ვინ ვარ?“ “იქნებ ჩვენ მხოლოდ სხვისთვის ვკვდებით, ხო¬ლო ჩვენთვის ვრჩებით?” - უამრავი კითხვა სიკვდილზე, მის კავშირზე აწმყოსთან, მზესთან და მზერასთან, წამთან, სამყაროსთან. შეკითხვა, თუნდაც უპასუხო, ერლომის სტიქიაა. მტკიცებითფორმიან წინადადებაშიც კი შეკითხვის ფანტომია ჩამალული. შეიძლება მოგვეჩვენოს, რომ ზოგჯერ მისი შეკითხვა ბანალურია, მაგალითად, რატომ არის ცა ლაჟვარდისფერი. სამაგიეროდ, პასუხის პოეტური დიალექტიკაა ძალზე უჩვეულო და მომხიბვლელი: ცა, შესაძლოა, იმიტომაა ლაჟვარდისფერი, რომ მას კოღო ლურჯი თვალებით უმზერს. თუკი კოღოს მიღმა სამყაროს შემოქმედს ვიგულისხმებთ, ეს შესაძლებლობა დასაშვებია, მაგრამ რა მოხდება, თუკი რეალობას სუბიექტური ცდის ნაყოფად ვაღიარებთ? ერლომი უცნაურ დასკვნას გვთავაზობს: “ვაკვირდები, რაც ბევრია ცის ქვეშ, ამ ფერს ირჩევს. ეს გასაგებიცაა - სიმრავლეს სურს, უსასრულობას დაემსგავსოს” – ეს უკვე პოეტური თეო¬ლოგია ან თეოლოგიის პოეტიზაციაა და ძალზე საინტერესოც: ყველაფერი რაღაც სიმრავლისაკენ, ერთიანობისაკენ ისწრაფვის და მარადისობაც სხვა არაფერია, თუ არა წუთების, საათების, დღეების უსასრულო სიმრავლე და ერთობლიობა. ფერები სამყაროს ძირითადი მატერიალური სუბსტანციების აღმნიშვნელებია: მტრედი მტრედისფერია, ვარდი - ვარდისფერი. ლურჯიც მარადისობის, სიმრავლის სუბსტანციაა ისევე, როგორც კოღოს ლურჯი თვალი. აქ სამყაროზე წარმართი ლაპარაკობს, როცა ფერი მატერიის ფაქტურას აღნიშნავდა. ერლომი ყველა ცოდნის წინარეცოდნას გვიმხელს და ამ ცოდნის ჭეშმარიტების არგუმენტს თვით სამყაროში ეძებს (პოულობს კიდეც): კოღოს ლურჯი თვალი სილურჯის დამბადებელი მზე-რაა, ძირითადი მატერიის (წყალი, ჰაერი) შემქმნელი მზერა (კოღოს მზაობა, “აბჯარი აისხას და შეებრძოლოს ამ ფერის ყველა სხვა მნიშვნელობას”, შემოქმედის მიერ თავდაპირველი წესრიგის დაცვისა და პატრონობის ნების გამოხატულებაა). ერლომი აქ შემოქმედისა და შექმნის იდეას უტრიალებს და ღრმა და მოულოდნელი ასოციაციური ბმებით ქმნის კიდეც მის სახეს ბუნდოვანი სენსორულობის დონეზე.
ერლომი ახერხებს ფიქრის მოძრაობის შესაბამისი ფორმის - ტალღური რხევის სტრუქტურის შექმნას თხრობაში, თუმცა, როგორც მოსალოდნელიც იყო, ამ ფორმის მისეული აღქმა მნიშვნელობაზე პასუხს არ იძლევა: “სულ სხვა რაღაც მინდოდა მეთქვა”, გადახვევა (“გადავუხვიე”), “აღიარება” (უკანდახევის მოდუსი), კითხვა/პასუხის დიქოტომია – აზრის თვისებაა ისევე, როგორც ციმციმი ვარსკვლავისთვის, რხევა ტალღისთვის. ერლომი აზრის ბუნებას, მის უხილავ მატერიას, ფიქრის პროცესის უჩვეულო ექსცესებს აკვირდება. განუწყვეტელი მოძრაობით, ცვლილებით, სიახლის ძიების ინტენციით აზრი სიცოცხლის ნამდვილი შვილია, მისივე ჰომოლოგიურია.
კაცი (პერსონაჟის სახელია ჯიმშერი) ქუჩაში, ქალაქში დაკარგულა, არ იცის ვინაა, სადაა, ღმერთის (შემოქმედის, ავტორის) ძახილზე არ შეუძლია თქვას, “მე ვარ”, ან “აქ ვარ”. კაცის სიცოცხლის ნიშანი სიგარეტის მბჟუტავი ნათებაა, რადგან “ჩანს, რომ სუნთქავს”. ადამიანური ყოფიერების ელემენ-ტარული ფორმა - ვეწევი, მაშასადამე ვარსებობ - სხვა არაფერია, თუ არა გადაძახილი დეკარტესთან: “ვაზ¬როვნებ, მაშასადამე ვარსებობ”. აქ ყველაფერია: დაკარგულობა სამყაროში, საკუთა¬რი თავის მიუგნებლობა - XX საუკუნის ადამიანის ავადმყოფობა, გადაზრდილი პოსტმოდერნისტულ იდენტობის კრიზისში; და ამ მიუგნებ¬ლობითა და კრიზისული ცნობიერებით გამოწვეული საშინელი დაღლილობა - უკვე XXI საუკუნის სიმპტომი.. ეს ის მეექვსეა, რომლის შესახებაც ავტორმა ისიც კი არ იცის, იცის თუ არა რამე. ეს უკვე არამხოლოდ პიროვნების, სუბიექტის, “მე”-ს კრიზისია, არამედ ავტორის კრიზისიც. ერთი ადამიანის (=მრავალთა) კოსმოსი დაუსახელებელია. მაშ, როგორ უნდა იცნოს ადამიანმა საკუთარი თავი? ნუთუ ის არავის აბარია? თუ ეს ის სიტუაციაა, როცა ამ ცოდნათა (ცნობათა) თანხვედრა არ ხდება, როცა ადამიანი და მისი შემოქმედი ერთმანეთს აცდნენ და ერთმანეთის ძახილი არ ესმით? სიტუაცია, როცა “სიცოცხლის ჩაკეტილობა საკუთარ თავში, საკუთარ შინაგან უსასრულობაში... აღმოაცენებს სასიცოცხლო ძალების ნაკლებობას, უნდობლობას ყოველგვარი გარეარსებობის მი¬მართ, ღმერთისა და რელიგიის ფსიქოლოგიზაციას” (ბახტინი), თეორიულ დონეზე კი - ლოგოცენტრიზმისა და და მეტაფიზიკის დეკონსტრუქციასა და დესტრუქციას (დერიდა).
“უეცრად გავეჩხირე აქ, ამ ადგილას” (ამ დროში - მ.კ.)... ანუ “აქ და ახლა”-ში.. (პლატონის სიტყვები სოკრატედან, რომ ჩვენი სხეული საფლავია - “გაჩხერილობის” უძლიერესი მეტაფორაა). “აქ და ახლა”-ს სხვა შესაძლებლობა კი ასეთია: “მინდა არ დავდიოდე, მინდა ადგილზე დგომა იყოს ჩემი გზა”. ეს მარადიული “აქ და ახლაა”, ანუ უძრაობა, უფრო ზუსტად, არაორგანული ბუნების სიცოცხლე. როგორია გზა, რომელიც არსად არ მიდის? ესაა “მე”, “ვარ”-ის გარეშე - მოძრაობა გზის გარეშე და პირიქით (შდრ: მამარდაშვილისთვის გზა და, სავარაუდოდ, დროც არის “მე-ს მიღწევა მე-მდე”). იქნებ, ადამიანი დაღალა ამდენმა სურვილმა, ამდენმა გზამ, ამდენმა “სხვაგან” ყოფნამ. კაცობრიობა სულ გზაშია. “აღარ მინდა სხვაგან ყოფნა, იქ მინდა ყოფნა, სადაც ვარ”. ერლომი დასვენების შესაძლებლობას განიხილავს: მცენარე რომ იყოს, ან არწივისა და მუხის ნაჯვარი? რას ნიშნავს ეს სურვილი, რას ეუბნება, რას აგონებს, რას ჩააგონებს ადამიანს სამყაროს არაორგანული, ინერტული მატერია - მთები და კლდეები, წყლის სტიქიები და მიწა, რა არის მთელი ეს პოეტური დისკურსი (მაგ., წყაროები - “შესრულებული სურვილები”), თუ არა სამყაროსთან დაკარგული ერთიანობის, ადამიანის არსებობის პრეისტორიული მდგომარეობის მონატრება?
რატომ მოხდა ასე? როდიდან, როგორ? რატომ არის არსებობა ასეთი უცნაური? რატომ არის სამყაროზე ჩვენი ცოდნა ასეთი მწირი? “ისიც არ იცი, სად მიდიხარ, საიდან მოდიხარ, ისიც არ იცი. იცი მხოლოდ, რომ ხარ სადღაც სულ ახლოს, სადღაც სულ შიგნით, სიღრმეში და ხსნი ხის დიდ ბურთს, შემდეგ მასზე მცირეს.. ბოლოს აღმოაჩენ, რომ ყველაზე ბოლო, პატარა ბურთი ცარიელია”... ეს ტკივილიანი ფიქრი ჭეშმარიტების ალბათურობისაგან გამოწვეულ იმედგაცრუებაზეც მიგვანიშნებს და დროისა და საერთოდ, ყველა ტიპის ცოდნის ფარდობითობის შესახებ ქართული ზღაპრის სიბრძნესაც შეგვახსენებს: “და ასე მახსოვს, ქართულ ზღაპარში / კაცს უკვდავების ენახა წყალი, / მაგრამ როდესაც დაბრუნდა სახლში, / სურასთან მკვდარი დაწვა საწყალი” (ტიციან ტაბიძე). აწმყოზე ცოდნა ყოველთვის იგვიანებს... იქნებ იმიტომ კი არა, რომ ჩვენი ცნობიერებაა ნაკლოვანი, არამედ იმიტომ, რომ რეალობა არ ამხელს თავის საიდუმლოს...
“იმედი უცნაური რამ არის - ის არსებობს”. იმედი, როგორც სინამდვილე, სწორედ თავისი უცნაურობის ძალით არსებობს, უცნაურობა მისი არსებობის ბუნება და ატრიბუტია. უ-ცნ-აური არის ის, რაც არ გვე-ცნ-ობა, ანუ რაზედაც ცოდნას არ ვფლობთ, რაც საიდუმლოა. ერლომი საიდუმლოებებზე გველაპარაკება და... საიდუმლოდ ტოვებს. ოდნავ შეარხევს აზრის კოსმოსს - ნოოსფეროს, ერთდროულად ფრთხილად და გაბედულად, როგორც ბავშვებს ჩვევიათ, ანუ პოეტივით და ფილოსოფოსივით ერთდროულად. ამ ბავშვისთვის უცნაურობა სიცოცხლის, არსებობის პირობაა, იგი ყოველთვის უცნაურობის ფორმით გვეცხადება. ამიტომაა, რომ თუკი არსებობას იღებ, მუდმივად გაკვირვებული ხარ მისით. აინშტაინის ცნობილი ფრაზა - ღმერთი კამათელს არ თამაშობსო, ამ უცნაურობით გამოწვეული იმ ადამიანის შეძახილია, სამყაროს შესახებ სხვებზე მეტი რომ გაეგება და მაინც გაოცებული რჩება მისი მოულოდნელი ქცევით...
გაკვირვება სამყაროს თავიდან დანახვის ნიჭია.
ერლომი, საგანთა “სხვა” მდგომარეობებზე, ხდომილებათა “სხვა” შესაძლებლობებზე, ჩვენი გრძნობათა ორგანოების მ-ცდ-ელობებზე, მ-ცდა-რობაზე და შე-ცდ-ომებზე გვესაუბრება, ყოფიერების სიმძიმის “აუტანელ სიმსუბუქეზე”, უწონადობაზე, გაფანტულობაზე, გაფრქვევაზე და “განრთხულობაზე” (კვანტური ფიზიკის ტერმინია). “წვიმის წვეთი სველი წამია, /ციდან უკვდავი წამები წვიმს” - ეს ორტაეპედი სამყაროს ახალ, უჩვეულო პოეტურ საიდუმლოს გვიმხელს. განსხვავებულ რეალობებს, ყოფიერების ძველ და ახალ ხედვას შორის გარდამავალ დროსივრცეში ერლომი პოეტურ სამყაროს და პოეტურ ხედვას ათავსებს, მის შესაძლებლობას გვთავაზობს, როგორც შემავსებელ, დამაკავშირებელ უხილავ და საიდუმლო მატერიას: წვიმის წვეთი, როგორც სველი დრო, წვიმის წვეთები, როგორც წამები. დროის წვიმა ციდან. წამები წვიმის მარტო ალტერაცია კი არ არის, არამედ იგივეობაა. ერლომი პოეტური ფორმის რეალობად გარდასახვის შესაძლებლობას განიხილავს: ცა მარადისობის სასუფეველია. მარადისობიდან გვეფინება (გვაწვიმს) დრო, სველი წამების ნაკადის სახით - ახალი ხედვა სამყაროს მთლიანობისა, დროისა და სივრცის, წარმავალობისა და მარადისობის “სველი” კავშირისა. პლატონი “ტიმეოსში” ამბობს, დრო მარადისობის თვითგამოცხადებააო. “მოცემული წამი და მარადისობა ერთი შემადგენლობისა არიანო” - ეს ერლომ ახვლედიანია. ასე რომ არ იყოს, ცხადია, თვითგამოცხადება ვერ მოხდება. აქ, ნებსით თუ უნებლიეთ, ადამიანში ღმერთის თვითგამოცხადების აზრსაც ვეხლებით და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა აღმოჩენასაც მატერიის (სამყაროს) ფრაქტალური არსებობის შესახებ. პოეტური ხედვა, ყველაზე უფრო კი მეტაფორა სწორედ სამყაროს ამ ფრაქტალურობას იჭერს. არადა, ჩვეულებრივი მზერისთვის მატერიის ფორმათა ასეთი ღრმა ანალოგიურობა მიუწვდომელია.
ჩვენი ყოფიერების კიდევ ერთი მოულოდნელობა:
“სიყვარული უცნაური რამ არის. მას ვერ ხედავენ”. ღმერთის ქმნილებაც (სიყვარული, როგორც მატერია/ენერგია) ავტორს ჰგავს: იქ და იმ მდგომარეობაშიც კი არსებობს, სადაც ვერ ხედავენ. ერლომი არაფერს განმარტავს, ძირითად ეგზისტენციებზე იგი ყოველთვის მტკიცებით ფორმაში ლაპარაკობს (მადლობა მას ამისთვის). იგი იმას კი არ გვეუბნება, სიყვარული არსებობს, მაგრამ მას ვერ ხედავენო, არამედ: სიყვარული უცნაური იმიტომ არის, რომ მას ვერ ხედავენო. ამ ფრაზის მიღმა ისევე, როგორც სხვა შემთხვევებში, შეკითხვაც იგულისხმება: განა უცნაური არ არის, რომ სიყვარულს ვერ ხედავენ? ერლომი თვითონვე პასუხობს ამ უხილავ კითხვას და უფრო გადაჭრითაც: “სიყვარული არა მარტო უცნაურია, არამედ დიდებული რამ არისო”. აქ, სწორედ სიყვარულზე საუბრისას, პირველად ვეჯახებით მისი აზროვნებისთვის ნაკლებად დამახასიათებელ შეფასების კატეგორიულობას.
ერლომის ენა ქმნის აზრის უჩვეულო ფორმებს, აზრის ცოცხალ მატერიას, რეალობის ხილული მატერიის “სხვა“ ფორმას, როგორც დამატებით სტიქიას. აზრი, თუნდაც ყველაზე უჩვეულო, მოლოდინის ადგილას ჩნდება და ეს ერლომმა კარგად იცის. მოლოდინის ეს დაფარული ნაწილაკები, გაელვებები, ფანტომები თუ სულაც კენჭები, საიდუმლო ოკეანის პირას გაყურსულები, თავიანთ დროსა და მნახველს ელიან, მაგრამ მნახველი ცოტაა. ერლომი ერთი მათგანია და ხანდახან თავისიანებზე საუბრობს ხოლმე - “ასეთებზე”, გაკვირვების ნიჭით რომ არიან დაჯილდოებულნი და ეზოში ჩასახლებული წვიმიანი დღის მიღმა ყოფიერების პოეზიას ხედავენ - რაღაც უჩვეულო შუალედურ მატერიას, რომელიც ყოფიერების ტექსტს კრავს, ამთლიანებს. ისინი ამბობენ: “რა კარგია წვიმა, რადგან გვასველებს”. ეს ხომ ჩვენი დაკარგული შესაძლებლობების სივრცეა, რომელშიც ახლა ვიმყოფებით და რომელიც, ნაცვლად იმისა, სიხარულს გვანიჭებდეს, უსიცოცხლო სხეულივით გდია ჩვენი აუხდენელი სურვილების საზღვართან. რა იქნებოდა, ისე რომ არ ხდებოდეს, როგორც სინამდვილეში ხდება? რომ ჩვენ სხვა რეალობაში ვცხოვრობდეთ და ისეთი სინამდვილე გვენატრებოდეს, რომელშიც ვცხოვრობთ? ეს ერლომის საყვარელი კითხვაა - ჯერ კიდევ “ვანო და ნიკოდან”. ერლომს აინტერესებს სურვილის ბუნება, ოცნება/სინამდვილის ოპოზიციურობის საზღვრები. რა იქნებოდა, მზის ამოსვლა რომ სანატრელი გვქონდეს? მარტოობაში ვიყოთ და ცხოვრების ხმაურზე ვოცნებობდეთ, სიცარიელეში ვმოძრაობდეთ და სისავსის, დატვირთული, გადაჭედილი სივრცის სურვილი გვკლავდეს? საიდან, რომელი მდგომარეობიდან შეიძლება ადამიანმა ინატროს ის, რასაც ერლომი ნატრობს? მხოლოდ არყოფნიდან, ჯერარყოფნიდან, უმყოფობიდან, ან, ერლომის დაშვებით, ჩვენი ყოფიერების მეორე ნაპირიდან.
”ყველაფერი ყველაფერს გვაგონებს” - უსულო სულიერს, აბსტრაქტული კონკრეტულს, “ყველაფერი ერთმანეთში ირევა და ქაოსისკენ მიისწრაფის”. ეს “დეჟავუა” და რა უნდა ქნას მწერალმა, რომელსაც სხვა თუ არაფერი, ენა აიძულებს, წესრიგი შეიტანოს ამ ქაოსში? ერლომის პოზიცია “მესამეა”, ის ისევ “სხვაგანაა” და ამ “სხვა” ნაპირიდან უყურებს პრობლემას - ის ამაყობს თავისი გულმავიწყობით: “ეს ჩემი აუწონელი ნიჭია, ნამდვილი ღირსება! მავიწყდება ყველაფერი, გარდა იმისა, რომ ვარსებობ... როცა არა ვარ, ყველაფერი მაგონდება, ხოლო როცა ვარ, არაფერი მახსოვს.” ვარ-ისა (ყოფიერებისა) და მეხსიერების (დროის) კონფლიქტი თუ პოსტმოდერნისტული ამნეზია? თუ რაღაც სხვა მდგომარეობა, რომელსაც მწერალი რადიკალური თვითუარყოფით გამოხატავს: “ნეტავ არც ის მახსოვდეს, რომ ვარ, გავქრე დღის ნისლივით”. ერთი შეხედვით, ასეთი თვითაღქმაა სხვა არაფერია, თუ არა სამყაროსთან შერწყმის სურვილი, სხვა მატერიაში გადასვლის, საკუთარ თავზე, “მე”-ზე და სიცოცხლის ჩემთვის ბოძებულ ფორმაზე უარის თქმა. მაგრამ ერლომის პარადოქსული ცნობიერება სხვა მიზანს ისახავს. მას სურს სიკვდილის საიდუმლოს ჩასწვდეს და მატერიის “გაქრობის” პირობებში არსებულ სიცოცხლის ფორმებს აკვირდება: სიპატარავის განცდის უარყოფა, გადალახვა სიპატარავითვე, გაქრობით; თვითდამცირების მაქსიმალიზაცია სიკვდილის (გაქრობის) გზით; სიკვდილის განცდის შემოყვანა სიცოცხლის სივრცეში, სიცოცხლისავე გზებით. მწერალი იმ მდგომარეობის მოჩვენებითობას გვიმხელს, რომელსაც სიკვდილს ვეძახით და რომლის წინაშეც შიშით შეპყრობილები ვცახცახებთ. იგი საყოველთაო სიცოცხლის რწმენის აზრს ახმოვანებს, სადაც ადამიანის სიცოცხლე მხოლოდ ერთ-ერთია უამრავ სხვა ფორმას შორის. ერლომ ახვლედიანისთვის მიუღებელია მხოლოდ აზროვნების ფაქტო¬რით არგუმენტირებული არსებობა და შესაბამისად, რაციონალიზმის კლასიკური გაგება “ვარსებობ, მასასადამე ვაზროვნებ”. მას არ აკმაყოფილებს ასეთი “ვარ”. იგი „მე“-ს მდგომარეობათა უსასრულო მრავალფეროვნების პოეტურ ალტერნატივას მიმართავს და სიცოცხლის მიზანს სიკვდილის მიზნით ცვლის. გზაც (კოღოს გზა) სიცოცხლის გზა კი არაა, არამედ სიკვდილისა (“ვარდისფერ გზასთან” გადაძახილი). ერლომი ისე ლაპარაკობს სიკვდილზე, როგორც ყველა დანარჩენი საუბრობს სიცოცხლეზე. კოღო მის (სიკვდილის) “სუნთქვას ენდო”, მის საიდუმლო გზებს და დინებებს გაჰყვაო” - ამბობს. ამ მოგზაურობაში ერლომი კოღოს კიდევ ერთ და მთავარ საიდუმლოს გვიმხელს: კოღოს რწმენა აქვს. რწმენა მის სავალ (საფრენ) გზას სიცხადეს, თვით მას კი თავდაჯერებულობას, ღირსებას ანიჭებს: “თავის თავში მსხვერპლი გრძნობდა, რაც მთავარია, ესმოდა რისთვის სწირავდა თავს. ეს თავგანწირვა სიკვდილით იზომებოდა, მისი ტოლფასი იყო...… ეს იყო ჰარმონია”. ერთი პაწია არსების თავგანწირვით, სიკვდილით შექმნილი ჰარმონია...
ადამიანის რეალობა - მარტოობა და მიტოვებულობა - და ამ რეალობიდან გასვლის სურვილი, მისი ოცნება, ეკუთვნოდეს მთელ სამყაროს: მზე დედამისი იყოს, მთვარე - მამა, ვარსკვლავები - და-ძმები; ეს უჩვეულო სურვილები და ლტოლვები სხვადქცევისაკენ, კავშირებისკენ, გამთლიანებისკენ მთელი სამყაროს ხილული და უხილავი, ორგანული და არაორგანული მატერიის ინტენციაა სიცოცხლისა და ერთიანობისაკენ. ამავე ბუნებისაა პოეტური ენის ინტენცია, დაასახელოს ეს ლტოლვა მეტაფორაში, შედარებაში, სიმბოლოში. შეიძლებოდა, ქვა სიცოცხლის ამ აღუსრულებელი სურვილის მეტაფორად მიგვეჩნია, მაგრამ ერლომთან მდინარის პირას ნახევრად სილაში ჩაფლული ორი ქვაც თევზებად ქცევაზე და სიყვარულზე ოცნებობს. ერლომი აქ არ ფილოსოფოსობს. ის პოეტია და როგორც მოსალოდნელიც იყო, მისი მზერა გაფანტულია მთელ სამყაროში. აქ ენა თვითონაა სხვაგან, თვითონაა გასული სასაუბრო მეტყველებიდან. და თუკი სასაუბრო ენა ადამიანებს აერთიანებს, პოეტური ენის მისია და ინტუიცია სამყაროს ყველა მატერიის გაერთიანება და ამ ერთიანობის გახსენებაა.
ყველაფერი, მტვრის უჩინარი ნაწილაკიც კი ნამდვილდება ადამიანის მზერით და მზეც ამ მზერის წყალობითაა დედაჩემი... აი, აქ იბადება პირველაღმომჩენის სიხარული - სინამდვილისთვის უხილავი სეგმენტებისა და ზონების შემოერ¬თების, შემომატების დროს. ამიტომაა ერლომი დაკვირვებულიც, გაკვირვებულიც, ამიტომაც იკითხება მის მზერაში ზურაბ კიკნაძის მიერ შენიშნული გაოცება: ვინ ხარ? ასეთი მზერა აქვთ მათ, ვინც სიახლის, დაფარულის, საიდუმლოს მოლოდინით ცხოვრობს, ვისთვისაც ყოფიერების ჭვრეტა ძირითადი საქმიანობაა.
ერლომი ამ მზერის წყალობით აღმოჩენილ თავდაპირველ რეალობას კულტურული ცნობიერების სქელი მტვრისგან ათავისუფლებს და ხელახლა დაგვანახებს მათ “პირველყოფილ მშვენიერებაში”, სიმარტივეში, სიმშვიდეში, სიცხადეში.
ქარი - სუნთქვაა, “რომელიც ჯიუტად უბერავდა მზეს - მიმქრალ ნაღვერდალს, რათა როგორმე გაეღვივებინა იგი”. აქედან ერთი ნაბიჯია იმის დაშვებამდე, რომ ჩვენი სუნთქვაც ჯიუტად უბერავს სამყაროს, რომ ძალა შთაბეროს, მასში სიცოცხლის ნიშანწყალი გააღვივოს. აი, ადამიანის ამქვეყნიური დანიშნულების ძლიერი და უბრალო არგუმენტი, რომელიც ერლომის ქარის ასოციაციით გზით ჩნდება. და ნიავის სიყვარულით გამოწვეული გარდასახვები? ნიავის სახეცვლილებები მარაოს ქნევად, კარის გაღება-გამოღებად, სულის შებერვად, ამოსუნთქვად... თითქოს სამყაროს სუბსტანციას ვეხებით, მის ნანოდონეს, მის ფრაქტალებს...
“ჩვენ ერთმანეთის გაფიქრებები ვართ” - ჩვენ ერთმანეთის ფიქრით ვიქმნებით და ვარსებობთ, ვკვდებით და ვუკვდავდებით. სამყარო მარადიული ხილული და უხილავი კავშირებითაა შეკრული და ფიქრი ერთი ფორმაა ამ კავშირისა, მატერიათაშორისი ნივთიერება, მისი ყველა ფორმის დამაკავშირებელი უხილავი ენერგია. ლიტერატურაც მკითხველის გაფიქრებაა, გარდა იმისა, რომ მწერალი თავადაა სხვაზე, სამყაროზე, ყოფიერებაზე, ადამიანზე ფიქრი... “საიდან მოვდივარ?” - ეს უკვე მწერლის ფიქრით გაცოცხლებული მტვრის შინაგანი მონოლოგია. მოულოდნელად ჩვენც ვერთვებით მტვრის მონოლოგში და ფიქრის ამ საერთო ნაკადში: მართლაც, საიდან მოდის მტვერი? - პირველი კოსმიური აფეთქების წამიდან, როცა დამსხვრეული ქაოსი მტვრად გაიფანტა და ათასწლეულებში განაგრძო ხეტიალი...
ერლომი პროცესს აღწერს. პროცესი მოქმედებათა კონტინიუმია და აღიწერება ზმნებით: დაიძაბა, წავა, მიედინება, მიეტმასნება, ერთიანდებიან, შორდება, დაუპირისპირდება, შეუერთდება, მოსპობს, განხორციელდება, თავს იჩენს, აღმოჩნდება, ჩაიბუდებს, აამოძრავებს, დაწვავს, აღადგენს, დაანგრევს, დააქცევს, მოუმატებს, გამოაკლებს, გაამრავლებს, გაყოფს, მიიტანს, გამოიტანს, გაატანს, წაართმევს, მიიღებს, გასცემს, აღადგენს, დასცემს... საბოლოოდ კი მოგვევლინება ერთ მთლიანობად, სიცოცხლის უწყვეტ დინებად, მარადიულ გარდაქმნად და ცვალებადობად. მაგრამ პროცესის გაგებაში ერლომს კორექტივი შეაქვს: “ყველა პროცესი, ერთი შეხედვით, გარეგანიც კი, შიგნით მიმდინარეობს”. ეს პროცესის უმთავრესი მახასიათებელია და, როგორც ჩანს, ერლომისათვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი. პროცესზე ჯერ არავის დაუწერიაო, რომ ამბობს, სწორედ ამ შინაგანს გულისხმობს (კაფკას გამოწვევა). სხვათა შორის, ამ რომანის ძირითადი სათქმელის გასაღებსაც, ვფიქრობ, სწორედ ეს ფრაზა იძლევა. “კოღო ქალაქში” სხვა არაფერია, თუ არა ახალი ხედვის, სამყაროს ხელახალი აღქმისა და განცდის, გაცნობიერებისა და მიღების პროცესის პოეტური ვერსია და ტრანსვერსია. შინაგანისა და გარეგანის ოპოზიციურობის ეს ხაზგასმაც სწორედ შემოქმედებითი პროცესის შინაგან აქტიურობაზე ღრმა დაკვირვების ნაყოფია. მწერალი - მდუმარებით, შეუვალობით, სიჯიუტით, მარტოობით ფარ-ავს (ფარივით) სამყაროს გარეგან ხმაურს. მწერალი შიგნიდან ხმაურობს, შფოთავს. შიგნით არის, შიგნით ფიქრობს და შიგნითვე უმხედრდება იმას, რაც მიუღებელია. შიგნიდანვე იწამლება სიყვარულით, ანუ კოღოს ნაკბენით...
დაღლილმა კოღომ უკანასკნელი საქმე უნდა აღასრულოს - მწერალს უნდა უკბინოს და დაუბრუნოს სიყვარული. ამ კაცს (მწერალს) სახე არ უჩანს, ან არა აქვს - მუდმივად სხვად ყოფნაში წაეშალა. მხოლოდ ხელები აქვს. კალმიანი ხელი კოღოს კბენის მოლოდინში, უფრო ზუსტად, მოულოდნელობაში გარინდულა. რაღაც უნდა დასრულდეს, გარდა-იცვალოს - ერთი ციკლი, ეპისტემა, სიცოცხლე და მეორე, ახალი დაიწყოს. ქვიშის საათი ხომ არ დაიცალა და ხელახალი ამოტრიალების ჟამი ხომ არ დადგა? თუ ასეა, მაშინ დრო რომ საკუთარ უსასრულობაში არ გაჩერდეს, არ გაიყინოს, საათიც მწერალმა (მ-წერმა) უნდა ამოაბრუნოს და ადამიანს სახელიც მთხრობელმა უნდა შეახსენოს.
... თითქოს “ღმერთმა მიატოვა სამყარო, დედამიწა”, ადამიანები... იქნებ დაიღალა, იქნებ შაბათია და თავს დასვენების უფლება მისცა, ან საერთოდ დაიძინა. და მწერლის უჩვეულო და მაინც მოსალოდნელი კითხვა: “თუ მან დაიძინა, მე რაღად ვფხიზლობ? იქნებ მეც დავიძინო?” სამყარო კი მწერლის არჩევანის მოლოდინში გარინდულა, მორჩილებით ელოდება, როდის იფიქრებენ მასზე, რათა გაცოცხლდეს; როდის მოყვებიან, რათა ამოძრავდეს და ბრუნვა დაიწყოს, როდის გაისმება “იქმენ”.
ისიც უკვე მერამდენედ მიდის დახურულ კართან, რომ გააღოს, მერამდენედ ატრიალებს საათს, დრო რომ გააგრძელოს, მერამდენედ არქმევს სახელს, ადამიანმა რომ მოიხედოს, სამყარომ რომ სიცოცხლე განაახლოს. ყველა ადამიანი, დაბადებისთანავე, თავისი ამბის გაგრძელების დაპირებაა, და ერლომი თავის დაბნეულ და დაკარგულ პერსონაჟს ამ დანაპირების შესრულებაში ეხმარება. რომანის ბოლოს მთავარი პერსონაჟი, როგორც იქნა, გადადგამს ნაბიჯს მარცხნივ, ალბათ, გულის მხარეს, და ამ არჩევანს ადამიანის ხელით თვით ყოფიერება, სიცოცხლე აკეთებს. ერთი გადაწყვეტილებით, ერთი მოძრაობით, ერთი მარცხნივ გადახვევით ენა ახალ ამბავს გვიამბობს სამყაროზე - “სახლის დალაგების” ამბავს.
სამყაროს წიგნის თავგადასავალი... სიყვარულის წიგნი. წიგნი, რომელიც მერცხლად იქცა და ცაში აიჭრა. “სიმბოლოთა დიადი ლოგიკით” შექმნილი წიგნი-ნიშანი, რომელიც გაიწირა დასაწვავად, მაგრამ აღსრულება სულ გადაიდება - უზარმაზარი გემი მყრალ გუბეში, რომელიც არსად არ მიდის. მგზავრები კი ვიღაცას ეთხოვებიან... სასამართლო, და სამყაროს შემოქმედისაგან ( ავტორისაგან) ბრალდებული მწერალი...…
: სიმბოლური სურათია: სახლი შესასვლელის გარეშე, საიდანაც ყვითელი ფოთლები ცვივა, ყოფიერების სახლია, ანუ, თუ ჰაიდეგერს დავესესხებით - ენა, თანაც, სახლის პატრონი (კოღო თუ მწერალი?) თითქმის მკვდარია. აღარც აფრენა შეუძლია. ფრთები შიგნით დარჩა.. ვიღაც ჩაივლის და ეს ვიღაც მას ეძებს. მკითხველია, ალბათ. ერთმანეთს ვერ შეხვდნენ. “მან ვერ გაიგონა, რომ იქ ვეგდე. მე გავიგონე. ახლაც მესმის”. სიკვდილი, კვდომა, რომელიც ხმას გამოსცემს, მაგრამ არ ესმით (შიგნითაა). მწერალს ცოცხალსაც ესმის საკუთარი სიკვდილის ხმა ისევე, როგორც ტრადიციული მითის მიხედვით, სიკვდილშიც ესმის ხოლმე სიცოცხლის ხმა და ძახილი...
აპოკალიფსი პირუკუ - არა ნგრევა, არამედ გარინდება, გაყინვა, სრული უძრაობა - ასეთია ერლომის წარმოსახვაში სამყაროს (წიგნის) დასასრული. არა “ღვედ¬დაწ¬ყვეტილი დედამიწა” (ნ. სამადაშვილი), არამედ უსიცოცხლო, ერთიანი, განუსაზღვრელი, ჟელესავით გადაზელილი მასის უსიცოცხლო ინერცია. იქნებ ეს თვით სიკვდილის მოძრაობაა? იქნებ მოძრაობა თავის საპირისპირო მდგომარეობაში გადავი¬და, იქმნებ ზმნა გადასახელდა? იქნებ “ეს ამოდენა იმედითა და შთაგონებით აშლილი მტვერი” თავის პირველსაწყისს უბრუნდება და უძრაობად, გაშეშებად, სიკვდილად ლაგ¬დება?
და უცებ, მწერალი ამ გარინდებაში რაღაც მოძრაობას ამჩნევს. “სიცოცხლით შეპყრობილი” მტვრის პაწაწინა ნაწილაკი ჯიუტად მიიწევს ზევით. “ჩემი ლურჯთვალა მტვერი” - უსასრულოდ დიდისა და უსასრულოდ მცირეს ბინადარი უკვე მერამდენედ ადასტურებს უმცირესის მნიშვნელობას სამყაროსათვის. ჩვენ სამყაროს ხელახალ დაბადებას ვესწრებით, სიკვდილის შემდეგ სიცოცხლის პირველ მოძრაობას - მტვრის პაწია ნამცეცის სიცოცხლის წყურვილის ნაყოფს. “სამყარო მტვრული ბუნებისაა” – დიდი ბერძენი მატერიალისტის ეს კრეატიული აზრი ისევ და ისევ გვარწმუნებს თავის ჭეშმარიტებაში.
რისი დარაჯია ადამიანი - ცვლილების თუ უცვლელობის? რითი ემსახურება უკეთესად ღმერთს? შენებით თუ ჭვრეტით, ხმაურით თუ გარინდებით? იქნებ კეთილშობილების უმაღლესი გამოხატულებაა, როცა არ გინდა გაინძრე, რათა არ დააზიანო ღმერთის მიერ შექმნილი სამყარო? თუ ესაა სურვილი, არ აიღო პასუხისმგებლობა რაიმეს შეცვლაზე? არის მოვლენები, მხოლოდ უცნაურობის ძალით რომ არსებობენ - ორბიტას აცდენილი უმცირესი ელემენტების მსგავ¬სად, რომლებსაც უზარმაზარი ძალა და ფუნქცია აკისრიათ სიცოცხლის განვითარებაში - და ეს უცნაურობა ადასტურებს სწორედ კანონის არსებობას. აქ, ამ განზომილებიდან ყველა - დიდიცა და პატარაც სამყაროს სიმეტრიულობას ემსახურება და ამიტომაც ჩვენს ირგვლივ არაფერია უმნიშვნელო, უფუნქციო. “კოღო ქალაქში” პოეტური და ფილოსოფიური ზღაპარია თვითგანადგურების იმპულსზე, სამყაროს, კოსმოსის წმინდა მსხვერპლზე, რომელიც ახალ ჰარმონიას, ახალ დრო-სივრცეს მისცემს დასაბამს, ანუ სამყაროს ახალ რეალობას შეამზადებს. “კოღოს სიკვდილით წამი და საუკუნე ერთი გახდაო” – ამბობს მწერალი.
”კოღო ქალაქში” ახალი დროის დადგომას ეძღვნება, წიგნში დაბრუნებას, როგორც ყოფიერების, სიცოცხლის ნაკადში ჩართვას, ანუ “რა ვქნისას” ციხის კარების ზღურბლზე გადაბიჯებას. დრო მოვიდა - ამბობს ერლომ ახვლედიანი, მაგრამ ძალიან ჩუმად, თითქოს თავისთვის, რადგან მას ხმამაღალი ლაპარაკი არ სჩვევია.
მწერალი ბავშვივით ფანჯარასთან ზის (ან ტახტზეა წამოწოლილი, მეზღაპრესავით) და გაკვირვებული იყურება სამყაროსაკენ. ხანდახან დიდი და ჭკვიანი ბავშვივით, ანუ პოეტივით აღმოაჩენს ხოლმე რაღაცებს და წამოიძახებს: “უცნაურია არსებობა - ის არსებობს” (კონტრავერზა პოსტმოდერნიზმის ფუნდამენტურ თეზისზე, რომ რეალობა მხოლოდ ადამიანის სუბიექტური ხედვის ნაყოფია). “იყავით ვითარცა ბავშვები” (= პოეტები) - იარეთ ჭეშმარიტების მოპოვების უმოკლესი გზით!
ადამიანში ბავშვის აღმოჩენის სიხარული სამყაროში - პოეზიის, მაკროში - მიკროსხეულების, ნაწილაკში – მთელი მეგასამყაროსი, წამიერებაში - მარადიულობის, ყოფიერებაში – სინამდვილის არსისა და სუბსტანციის აღმოჩენის სიხარულია.
ერლომის თხრობა თითქოს თავადაა ამ ახალი ხედვის განმასახიერებელი. ეს მისი სტილია – გაკვირვების ენით თხრობა, მისი ფრაზაა: მსუბუქი, უწონადო, როგორც ჰაერ¬ში მოფარფატე ფოთოლი, ქარისაგან აწრიალებული ფარდა. სიმსუბუქე, პარადოქსულობა და პოეტურობა - მისი სათქმელის ის ფორმაა, რომელიც არ შეურაცხყოფს ახლად შეცნობილ ჭეშმარიტებას (თუნდაც იმიტომ, რომ მთხრობელს მისი არსებობისა ნამდვილად სჯერა), რეალობას, მის მიკროფორმატებს. ეს ფორმა, ზღაპარივით, პირთამდე სავსეა ყოფიერებით, უბრალოებით, სიბრძნით. აზრი აღბეჭდილია პარადოქსისთვის დამახასიათებელი, მოულოდნელი სიცხადით; იმ დამაჯერებლობით, რომელიც გაკვირვებისგან იშვა და დაუჯერებლობის საზღვარზე განთავსდა - ყოფნისა და არყოფნის ზღვარზე.
.
ერლომი ყოფიერების ახალ შესაძლებლობაზე გველაპარაკება. გადაუდგმელ ნაბიჯზე, გამოტოვებულ სიყვარულებზე, გამორჩენილ, დავიწყებულ სიცოცხლის წამებზე. ერლომს უნდა, დავპატარავდეთ, შევიგრძნოთ ჩვენი სიპატარავე, რათა გავიზარდოთ. რადგან კოღოს უმნიშვნელო ნაკბენიც კი ცვლის სამყაროს, ძირფესვიანად ატრიალებს, აყირავებს, ამოქმედებს, ამოძრავებს, აყვირებს და ახმაურებს. ეს კოღოც, ასეთი მახინჯი, პაწაწინა, და მაინც ასეთი მნიშვნელოვანი - სამყაროს ახირება თუ პარადოქსი, მისი ამოუცნობი, ზელოგიკური ჭეშმარიტებების განმასახიერებელი - მაინცდამაინც მწერალმა უნდა მოკლას. რატომ? იმიტომ, რომ სიყვარულით დავირუსებულმა, მკვდრეთით აღმდგარმა, გარდაქმნილმა და ახალი ხედვით გაძლიერებულმა, სამყაროს წიგნის წერა გააგრძელოს.: “მე ჩემს მკვლელს ოთახში დაველოდები. უსაზღვროა ჩემი მოლოდინი, უსაზღვროა ჩემი მოლოდინი!”
ერლომ ახვლედიანის “კოღო ქალაქში” ერთი კოლხი კოღოს უცნაური ისტორიაა, ფილოსოფიურ და პოეტურ განწყობათა მონაცვლეობით, მსუბუქი ირო¬ნიით მოქსოვილი. ეს ისტორია ისეთ ბანალურ ჭეშმარიტებებს შეგვახსენებს, როგორიცაა: “სიცოცხლე სიკვდილი არ არის - ეს ყველამ იცის”. მაშ რატომღა გვახსენებს? იმიტომ, რომ რაღაცები ერთმანეთში აგვერია, ხშირი გამეორების გამო უბრალო სიტყვების გროვად იქცა და მნიშვნელობა დაკარგა. იმიტომ, რომ ბანალური ჭეშმარიტებები დაგვავიწყდა. ბანალური კი იმიტომაა ბანალური, რომ საყოველთაო და საყოველდროოა. ბანალურობაში არის სიბრძნე, სამყაროს თავდაპირველი, მარადიული ხედვა. სამყაროზე და ადამიანზე ამ ბრძნულ და ღიმილისმომგვრელ აზრებთან შეხვედრისას - ირონია ხომ ძალიან უხდება სერიოზულ ფილოსოფიურ თემებზე საუბარს - ჩვენი ხედვა იწმინდება და მწერლის სიტყვის პოეტურობითა და აზრის უცნაურობით გაკვირვებულები, - ხანდახან უბრალო სინტაქსური გადაადგილებით რომ მიიღწევა (მაგალითად, “ყველა დრო გავიდა, გავიდა ყველა დრო”) - მოულოდნელად აღმოვაჩენთ, რომ სამყარო მშვენიერია, თუკი დაალაგებ (“ოთახის დალაგება უცნაური რამ არის. ის შესაძლებელია”), თუკი რაღაცებს ძველ ადგილას დააბრუნებ, რაღაცებს კი ახალს მოუძებნი, ან საერთოდ მოიშორებ. თუკი ირწმუნებ და აღიარებ, რომ მოვლენათა და ხდომილებათა ერთადყოფნის შეუძლებლობასთან ერთად ამქვეყნად ერთადყოფნის შესაძლებლობა და მით უფრო, სიყვარულიც არსებობს, მოკლედ, თუკი ჩვენს ხისტ პრაგმატულ მზერას პოეტურს შევაშველებთ, ლიანდაგებიდან ჩამოვალთ და საკუთარი გზით ვივლით, საკუთარ ფიქრს ვიფიქრებთ. “დათესეთ თქვენი სითბო და ნახეთ, სიყვარულის რა ცეცხლი აგიზგიზდება” – ეს უკვე პრაქტიკული რჩევაა სამყაროს დარღვეული თერმობალანსის აღსადგენად. უცნაურია და, ადამიანებს ხანდახან აუცილებლად სჭირდებათ ყველაზე ძველი ჭეშმარიტებების შეხსენება და ვინ უნდა გააკეთოს ეს, თუ არა მწერალმა?
